Валерый Карбалевіч: «Цалкам магчыма, што санкцыі крыху працверазілі Лукашэнку»

Вядомы беларускі аналітык у сваім тэлеграм-канале разважае пра нечаканую гнуткасць генеральнай лініі. 

Пагром «БелаПАН»

У Беларусі працягваецца метадычнае знішчэнне незалежных СМІ. 18 жніўня дайшла чарга да «БелаПАН» —адзінага недзяржаўнага інфармацыйнага агенцтва ў краіне.

Усё прайшло па традыцыйнай схеме: ператрусы ў офісе і кватэрах супрацоўнікаў, канфіскацыя тэхнікі, затрыманне кіраўніцтва рэдакцыі.

Убачыць у гэтых дзеяннях улад рацыянальную логіку дастаткова цяжка. Знішчыць канкурэнтаў і ўсталяваць манаполію на СМІ можна было ў часы да з'яўлення інтэрнэту. У нашу інфармацыйную эпоху гэта немагчыма. Бо ўсе разгромленыя СМІ (TUT. BY, «Радыё Свабода», «Наша Ніва», той жа «БелаПАН») аднавілі сваю дзейнасць.

У дзеяннях улад хутчэй дамінуюць інстынкты. Яны б'юць па тым, што непрыемна, што раздражняе, не вельмі задумваючыся пра сэнс. Прычым гаворка ідзе не толькі пра СМІ. У працэсе ліквідацыі знаходзяцца найстарэйшыя грамадскія арганізацыі, з якіх, уласна, і пачыналася ў Беларусі станаўленне грамадзянскай супольнасці пасля распаду СССР: «Беларуская асацыяцыя журналістаў», «Саюз беларускіх пісьменнікаў», «Таварыства беларускай мовы», «Згуртаванне беларусаў свету "Бацькаўшчына"», БНФ «Адраджэнне», «Беларускі ПЭН» і інш. Відавочнае імкненне знішчыць усё, што непадкантрольнае дзяржаве, вярнуць краіну ў савецкую эпоху.

Першыя прыкметы гнуткасці

А 19 жніўня адбыліся дзве нечаканыя падзеі, якія не ўпісваюцца ў звыклы алгарытм палітыкі ўлад. Чацвёра супрацоўнікаў «Прэс-клуба» былі раптоўна вызваленыя з турмы. Хоць 9 жніўня, падчас «Вялікай размовы», Лукашэнка, адказваючы на пытанне Юрыя Васкрасенскага, вельмі скептычна паставіўся да ідэі амністыі і памілавання палітвязняў.

Не так важна, ці ідзе ў дадзеным выпадку гаворка пра памілаванне (хоць закон не прадугледжвае памілавання без прысуду суда) або фармальнай падставай для вызвалення была кампенсацыя, выплачаная сваякамі зняволеных за нібыта нявыплачаныя падаткі. Бо ўсім ясна, што справа «Прэс-клуба» носіць палітычны характар. І, дарэчы, грашовая кампенсацыя была выплачана ў студзені, а сёння — жнівень.

У той жа дзень Лукашэнка запэўніў, што з сумленных бізнесменаў не павінен зваліцца ні адзін волас. А не так даўно ён абяцаў «выразаць» нелаяльны бізнэс. Відавочна, змянілася рыторыка.

Што здарылася? Ці можна сказаць, што з'явіліся прыкметы лібералізацыі? Вядома, не. Калі б гэта было так, то спыніліся б новыя арышты, ператрусы і прысуды. А яны працягваюцца.

Можна меркаваць, што пакуль гаворка ідзе толькі пра спробу пачаць нейкую гульню, прадэманстраваць некаторую гнуткасць. Гэта важны нюанс.

Бо да гэтага часу ўлады праяўлялі толькі жорсткасць, непрымірымасць, бязлітаснасць, няўмольнасць ў пашырэнні рэпрэсій. І Лукашэнка шмат разоў абяцаў, што «мы прыбярэм, зачысцім ўсіх, чаго б гэта ні каштавала».

І вось першыя прыкметы гнуткасці, мімікрыі. З чаго раптам?

Аказалася, што рэпрэсіі маюць цану. Высвятляецца, што, насуперак усім скептыкам, так толкам яшчэ не ўведзеныя заходнія санкцыі ўжо пачынаюць працаваць. У практычным сэнсе пакуль іх асноўны ўплыў назіраецца толькі ў фінансавай сферы. Так «Абсалютбанк» ледзь трапіў у санкцыйны спіс ЗША, як ужо прыпыніў большасць банкаўскіх аперацый. Гэта такі сур'ёзны сігнал аб тым, што можа здарыцца, калі санкцыі будуць нарастаць, распаўсюджваючыся, напрыклад, на іншыя, сістэмаўтваральныя банкі.

Сам факт, што Лукашэнка скарэктаваў рыторыку, стаў даваць гарантыі «сумленным бізнэсменам», вельмі знамянальны. Ён сведчыць аб тым, што даводзіцца звяртаць увагу на эканоміку. Бо дагэтуль эканамічныя або знешнепалітычныя пытанні цікавілі рэжым у апошнюю чаргу. Імі ахвяравалі дзеля вырашэння асноўнай задачы: падаўлення пратэстаў.

Цалкам магчыма, што санкцыі некалькі працверазілі Лукашэнку і ён адчуў рэальную пагрозу сваёй уладзе з іншага боку. Бо калі ў эканоміцы пачнуцца рэальныя праблемы, то гэта не можа не адбіцца на лаяльнасці наменклатуры і непалітызаванай публікі, простых абывацеляў. Таму не зусім правільна змагацца з землятрусам падчас пажару.

Вядома, рабіць далёка ідучыя высновы пакуль рана. Але гэтыя факты падштурхоўваюць да таго, каб крыху па-іншаму ацэньваць уздзеяння санкцый.

Безыменныя «героі»

І яшчэ адзін цікавы штрых, які сведчыць пра настроі ў кіруючых колах і сілавых структурах.

20 жніўня Лукашэнка ўзнагародзіў 28 прадстаўнікоў КДБ, МУС, Савета Бяспекі і Памежнага камітэта. У іх адрас было сказана шмат пафасных слоў. Вось, маўляў, сапраўдныя героі, якія выратавалі краіну ад змоў і мецяжоў. Аднак усё сапсавала тое, што імёны пераможцаў не называюцца. Аказваецца, у сённяшняй Беларусі гэта дзяржаўная таямніца. У нармальных краінах народ ганарыцца героямі. А ў Беларусі «героі» безыменныя. Іх хаваюць ад людзей, чые інтарэсы яны нібыта абараняюць.

І гэта вельмі наглядна ілюструе сітуацыю ў краіне. Грамадства не прызнае героямі тых, каго лічыць такімі ўлада, якая па гэтай прычыне адчувае сябе няўпэўнена. Таму іх імёны хаваюць. Такое магчыма толькі ў глыбока расколатым грамадстве, з уладай, якая валодае сумнеўнай легітымнасцю. Таму людзей арыштоўваюць сілавікі ў масках, супрацоўнікі міліцыі даюць паказанні ў судзе ананімна. І цяпер іх ўзнагароджваюць ананімна.

І яшчэ. Некаторыя супрацоўнікі сілавых структур пасля службы пераапранаюцца ў грамадзянскае адзенне. Атрымліваецца, што хадзіць па вуліцах у ваеннай форме ці то сорамна, ці то небяспечна.

Быццам бы дробныя факты, але вельмі ярка характарызуюць становішча, у якім аказалася Беларусь.