«З'яжджаеш, альбо нешта робіш». Што такое «Сход», і чаму праграміст, рабочы і бізнэсмэн ідуць у палітыку

Да лютага застаецца пара дзён, а значыць, лютаўскае ВНС ўсё бліжэй. Але што такое «Сход», альтэрнатыва праўладнаму ВНС?

Па словах распрацоўшчыкаў, «Сход» — гэта незалежная грамадзянская ініцыятыва, за якой не стаяць палітычныя сілы ці партыі. Платформа створана для нацыянальнага дыялогу. На ролю дэлегатаў вылучаюцца звычайныя беларусы — «прадстаўнікі інтарэсаў народа», а ўсім астатнім прапануецца прагаласаваць за ўпадабаных кандыдатаў.

Як сцвярджаецца на сайце ініцыятывы, усяго будзе абрана 328 дэлегатаў. Ад імя беларусаў яны агучаць праблемы ў грамадстве і будуць чакаць увагі ўладаў. З трыма з магчымых дэлегатаў «Анлайнер» пагаварыў пра палітыку. Расказваем, чаму яны апынуліся на «Сходзе» і якім чынам бачаць размову з уладай.

Прусакоў Ілля, 32 гады. Праграміст

Ілля збіраецца стаць дэлегатам на «Сходзе» ад Новай Баравой. Ён распавядае, што актыўна цікавіцца палітыкай пачаў напярэдадні выбараў 2020 года. І ўдакладняе: трыгерам сталі арышты магчымых кандыдатаў у прэзідэнты. А пасля гвалту, які мужчына ўбачыў на вуліцы ў жніўні, ён выразна вырашыў: трэба нешта рабіць.

— Мне не дае спакою думка, што ў краіне былі ўчыненыя такія злачынствы. У мяне з'явілася адчуванне несправядлівасці, быццам бы з мяне робяць дурня. Я стаў адсочваць усю палітычную сітуацыю ў Беларусі, а ў студзені ўбачыў ініцыятыву «Сход». Зразумеў, што можна будзе паспрабаваць сябе ў якасці дэлегата, — распавядае Ілля. — Я вельмі хачу, каб у нашай краіне аднавілася законнасць, і менавіта пра гэта збіраюся гаварыць. Нам прапануюць гвалт, а мы павінны прапанаваць нешта іншае. Але для гэтага трэба ўдзельнічаць ва ўсіх грамадзянскіх ініцыятывах — інакш у нас так і застанецца адзін варыянт.

Пытаемся ў Іллі, ці не спрабаваў ён стаць дэлегатам на Усебеларускім народным сходзе, дзе шанцаў убачыць уладу значна больш. І вось што ён адказвае:

— Дэлегаты ВНС, на мой погляд, праходзяць жорсткі ідэалагічны фільтр. Я не думаю, што мне будзе рэальна туды патрапіць. Да таго ж УНС — гэта не дыялог, а яго імітацыя. Што тычыцца «Сходу», тут існуе падабенства рэальных выбараў, яны адкрытыя і ўкладваюцца ў рамкі заканадаўства. Нам патрэбна гарызантальная схема зносін, калі людзі чуюць адзін аднаго. А калі нават суседзі не знаёмыя паміж сабой, у краіне фармуецца ідэальная сітуацыя для вырошчвання несвабоднага грамадства.

Ілля дадае, што мэта ягонага ўдзелу ў палітычным дыялогу — стварыць на тэрыторыі Новай Баравой структуру грамадзянскай супольнасці. Далей — больш.

— Я б хацеў знайсці тут аднадумцаў. Хто ведае, можа, з маленькай ініцыятывы ўсё перарасце ў мясцовыя выбары дэпутатаў? Да таго ж я думаю, што рэальны шанец палепшыць сітуацыю ў краіне — гэта правесці ў мясцовую ўладу сваіх кандыдатаў. А цяпер у яе ліку знаходзяцца толькі ідэалагічна правільныя людзі, — дадае мужчына. — Мы бачым, што ў вышэйшых колах нічога не мяняецца. І таму ў нас застаецца адзіны варыянт — пачынаць рух знізу. Для пачатку гэта можа быць «Сход».

Тое, што простыя людзі пачалі цікавіцца палітыкай, Іллю зусім не здзіўляе. Ён адзначае, што з першага прэзідэнцкага тэрміну Аляксандра Лукашэнкі прайшло 26 гадоў: пакаленні змяніліся, а з імі — і людзі.

