Алена Анісім, намеснік старшыні ТБМ: Таварыства аднадумцаў

27 чэрвеня мінула дваццаць гадоў ад дня правядзення Устаноўчага сходу, на якім было абвешчана пра стварэнне Грамадскага аб’яднання “Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны.



27 чэрвеня мінула дваццаць гадоў ад дня правядзення Устаноўчага сходу, на якім было абвешчана пра стварэнне Грамадскага аб’яднання “Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны.
Памятаю, з якой радасцю я ўспрыняла гэтую навіну. Сапраўды, сітуацыя вымагала прыняцця нейкіх рашэнняў і рашучых крокаў. Усе настаўнікі роднай мовы ў сталіцы сутыкаліся з тым, што ў школах заўсёды была пэўная колькасць дзяцей — у некаторых класах даволі значная, — якія маглі не вывучаць беларускую мову (а яна ў той час з’яўлялася дзяржаўнай мовай БССР!).
Суполкі ТБМ пачалі стварацца амаль на кожным прадпрыемстве і арганізацыі, з падачы кіраўніцтва ўступалі цэлымі калектывамі. Па размаху і ахопленасці грамадзян гэты рух можна параўнаць з прафсаюзным. Напэўна, многія памятаюць, што напачатку 90-х ТБМ мела свае кропкі па распаўсюду адмысловай прадукцыі — значкоў, кніг, газет, мастацкіх вырабаў. Калі ўзгадаць, што неўзабаве была абвешчана незалежнасць Беларусі, прыняты Закон аб мовах, робіцца зразумелым, чаму большасць людзей паверыла ў гэты гістарычны крок і многія бацькі смела аддавалі сваіх дзяцей у беларускамоўныя класы.
У гэтай сітуацыі я, як і многія настаўнікі беларускай мовы і літаратуры, думала, што нам дастаткова толькі добра выкладаць свой прадмет і імкнуцца перадаць сваю любоў да мовы дзецям. Але здарыўся 1995 год — год ганебнага рэферэндуму, які фактычна дазволіў ігнараваць дзяржаўнасць беларускай мовы і развязаў рукі тым, хто ненавідзеў усё, што датычыць беларускай культуры і духоўнасці, тым, хто лічыў беларусаў амаль непаўнавартаснай нацыяй. Памятаю роспач і адчай, якія ахапілі многіх патрыётаў пасля гэтага рэферэндуму. А затым быў накат на арганізацыю, закрыццё шапікаў і высяленне з сядзібы.
У гэты час я ўжо працавала ў Інстытуце мовазнаўства АН Беларусі. На сітуацыю глядзела крыху іначай, чым іншыя. Калі ёсць дзяржаўнае двухмоўе, то і павінна быць так: дзе ёсць руская мова, аўтаматычна павінна быць і беларуская. Менавіта на гэтай хвалі, з вялікага жадання штосьці зрабіць, я і прыйшла ў Таварыства беларускай мовы прыблізна гадоў дзесяць таму. Прыйшла — і трапіла ў атмасферу аднадумства. Сярод актывістаў арганізацыі не было ўпадніцкіх настрояў. Таварыства набывала другое дыханне. Нягледзячы на неспрыяльныя ўмовы, арганізацыя пацвердзіла свой высокі рэйтынг, сваю баяздольнасць і несумненную запатрабаванасць у грамадстве.
Думаю, што адным з самых значных крокаў Таварыства ў гэты перыяд было стварэнне Стратэгіі развіцця беларускай мовы ў ХХІ стагоддзі. Ідэя распрацоўкі належыць Сяргею Кручкову і Уладзю Кошчанку. Да яе далучыліся многія навукоўцы і актывісты. А Станіслаў Суднік, галоўны рэдактар “Нашага слова, па-вайсковаму грунтоўна і дакладна падрыхтаваў аж тры варыянты свайго бачання перспектывы беларускай мовы. Спалучэнне “будзённай шэрай працы з тэарэтычнымі напрацоўкамі на будучыню дало надзвычайны эфект: мы заснавалі акрамя “Нашага слова яшчэ адну газету на беларускай мове — “Новы час. І гэта ў той перыяд, як закрываліся многія іншыя незалежныя выданні. Газета атрымала новае дыханне і сучасны выгляд, калі перайшла ў рукі рэдакцыі былой “Згоды, зачыненай уладай перад прэзідэнцкім выбарамі 2006 года.
