Шантаж дзецьмі як інструмент рэпрэсій супраць «палітычных»
Беларускія ўлады маюць распаўсюджаную практыку запужвання прымусовым накіраваннем дзяцей у інтэрнаты, калі іх бацькі «засвяціліся» ў пратэсце. «Deutsche Welle» расказвае, наколькі гэта рэальна ў цяперашняй Беларусі.
У керамісткі Наталлі Карнеевай улады забралі дзіця ў прытулак
У Мінску за ўдзел у акцыях пратэсту затрымалі керамістку Наталлю Карнееву і яе мужа, а іх 10-гадовую дачку забралі ў прытулак. Да гэтага рэальны тэрмін з адбыццём яго ў калоніі пракурор запытваў для Насты Дашкевіч, маці чатырох дзяцей, малодшаму з якіх не было і года. Тады абышлося так званай «хатняй хіміяй».
Старая практыка ціску на бацькоў праз дзяцей
Юрыст Алег Граблеўскі канстатуе, што практыка ціску на такіх бацькоў праз дзяцей не новая. Спецыяльных законаў «пад апазіцыянераў» не прыдумлялі, улады ўзялі на ўзбраенне ўжо існуючую практыку. «Яшчэ ў 2006 годзе быў прыняты дэкрэт прэзідэнта "Аб дадатковых мерах па дзяржаўнай абароне дзяцей у нядобранадзейных сем'ях". Арганізавана сістэма міжведамаснага кантролю: міліцыя, органы апекі і выканаўчай улады выяўляюць нядобранадзейныя выпадкі, на камісіі выканкама прымаецца рашэнне, што рабіць з дзіцём», — кажа юрыст.
Так, працягвае Граблеўскі, дзіця могуць забраць з сям'і неадкладна, калі чыноўнікі палічаць, што існуе небяспека: «Альбо паставіць сям'ю на ўлік — даць статус сацыяльна-небяспечнага становішча (СНС), дзіця можа заставацца дома, але ў любым выпадку распрацоўваецца план, што павінны зрабіць бацькі, каб выправіць сітуацыю». Вычарпальнага пераліку, за што можна трапіць у СНС, няма, як і строгага «плана выпраўлення».
Таму, лічыць юрыст, ва ўлады — самыя шырокія магчымасці для ціску на бацькоў: «У мяне была кліентка, якая адносіла сябе да Сведкаў Іеговы. Ёй мясцовыя ўлады прадпісалі рэгулярна наведваць праваслаўную царкву. І крытэрыі СНС, і "план выпраўлення" на практыцы адпавядаюць унутраным адчуванням чыноўнікаў».
«Калі чалавек за кратамі, сям'ю могуць аўтаматычна прызнаць небяспечнай»
Алег Граблеўскі адзначае, што калі бацькоў прыцягвалі да адказнасці па «пратэсных» артыкулах, то імі могуць зацікавіцца органы апекі. Грабоўскі расказаў, што ў «Офіс па правах людзей з інваліднасцю» раней звяртаўся мінчанін Мікалай Бандарэнка, які ўдзельнічаў у пратэстах яшчэ ў 2010 годзе. Тады яго моцна збілі, пачаліся праблемы са зрокам, з часам мужчыну далі I групу інваліднасці.
А ў 2020 годзе ён разам з жонкай таксама ўдзельнічаў у пратэстах: «Жонку затрымалі і адправілі на Акрэсціна, а ў іх дачка — падлетак, вучылася ў ліцэі. Мікалая адразу ж выклікалі на камісію, маўляў, будзем адбіраць дзіця, таму што ў цябе інваліднасць, а жонка сядзіць. Пашанцавала, што жонку праз некалькі сутак адпусцілі і сям'я спешна пакінула Беларусь».