— За гэты час мы ўбачылі, наколькі інакш жыве насельніцтва суседніх краін. Нарэшце, мы сталі больш зарабляць. У нас адукаваны народ — мы ўжо разумеем, што такое грамадзянская супольнасць і наколькі моцна палітыка ўплывае на наша жыццё. Гэта ўсведамленне доўгі час знаходзілася ў спячым стане. А ў гэтым годзе з-за няправільнай камунікацыі уладаў адбыўся зрух: успомніце хаця б сітуацыю з каронавірусам. Затым мы ўбачылі перадвыбарчыя «пасадкі» і гвалт. Усё гэта прывяло да таго, што нават апалітычныя людзі зразумелі: пакінем усё як ёсць — будзе горш.

Праграміст адзначае: ён не можа прагназаваць, ці прыме хтосьці з уладаў удзел у «Сходзе» і як імі будзе ўспрынятая гэтая спроба дыялогу. Акрамя гэтага, Ілля слушна непакоіцца і за асабістую бяспеку.

— Пачнем з таго, што гэта абсалютна законная ініцыятыва, але здарыцца можа ўсякае. Калі на дэлегатаў будуць заводзіць крымінальныя справы, гэта толькі пакажа сутнасць нашай палітыкі. Я не думаю, што людзей гэта спыніць: рана ці позна ім давядзецца прапаноўваць нешта акрамя страху, — дадае Ілля. —На мой погляд, улада можа паступіць пісьменна і пайсці на дыялог. Але мне здаецца, гэта наўрад ці адбудзецца.

— Калі разглядаць апошні варыянт, атрымаецца, што людзі чарговым разам пагавораць аб праблемах толькі адзін з адным. А што далей?

— Хай так, але нават у гэтым выпадку з'яўляюцца магчымасці для новых заканадаўчых ініцыятыў. Напрыклад, калектыўна людзі могуць падаць прашэнне аб выключэнні артыкула 23.34 з Кодэкса аб адміністрацыйных правапарушэннях. Але для гэтага мы павінны мець зносіны і аб'ядноўвацца.

Дзмітрый Альховік, 36 гадоў. Быў звольнены з БМЗ

Дзмітрый жанаты, у яго двое дзяцей, ён жыве ў Жлобіне і ад гэтага горада збіраецца вылучацца на «Сход». Размова аб жыцці і праблемах Дзмітрый пачынае з звальнення. Яшчэ пару месяцаў таму ён працаваў аператарам у сталеплавільным цэху на БМЗ, затым падтрымаў страйк і быў звольнены.

— 26 кастрычніка была абвешчаная агульнанацыянальная стачка, з 1 лістапада яе падтрымаў і я. спачатку ўзяў тры дні за свой кошт, а затым пачаўся рух у бок страйку. Я вырашыў, што на працу хадзіць не змагу: тое, што адбывалася на вуліцах, я ўспрымаў блізка да сэрца. Напісаў заяву аб далучэнні да стачцы і прынёс яго на працу, — распавядае Дзмітрый. — У панядзелак мне патэлефанавалі з аддзела кадраў. Сказалі, каб я прыехаў забраў працоўную. Аказалася, афіцыйна мяне звольнілі за прагул — адсутнічаў на працоўным месцы больш трох гадзін. Так з другога лістапада я апынуўся беспрацоўным.

Па словах мужчыны, аб палітыцы ён ніколі ўсур'ёз не задумваўся. «Сачыў за падзеямі, як і ўсе». А мінулай вясной усё кардынальна змянілася.

— Тады пачалі адбывацца цікавыя падзеі — было відаць, што актыўнасць насельніцтва значна вышэйшая, чым у папярэднія гады. Успомніць хоць бы вялізныя чэргі людзей, якія хацелі паставіць свой подпіс за альтэрнатыўных кандыдатаў, — тлумачыць Дзмітрый. — Затым адбылося затрыманне Ціханоўскага і Бабарыка. Стала ясна, што ў гэтым годзе выбары будуць не такімі, як заўсёды. Спачатку я за ўсім гэтым проста назіраў. А пасля выбараў і гвалту на вуліцах зразумеў: заставацца ўбаку мне цяжка.

Мужчына дадае, што яму было асабліва цяжка хадзіць на працу ў першыя пратэстныя дні ў жніўні. Вось як ён успамінае дзень галасавання:

— Тады я працаваў з дзевяці раніцы да дзевяці вечара. Спачатку паехаў прагаласаваць за Святлану Ціханоўскую, затым — на працу. А ўвечары пачалі адбывацца вядомыя падзеі. Інтэрнэту не было, мы сёе-як атрымлівалі інфармацыю, працаваць было вельмі цяжка. Я пачаў моцна перажываць. Мне стала ясна: у гэтай сітуацыі нешта трэба рабіць.