Не так даўно паўстаў незалежны беларускамоўны тэлеканал “Белсат, ідэя стварэння якога таксама фігуравала ў нашай Стратэгіі развіцця беларускай мовы. А колькі выдалі кніг, каляндарыкаў, іншай прадукцыі!
Не прайшлі марна і тоны перапіскі з дзяржаўнымі асобамі. Чыноўнікі прывучыліся адказваць на нашы запыты, ім даводзіцца рэагаваць на лісты грамадзян з дзесяткамі, сотнямі, тысячамі подпісаў. Думаю, тое, што мы не склалі рукі, нягледзячы на адсутнасць дзяржаўнай падтрымкі, прымусіла паважаць нашу пазіцыю і прыслухоўвацца да нашай думкі, лічыцца з ёй. Асабліва ж, на мой погляд, арганізацыя прымусіла сябе паважаць, калі здолела аплачваць арэнду сядзібы па камерцыйных коштах. І каб не самаахвярная падтрымка многіх сяброў ТБМ, якія штомесяц, а то і часцей, пералічвалі сродкі на рахунак арганізацыі, наўрад ці нашы поспехі былі б такімі заўважнымі і пераканаўчымі.
Ёсць асабіста для мяне знакавыя моманты, якія даюць падставы для аптымістычнага мадэлявання будучыні. Па-першае, сектар недзяржаўных грамадскіх арганізацый (а гэта ў значнай ступені моладзь) актыўна карыстаецца беларускай мовай у сваёй працы. Па-другое, наша краіна пачынае паступовы рух да збліжэння з іншымі краінамі на аснове агульнаеўрапейскіх стандартаў, сярод якіх захаванне і зберажэнне нацыянальнай культуры. Па-трэцяе, большасць кіраўнікоў дзяржаўных устаноў розных узроўняў валодае дзяржаўнай мовай і гатова ёю карыстацца паўсюль. А асабліва мне прыемна на пасяджэннях Рады інтэлігенцыі чуць беларускую мову з вуснаў тых, хто па сваіх прафесійных інтарэсах ніякім чынам не быў звязаны з ёю і да нядаўняга часу наўрад ці часта карыстаўся ёю. І тое, што такія людзі, як Уладзімір Парфяновіч, алімпійскі чэмпіён, свабодна выказвае свае думкі па-беларуску, для мяне значыць многае. Мова становіцца кансалідуючым звяном у справе аб’яднання здаровых інтэлектуальных сіл дзеля будучыні нашай краіны.
Напэўна, хтосьці можа аспрэчыць сказанае. Нават прывядзе шмат аргументаў, дзе будуць фігураваць лічбы, працэнты. Але я ведаю, што наша праца ўжо ўскалыхнула і абудзіла многіх людзей, хто лічыць сябе сынам роднай зямлі, незалежна ад пасады, якую яны займаюць. І я ўпэўнена, што на заняткі нашай юрыдычнай школы будуць прыходзіць маладыя і старэйшыя людзі, каб разам навучыцца адстойваць свае правы. А ўвосень мы пачнём новыя справы, і ў нас будуць рэалізаваныя шматлікія ініцыятывы, якія запатрабаваны ў грамадстве, а традыцыйныя сустрэчы з пісьменнікамі, гісторыкамі будуць праходзіць пры поўных залах. І яшчэ я веру ў словы нашага старшыні Алега Трусава пра тое, што беларуская мова ў ХХІ стагоддзі стане мовай Еўрасаюза.