«Белоруссия» і імперскасць рускай «Вікіпедыі»
Недарэмна кажуць, што д'ябал хаваецца ў дэталях. Вось так, усяго адным словам, расійцы паказваюць сваё сапраўднае стаўленне да Беларусі, якая заўсёды для іх была часткай савецкага праекта.
Ілюстрацыйныя выява: dzen.ru
Калі ў пошукавіку інтэрнэт-браўзера ўвесці «Беларусь», першым адказам на запыт будзе артыкул у «Вікіпедыі» пад назвай «Белоруссия». Спрэчкі аб перайменаванні старонкі вядуцца ўжо больш за дзесяць гадоў, гэтай тэме ў самай вялікай інтэрнэт-энцыклапедыі нават прысвечаны асобны артыкул. Чаму рускамоўны рэсурс ігнаруе афіцыйную назву краіны, за кім у «Вікіпедыі» апошняе слова і ці ёсць у гэтым імперскасць, разбіралася «Deutsche Welle».
Рэдагаваць артыкул можа кожны, але ці кожны?
Пра тое, што пісаць і рэдагаваць артыкулы ў «Вікіпедыі» можа кожны, шырока вядома. Для гэтага не трэба пацвярджаць свае веды па канкрэтнай тэме або адпраўляць тэкст на вычытку рэдактару. Праўкі ўносяцца настолькі лёгка і хутка, што часам даходзіць да вандалізму — калі карыстальнікі наўмысна напаўняюць артыкулы няслушнай інфармацыяй або выкарыстоўваюць нецэнзурныя словы.
Глядзіце таксама
Аднак калі вы захочаце змяніць «Белоруссию» на «Беларусь», у вас нічога не атрымаецца: артыкул, як і шэраг іншых тэм, якія выклікаюць спрэчкі, знаходзіцца пад абаронай ад перайменавання. «Інакш усе апошнія дваццаць гадоў там усе б толькі і займаліся тым, што пераназывалі б з Белоруссии ў Беларусь і назад», — кажа адміністратар і рэдактар беларускай «Вікіпедыі» Андрэй (імя змененае. — Заўв. рэд.).
Гісторыя шматгадовай спрэчкі
Нейкі час прыкладна так і было. Артыкул пра краіну быў напісаны ў 2003 годзе і называўся ён «Беларусь». Аднак неўзабаве, нягледзячы на гэта, у самім артыкуле стала пераважаць выкарыстанне слова «Белоруссия», што прывяло да перайменавання загалоўка. У 2010 годзе на гэтую тэму разгарэлася дыскусія, пасля чаго артыкулу вярнулі зыходную, адпаведную афіцыйнай, назва. Праўда, пратрымалася яно нядоўга.
Глядзіце таксама
Для прыняцця канчатковага рашэння «вікіпедысты» склікалі цэлы арбітражны камітэт, які складаецца з адміністратараў рускамоўнага рэсурсу. Яны праверылі частату ўжывання назваў у расійскіх і беларускіх крыніцах, а таксама прааналізавалі інтэрнэт-запыты. І хоць камітэт прыйшоў да высновы, што абедзве назвы «ўжываюцца прыкладна ў роўных прапорцыях», ён вырашыў, што ў такой сітуацыі трэба захаваць «бясспрэчна устояную норму».
«Трэба разумець, што "Вікіпедыя", у цэлым, прытрымліваецца кансерватыўных норм, — гаворыць у размове з DW рэдактар рускай «Вікіпедыі» Сяргей Ляшчына. — У супольнасці ёсць, напэўна, нейкая імперскасць у дадзеным выпадку. Нягледзячы на тое, што руская мова афіцыйная не толькі ў Расіі, але і ў Беларусі, практычна ўсё пішацца па расійскіх крыніцах, а ў спрэчных момантах выбар ідзе на карысць распаўсюджаных у Расіі назваў. "Вікіпедыя", як правіла, прымае новую норму толькі пасля таго, як яна ўкараніцца ў СМІ і ва ўжытку. Але тут атрымліваецца замкнёнае кола, таму што СМІ сапраўды гэтак жа азіраюцца на "Вікіпедыю"».