Ён распавядае, што 14 жніўня на заводзе адбылася сустрэча з кіраўніцтвам. Па словах мужчыны, было зразумела, што «ніхто ні на які дыялог ісці не збіраецца».

— Затым мяне звольнілі, а праз пару месяцаў я ўбачыў аб'яву аб пляцоўцы «Сход» і выбарах дэлегатаў. Ну, мне няма чым рызыкаваць — я вырашыў паспрабаваць заявіць аб праблемах, — усміхаецца мужчына. — Аб чым я збіраюся казаць? Па-першае, аб прававым дэфолце. Да жніўня мы ўсе неяк жылі і не бачылі яго маштабу. А затым аказалася, што адсутнасць законнасці-гэта страшна. Па-другое, мяне, як і многіх, да гэтага часу хвалюе, чаму ў нас скралі галасы і чаму на вуліцах адбывалася такі гвалт.

На думку Дзмітрыя, «Сход» — гэта альтэрнатыва УНС. Зрэшты, прыняць удзел у сходзе, арганізаваным уладамі, ён ніколі не думаў. І тлумачыць чаму.

— Я не чуў, каб на ВНС заклікалі вылучацца простых людзей: як туды абіраюцца дэлегаты, я не ведаю. Калі мой брат быў студэнтам, ён добра вучыўся ва ўніверсітэце і таму трапіў на Усебеларускі сход. Звычайных беларусаў там адзінкі, а вось кіраўнікоў прадпрыемстваў і работнікаў выканкамаў — большасць, — лічыць Зміцер. — Мне ж важна, каб маё вылучэнне ніхто не абмяжоўваў, галасаванне адбывалася адкрыта, а я мог прымаць рэальны ўдзел у абмеркаванні.

Зміцер кажа, «калі ў краіне ўсё будзе добра», у яго наўрад ці з'явіцца жаданне ўдзельнічаць у палітычным жыцці. Але пакуль гэта не так.

— Мне здаецца, простыя беларусы, як я, вырашылі заявіць пра сябе па адной прычыне: на выбарах з'явіліся новыя кандыдаты. Яны гэтак жа, як і мы, працавалі і займаліся сваімі звыклымі справамі. А потым вырашылі выйсці з зоны камфорту і сказалі: хопіць. Тая ж Ціханоўская была звычайнай хатняй гаспадыняй і магла жыць далей сваім жыццём. Але мабыць, прыйшоў час нешта мяняць, — разважае мужчына.

Зміцер лічыць, што напружанне ў грамадстве не можа існаваць вельмі доўга — уладам прыйдзецца адказаць на пытанні беларусаў. «Сход», на яго думку, гэта чарговая спроба дастукацца да вярхоў.

— Сваім вылучэннем я хачу паказаць, што ёсць людзі, якія могуць казаць аб праблемах. Ці баюся я магчымых наступстваў? Вядома, так — я ж просты чалавек, — прызнаецца ён. — Але жыць у тым становішчы, у якім Беларусь знаходзіцца цяпер, ужо не хочацца. Варыянты такія: альбо ты з'яжджаеш з краіны, альбо нешта робіш. І мне здаецца, занадта многія людзі ўжо ахвяравалі сваім камфортам, каб я сумняваўся, што абраць.

Сяргей Малікаў, 40 гадоў. Працуе ў сферы бізнесу

Сяргей пачынае свой аповед з пералічэння фактаў: ён жанаты, мае траіх дзяцей, жыве ў Баранавічах. Дадае, што атрымаў два вышэйшых адукацыі — медыцынская і юрыдычная. Палітыка ўвайшла ў яго спакойную жыццё ў траўні, калі ў Беларусі пачалася перадвыбарчая кампанія. Тады Сяргея зацікавіла кандыдатура Віктара Бабарыка.

— Я ўбачыў, колькі разумных сур'ёзных людзей заявілі аб жаданні ўдзельнічаць у гонцы. У той момант у нас востра стаяла пытанне эканамічнага развіцця краіны. Я ацаніў словы Бабарыка і прыняў рашэнне: гэты чалавек зможа пабудаваць нам эканоміку, — кажа Сяргей. — Я проста задаў сабе пытанне: каму мяняць становішча рэчаў, калі не нам самім? І пачаў збіраць за яго подпісы. А пасля жнівеньскіх падзей стала зразумела: у краіне адсутнічае закон — нешта трэба рабіць.

Па словах Сяргея, «адсутнасць закона» стала для яго кропкай незвароту. На ягоную думку, з гэтай праблемы выцякаюць усе астатнія, у тым ліку і эканамічныя пытанні. У студзені мужчына ўбачыў інфармацыю аб ініцыятыве «Сход» — вырашыў, што пара заявіць аб праблемах на пляцоўцы.