У прававой дзяржаве, гаворыць юрыст, рашэнне аб канфіскацыі дзяцей з надуманых прычын можна было б абскардзіць у судзе: «Але ў Беларусі цяпер рашэнні прымаюцца ў сувязі з "рэвалюцыйнай неабходнасцю", а не з пункту гледжання закона. Таму сітуацыя патавая». Паводле яго назіранняў, калі чалавек аказваецца за кратамі ў Беларусі, яго сям'ю могуць аўтаматычна паставіць на СНС, «і ніякі план, знаходзячыся ў зняволенні, ты выканаць ужо не можаш».
Нават калі чалавека вызвалілі, пагроза СНС, працягвае Граблеўскі, не знікае, «таму што ты, на думку органаў улады, небяспечны элемент, і не факт, што дзіця табе вернуць». Суды па такіх скаргах цягнуцца месяцамі і нават гадамі, прычым і па справах, дзе няма ніякай палітыкі. Увесь гэты час дзеці могуць быць у прытулку. «Мы шмат гадоў судзіліся па такіх справах, і толькі адзін раз дамагліся, каб дзіця вярнулі сям'і, на гэта сышло два гады. Па палітычных жа справах дзяржава можа задзейнічаць увесь свой рэсурс: дзіця тады спачатку забяруць, а потым суд пазбавіць бацькоў бацькоўскіх правоў», — кажа юрыст.
Ці могуць сваякі аформіць апеку над дзіцём? Граблеўскі адказвае, што ў дзяржавы няма абавязку перадаць дзіця яго блізкім: «Тут працуе заяўны прынцып, і часта сем'і сутыкаюцца з супрацьдзеяньнем з боку чыноўнікаў. Недастаткова быць проста сваяком, у цябе не павінна быць праблем са здароўем, жыллёвымі ўмовамі. У нашай практыцы быў выпадак, калі дзіця не хацелі аддаваць, таму што ў вясковай хаце не было цэнтральнага ацяплення, а вада была з калодзежа. Такія сем'і знаходзяцца пад пастаянным кантролем сацслужбаў».
«Палітвязні просяць: вывезіце дзяцей за мяжу»
Беларускія праваабаронцы паведамілі DW, што дакладнай лічбы, колькі сем'яў з дзецьмі зазналі палітычны пераслед, няма. «Людзі напалоханыя і не пра ўсе выпадкі пераследу паведамляюць нам, бо баяцца, што агалоска яшчэ больш ім нашкодзіць. А калі гэта тычыцца дзяцей — тым больш, гэта самае адчувальнае пытанне, — адзначае праваабаронца Наталля Сацункевіч. — Пагрозы забраць дзяцей "за палітыку" былі раней. Успомніць хоць бы выпадак Лазарчык».
Актывістку «Еўрапейскай Беларусі» Алену Лазарчык затрымалі ў верасні 2020 года. Яе дзіця са школы забралі ў прытулак. Гэта выклікала хвалю абурэння, сотні неабыякавых людзей сабраліся ля прытулку, і тады маці вярнулі сына. Паўторна Лазарчык затрымалі ў канцы 2021 года, ужо па крымінальнай справе. На 12 верасня прызначаны суд. Апеку над дзіцём змагла аформіць яе старэйшая паўналетняя дачка.
«Падчас ператрусаў, затрыманняў сілавікі часта пагражаюць дзецьмі, — працягвае Наталля Сацункевіч. — Таму многія палітвязні просяць: вывезіце дзяцей за мяжу, баяцца, што гэта і далей будзе рычагом ціску. Калі з ператрусам прыйшлі да нашага калегі Змітра Салаўёва, яго жонцы сказалі: "Ці ты даеш пароль ад тэлефона, ці вы з мужам адпраўляецеся ў турму, а дзіця будзе сіратой". Вядома, гэта наймацнейшы стрэс, тым больш, калі ўсё адбываецца на вачах у дзяцей».
Паводле слоў праваабаронцы, ва ўсіх вядомых выпадках органы апекі ўсё-ткі аддавалі сваякам дзяцей, чые бацькі апынуліся за кратамі па палітычна матываваным абвінавачанні: «У нас няма даных, што ў выніку хто-небудзь з дзяцей палітвязняў апынуўся ў інтэрнаце. Але працэс афармлення апекі працяглы і складаны».