Хто ўваходзіць у супольнасць рускамоўных «вікіпедыстаў»
Сталыя аўтары «Вікіпедыі», як правіла, аб'ядноўваюцца ў супольнасці. Акрамя гэтага, да 2023 года ў Расіі існавала некамерцыйная арганізацыя «Вікімедыя РУ» — яна, як і падобныя арганізацыі ў іншых краінах, была створана для распаўсюджвання энцыклапедычных ведаў на тэрыторыі Расіі. Пры гэтым арганізацыя не фінансавалася амерыканскім фондам «Вікімедыя» і не была з ім звязана юрыдычна. Да вайны «Вікімедыя РУ» атрымлівала гранты толькі ад расійскіх фондаў і спонсараў. У 2023 годзе «Вікімедыя РУ» заявіла пра самаліквідацыю ў сувязі з ціскам на яе дырэктара з боку расійскіх уладаў праз артыкулы пра вайну ва Украіне.
Глядзіце таксама
Сяргей Ляшчына кажа, што сярод рускамоўных «вікіпедыстаў» большасць удзельнікаў — расійцы, але ёсць нямала выхадцаў з Украіны, Беларусі, Казахстана. Пасля поўнамаштабнага ўварвання Расіі ва Украіну сітуацыя крыху змянілася. Па-першае, многія ўкраінцы адмовіліся працаваць на рускамоўны праект, па-другое, расійская дзяржава стала ціснуць на «Вікіпедыю» і паралельна стартавала свой праект «Рувікі», куды потым сышлі працаваць некаторыя аўтары «Вікіпедыі».
Калі складаць агульны партрэт рускамоўнага «вікіпедыста», то, паводле слоў Сяргея Ляшчыны, гэта будзе мужчына з Расіі: «Як правіла, ён зарабляе вышэй за сярэдні заробак, адпаведна, у яго застаецца час займацца "Вікіпедыяй". Жанчын сярод тых, хто піша рускую версію энцыклапедыі, усяго каля 15-20 адсоткаў».
Якую «Вікіпедыю» чытаюць беларусы?
Паводле статыстыкі праглядаў у Беларусі безумоўна лідзіруе расійская «Вікіпедыя»: на яе прыпадае амаль 85% ад усіх наведванняў з Беларусі. Крыху менш за 7% праглядаў — у англійскага рэсурсу, і толькі 1,4% — у беларускай «Вікіпедыі».
Пры гэтым рэдактар беларускай «Вікіпедыі» Андрэй адзначае, што нават пры ўводзе запытаў у Google на беларускай мове першым вынікам пошукавік выдасць артыкул на рускай. Часам Google наогул не паказвае старонкі «Вікіпедыі» на беларускай мове. «Асабліва часта гэта адбываецца, калі ваш браўзэр настроены на рускай», — кажа Андрэй.
Глядзіце таксама
Гаворачы пра змест артыкулаў «Вікіпедыі», ён адзначае, што ў артыкулах пра адну і тую ж гістарычную падзею на розных мовах нярэдка назіраюцца сур'ёзныя разыходжанні: «Наўрад ці расійцы карыстаюцца польскімі крыніцамі, калі пішуць пра гісторыю сваёй краіны. І можа так атрымацца, што ў польскіх крыніцах гэтая ж падзея будзе апісана крыху інакш. Вось так і выходзіць, што ў польскай "Вікіпедыі" будзе адна праўда, у рускай — другая праўда, у беларускай — трэцяя, а ў літоўскай — чацвёртая. І ўсе яны пасварацца ў англійскай "Вікіпедыі", калі захочуць напісаць нейкі артыкул на агульную тэму, да прыкладу, аб далучэнні Рэчы Паспалітай да Расійскай імперыі».
А што ў англійскай «Вікіпедыі»?
Англійская «Вікіпедыя» сярод рэдактараў лічыцца самай нейтральнай — якраз таму, што яе напаўняе практычна ўвесь свет, выкарыстоўваючы больш разнастайныя крыніцы. Хоць і там хапае спрэчных момантаў, у прыватнасці, таксама наконт напісання геаграфічных назваў. Назвы беларускіх гарадоў, да прыкладу, пішуцца па прынцыпе транслітарацыі з рускай.
Глядзіце таксама
Ці варта чакаць, што найбліжэйшым часам рускамоўная «Вікіпедыя» стане выкарыстоўваць афіцыйную назву краіны, а не «каланіяльную спадчыну», як кажа Андрэй? Прынамсі, гэта зноў будуць абмяркоўваць. Летась была скліканая рабочая група, якая зноў разгледзіць пытанне напісання назвы краіны ў «Вікіпедыі», кажа Сяргей Ляшчына. Ці ёсць у гэтай групе нехта з Беларусі? Адзін чалавек.
Беларускі «вікіпедыст» Андрэй упэўнены, што ў такой сітуацыі беларусам важна было б мець свой нацыянальны праект «Вікіпедыі». Праект існуе, але, мяркуючы па праглядах, шырокай аўдыторыі ён пакуль не мае.