— Тут ёсць магчымасць выбару: людзям прапануюць кандыдатуры, а яны самі прымаюць рашэнне, хто будзе іх прадстаўляць. Падчас летняй выбарчай кампаніі я спрабаваў паўдзельнічаць у грамадскім дыялогу — але ніякай рэакцыі ад уладаў не ўбачыў. Спрабаваў стаць назіральнікам на выбарах, а мяне выгналі, — распавядае Сяргей. — У мяне ўсё яшчэ застаецца надзея, што пасля «Сходу» маё жаданне вярнуцца да закона будзе пачутае.

Сяргей прызнаецца: ілюзій наконт зваротнай сувязі ён не мае. І тут жа паўтарае словы сваіх папярэдніх калег па пляцоўцы: «Калі не спрабаваць, тады зменіцца?»

— Я выдатна разумею, што рэакцыя можа быць нулявой. Але я ведаю, што непазбежна вырастуць новыя палітыкі, і звычайныя людзі павінны будаваць сувязі для нашай будучыні. Я не ведаю іншага варыянту, як данесці, што ў нас ёсць рэальныя праблемы з законам, — дадае ён. — Нават калі мы гаворым пра сілавікоў, мы ўсё роўна будзем жыць з імі разам і гадаваць дзяцей. І чым хутчэй мы знойдзем кропкі судакранання, тым лепш будзе для ўсіх.

Мужчына дадае, што ён «чалавек сістэмы» і пасля «Сходу» цалкам бачыць сябе на дзяржаўнай службе. Праўда, называе ўмову: калі краіна вернецца да законнасці.

— Я 15 гадоў прапрацаваў у медыцыне. Затым сышоў у бізнес — усё-ткі на зарплаце мэдыка доўга не пратрымаешся. Думаю, у мяне ёсць досвед для таго, каб папрацаваць на карысць краіны, — дзеліцца думкамі Сяргей. — Мне здаецца, простыя людзі пачалі прыходзіць да такога ж меркавання, як і я, пасля з'яўлення новых лідараў. Прыйшло ўсведамленне: мінулая сістэма цалкам сябе зжыла-генераваць будучыню яна не можа. Вось у Баранавічах асноўная маса людзей жыве на 500 рублёў у месяц — пра што наогул можна весці размову? Натуральна, людзі проста захацелі большага.

А што пра «Сход» кажуць яго арганізатары і ўлада?

Самі арганізатары адзначаюць, што «Сход» — гэта незалежная грамадзянская ініцыятыва, за якой не стаяць ніякія палітычныя сілы.

— Праект з'яўляецца некамерцыйным і рэалізаваны на валанцёрскіх пачатках. Стваральнікі платформы на этапе яе запуску неаднаразова падкрэслівалі, што «Сход» адкрыты для людзей не толькі з любымі палітычнымі поглядамі, але і з любымі ідэямі. Многія кандыдаты, акрамя выражэння сваёй пазіцыі па самых актуальных пытаннях, якія звязаны з мінулымі выбарамі, ужываннем гвалту і палітвязнямі, прапаноўвалі самыя розныя ідэі па паляпшэнню жыцця беларусаў.

Сярод тых, хто адправіў заяўкі, ёсць вядомыя палітыкі і медыйныя асобы — Максім Баграцоў, Уладзімір Мацкевіч, Андрэй Дзмітрыеў, Ігар Ляшчэня, Ілля Дабратвор, Валерый Астрынскі і іншыя. Аднак большую частку складаюць людзі, не звязаныя з палітыкай і медыя: рабочыя, настаўнікі, айцішнікі, лекары, вайскоўцы, бізнэсоўцы, блогеры, пенсіянеры, студэнты, — кажуць стваральнікі платформы.

Дарэчы, на ідэю запуску «Сходу» адрэагавала і ўлада. Два дні таму на нарадзе па пытаннях удасканалення заканадаўства Аляксандр Лукашэнка выказаўся ў дачыненні да крытыкаў УНС. Ён звярнуўся да апазіцыянераў, якія знаходзяцца за мяжой.

— Чаго вы «плявузгаеце»? Вы абвясцілі байкот Усебеларускаму народнаму сходу. Далей — «альтэрнатыўны сход замежжа». Яны наогул адмовіліся прызнаваць гэта Усебеларускі народны сход — так званая апазіцыя і збеглыя. Чаго вы сёння рыдаеце? Вы яго не прызнаеце. Хто вас будзе абіраць на гэта Усебеларускі народны сход, хто вас туды будзе запрашаць? Абвясцілі альтэрнатыву — праводзіце ў гэтым «замежжы» гэты «Сход», — сказаў Лукашэнка.