Маніфэст футурызму 115 гадоў таму ўслаўляў вайну як адзіную гігіену ў сьвеце

Маніфэст быў напісаны з гарачым запалам Філіпа Тамаза Марынэці і ўпершыню апублікаваны 20 лютага 1909 года ў французскай штодзённай газэце «Фігаро». Маніфэст заклікаў да пераўтварэньняў у мастацтве, а таксама імкнуўся зрабіць рэвалюцыю ў самой структуры грамадзтва. 

Перадумовы Маніфэсту

Эўропа пачатку ХХ стагодзьдзя знаходзілася ў вельмі цікавым часе, адзначаным хуткім тэхналягічным прагрэсам. Аўтамабіль і яшчэ больш самалёт рэзка зьмянілі ўспрыманьне часу і прасторы.

Італія, у прыватнасьці, апынулася на раздарожжы. Нягледзячы на аб'яднаньне (заваёву) розных дзяржаваў у 1861 годзе ў адну, краіна змагалася з вялізнымі рэгіянальнымі адрозьненьнямі. Існавала адчувальнае адставаньне ад іншых эўрапейскіх дзяржаваў у прамысловым і культурным разьвіцьці.

Аўтар Маніфэсту, паэт Філіпа Тамаза Марынэці нарадзіўся ў 1876 годзе. Ён свабодна валодаў французскай і італьянскай мовамі і атрымаў адукацыю ў Парыжы. На раньнюю творчасьць паўплывалі сымбалізм і дэкадэнтызм, што ня дзіўна для таго часу. Асноўнымі прынцыпамі аўтара Маніфэсту былі: праслаўленьне сучаснасьці, машынаў і хуткасьці, знос культурных рэліквіяў і ўсхваленьне вайны.

Маніфэст футурызму паслужыў інтэлектуальнай і філязофскай асновай руху футурызму, які хутка распаўсюдзіўся з літаратуры на жывапіс, скульптуру, архітэктуру і нават музыку і тэатар. Мастакі, якіх прыцягнуў заклік маніфэста да разрыву з мінулым і праслаўленьня хуткасьці, тэхналёгій і сучаснага жыцьця, імкнуліся ахапіць сутнасьць гэтых тэмаў у сваёй творчасьці.

У тэксце Маніфэсту футурызму ляжыць велічная пашана аўтара да сучаснасьці, якая характарызуецца неверагодным захапленьнем магчымасьцямі машынаў і інтрыгоўным тэмпам сучаснага жыцьця. Марынэці ўсхваляў прыгажосьць індустрыяльнай эпохі, ён бачыў у яе тэхналягічных цудах —  аўтамабілі, які рыкае, лякаматыве, які грыміць, і самалёце, які разрывае паветра — патэнцыял бязьмежнага прагрэсу.

«Мы заяўляем, што хараство сьвету ўзбагацілася новай прыгажосьцю: прыгажосьцю хуткасьці».

У гэтым бачаньні тагачасныя мастакі і мысьляры былі закліканыя выбудаваць новую эстэтыку, якая б адлюстроўвала дынамізм і энэргію сучаснага сьвету.

«Зьнішчэньне музэяў, бібліятэкаў і фэмінізму»

Маніфэст меў агрэсіўную пазыцыю супраць культурных інстытутаў мінулага. Заклік Марынэці да «зьнішчэньня музэяў, бібліятэкаў і фэмінізму» быў наўмысным выклікам глыбокай пашане да гістарычнай спадчыны, якая, на яго думку, душыла інавацыі. Выступаючы за знос музэяў і бібліятэкаў, Марынэці імкнуўся разарваць сувязі з гісторыяй, якая прывязвала Італію да яе слаўнай мінуўшчыны за кошт будучай велічы.

Фэміністак Марынэці бачыў як антаганістак футурыстычнаму бачаньню грамадзтва, якое рухаецца мужнай энэргіяй і агрэсіўным дынамізмам. Наперад, за рухам машынаў!

Адзіная ў сьвеце гігіена

Мабыць, самым супярэчлівым прынцыпам Маніфэсту футурызму зьяўляецца праслаўленьне вайны, якую Марынэці назваў «адзінай у сьвеце гігіенай». У гэтым сцьвярджэньні вайна разглядаецца не як разбуральная сіла, а як сродак ачышчэньня, неабходны мэханізм, каб пазбавіць грамадзтва ад дэкадансу і ўвесьці новую эру жыцьцяздольнасьці.

Агрэсіўная рыторыка маніфэста і рамантызацыя мілітарысцкіх каштоўнасьцяў шакавалі сучасьнікаў. Яны былі прадвесьцем разбуральных канфліктаў ХХ стагодзьдзя. У кантэксце ўсё больш нестабільнай Эўропы, дзе пачыналі гучаць барабаны вайны, заклік да зброі ў маніфэсьце разглядаўся як падбухторваньне да разбурэньня. Гэта была падтрымка тых самых сілаў, якія неўзабаве пагрузяць кантынэнт у Першую сусьветную вайну.

Папярэднік фашысцкай ідэалёгіі?

Трывалая занепакоенасьць у сувязі з Маніфэстам футурызму — гэта яго меркаваная прыналежнасьць да фашысцкай ідэалёгіі, якая набірала моц у Італіі і далей па ўсёй Эўропе. Ушанаваньне моцнай улады, моладзі і тэхналягічнага прагрэсу ў маніфэсьце ў спалучэньні з пагардай да дэмакратычных інстытутаў адлюстроўвала рыторыку аўтарытарных рухаў, якія паступова нараджаліся ў выглядзе чырвонай і карычневай заразы.

Хаця сам Марынэці падтрымліваў складаныя адносіны з італьянскім фашызмам, паралелі паміж футурыстычнымі ідэаламі і фашысцкай прапагандай былі бясспрэчнымі. Акцэнт на аднаўленьні праз канфлікт, праслаўленьне нацыянальнай дзяржавы і культ лідэрства, які падтрымлівалі футурысты, забясьпечвалі ідэалагічную ежу для фашысцкіх ды і іх блізьнятак — камуністычных рэжымаў, якія імкнуліся мабілізаваць мастацтва і культуру на службу сваім палітычным праграмам.

Можна ўзгадаць, напрыклад, як Маніфэст натхніў кубафутурыстаў, якія ў дзяржаве Крывава-чырвонага раю стваралі свае творы, у першую чаргу, вядома, Уладзімер Маякоўскі.

А што сталася з аўтарам?

На пачатку 1918 года Марынэці заснаваў Футурыстычную палітычную партыю, якая праз год аб’ядналася з партыяй Бэніта Мусаліні. Марынэці быў адным зь першых прыхільнікаў італьянскай фашысцкай партыі. У 1919 годзе ён напісаў сумесна зь Альчэстэ дэ Амбрысам маніфэст італьянскага фашызму.

Памёр Філіпа Тамаза Марынэці ў 1944 годзе, калі працаваў над нізкай вершаў, якія праслаўлялі італьянскіх вайскоўцаў. Бэніта Мусаліні перажыў яго на некалькі месяцаў.

З Маніфэсту футурызму: