Павел Шаўцоў: «Мае дзеці будуць брытанцамі, якія размаўляюць па-беларуску»
Часам на Радзіме для рэалізацыі чагосьці не хапае — і беларусы з’язджаюць. З’язджаюць па лепшае жыццё і самарэалізацыю. З’язджаюць, каб дамагчыся поспеху і прызнання ў свеце. Відавочна, такіх менш. Але ў першую чаргу яны ў іншых краінах фармуюць меркаванне пра нас як нацыю. Менавіта пра такіх беларусаў — сумесны праект часопіса “Большой” і грамадскай кампаніі “Будзьма беларусамі!“. Ведаем сваіх, шануем сваіх і ганарымся імі!
Павел Шаўцоў — юрыст. Партнёр (дырэктар) Лонданскага офіса міжнароднай юрыдычнай кампанііAllen&Overy. Кіраўнік групы па працы з суверэннымі фондамі і цэтральнымі банкамі. Павел актыўна ўдзельнічае ў беларускім жыцці Лондана: з’яўляецца адным з апекуноў беларускай бібліятэкі Ф Скарыны, сябрам Рады Згуртавання Беларусаў Вялікабрытаніі і адным з заснавальнікаў і кіраўніком Згуртавання Беларускіх Прафесійных Работнікаў у БрытанііМесца пражывання — Лондан.
Для даведкі: Allen & Overy — адна з 6 найбуйнейшых юрыдычных фірм свету, з галоўным офісаму Лондане. Заснавана ў 1930 годзе. На сённяшні дзень у штаце кампаніі — каля 5 тысяч супрацоўнікаў, 46 офісаў у 32 краінах свету. З’яўляецца юрыдычным кансультантам найбуйнейшых банкаў, фондаў і кампаній свету, шэрагу урадаў, центральных банкаў і Міністэрстваў фінансаў .
У красавіку 2015 года Allen & Overy стала пераможцам прэстыжнага IFLR Europe Awards у серыі намінацый, у тым ліку як Лепшая Міжнародная юрыдычная кампанія.
Чаму: Шчыры беларус і выдатны прафесіянал ў адным з лепшых гарадоў свету.
Павел, раскажыце, калі ласка, як вы трапілі ў Лондан?
Гэта была сярэдзіна 90-х, на Беларусі была вялікая палітычная неразбярыха. Я проста скончыў БДУ ў Мінску і паехаў вучыцца сюды. Спачатку — Оксфард, а пазней — у Лондан. Тут тады былі добрыя эканамічныя ўмовы, ахвотна бралі людзей на працу, не рабілі розніцы адкуль ты і хто. Я калі хадзіў шукаць працу і казаў, што з Беларусі прыехаў, усё думаў — як адрэагуюць? А яны — ніяк не рэагавалі. На маё насцярожанае “я з Беларусі” маглі адказаць нешта кшталту “а я з Масачусэтсу”. Тут трэба просто мець адпаведныя веды і цяжка і шмат працаваць. І ўсё.
Мала людзей тут ведала тады, што такое Беларусь. Да краіны была прыкладна гэткая ж цікавасць, як у нас да Афрыкі. Добра, калі сталіцу ведалі. Мы пра Захад ведалі значна больш.
Шмат беларусаў вучылася тады ў Лондане?
Няшмат. Мала, чым мы вылучаліся ад астатніх. Толькі вось напружаннем. Тут людзі і студэнты, у прыватнасці, былі і ёсць менш заклапочаныя. Яны, безумоўна, думаюць пра працу і кар’еру, але разумеюць, што гэтыя гады яшчэ можна пагуляць. У гэтым была вялікая розніца паміж намі: мы не гулялі, шукалі адразу працу, думалі як далей жыць. Большасць тусавалася толькі з выхадцамі з былога Саюзу. Але мяне гэта мала цікавіла — усе гэтыя размовы пра Ельцына, перабудову і тэдэ. І я завеў сяброўства з ангельцамі.
Вы па-беларуску размаўлялі заўсёды?
З канца 80-х. Тады ж было “Адраджэнне”, я ўдзельнічаў ва ўсіх гэтых мерапрыемствах падлеткам, на талаку мясцовую хадзіў у Гомелі. Калі была магчымасць выбіраць прадметы на роднай мове, дык выбіраў. Помню яшчэ на юрыдычным факультэце разам з Паўлам Латушкам і яшчэ парай студэнтаў пісалі паперы па філасофіі на беларускай мове.
Вялікая колькасць прыезджых беларусаў тут размаўляе па-беларуску. Тут жа не толькі эканамічныя эмігранты жывуць, але і шмат тых, хто пераехаў па палітычных матывах.
Лондан — адзін з юрыдычных цэнтраў свету. Ці складана выбіцца тут?
Тут вельмі багата юрыстаў, кансультантаў, бухгалтараў, фінансістаў і банкіраў. Сістэма такая : падаеш на працу, яны праглядаюць тваю анкету, і, калі ты падыходзіш, запрашаюць на размову. Тады і вырашаюць браць ці не. І багата адмаўленняў на першай ступені.
Юрыдычная кар’ера патрабуе шмат часу і пастаяннай вучобы. Але гэта варта затрачаных намаганняў. Бо калі працуеш як амерыканскі ці брытанскі спецыяліст, гэта зусім іншая кар’ера, чым калі ты мясцовы юрыст. У гэтым статусе потым можна дзе заўгодна працаваць, па ўсім свеце ў розных міжнародных фірмах.
Вядома, выбіцца тут няпроста. Канкурэнцыя і сярод мясцовых, і сярод прыезджых. Галоўная цяжкасць — застацца працаваць менавіта ў Англіі. Часам нават самі англічане едуць працаваць за мяжу, бо там лягчэй пачаць кар’еру — у Маскву, Ганконг, Шанхай… Але я зусім не хацеў у Маскву.
Ці ёсць якія асаблівасці мясцовай юрыдычнай сістэмы?
Англійскае права з самага пачатку было вельмі гнуткае, камерцыйнае. Падыход такі — да чаго бакі дамовіліся, то і добра. Суды вельмі незалежныя: адкуль бы ты ні прыехаў, цябе выслухаюць. Палітыкі не ўмешваюцца ў камерцыйныя справы. Нездарма ж тут судзіліся Абрамовіч з Беразоўскім. Усе тады пільна сачылі за працэсам.
Юрыспрудэнцыя тут дзеліцца на 2 часткі: праца з людзьмі — разводы, сямейныя цяжбы і гэтак далей, і абслугоўванне фінансавага цэнтра. Гэты сегмент самы прывабны. Па ўсім свеце карыстаюцца англійскім правам, і таму усе міжнародныя кантракты абслугоўваюцца тут. Багата расійскіх кампаній размясцілі свае акцыі на мясцовай біржы, трэба ім і мясцовыя юрысты. Напрыклад, расейска-кітайскі кантракт: кітацы не жадаюць па-расейску рабіць, расейцы — па-кітайску, у выніку ўсе карыстаюцца брытанскім правам. З часоў імперыі стварыліся гэтыя міжнародныя цэнтры — у Сінгапуры, у Ганконгу, Шанхаі. Адзіны канкурэнт — права амерыканскае, па ім таксама багата кантрактаў заключаецца. Вось таму тут вялікі попыт на спецыялістаў, а у іх — добрая магчымасць працаваць па ўсім свеце.
Як вы вырашылі стаць юрыстам?
Гэта не было дзіцячай марай, але ў гарбачоўскі час пачалі вылазіць усе гэтыя юрысты-эканамісты. Я быў гуманітарыям у школе, любіў гісторыю, таму і пайшоў у БДУ. Паралельна пайшоў вывучаць англійскую мову ў Інстытут замежных моваў, фактычна, ягоны дыплом таксама маю. Далей неяк само склалася.
Праца яна мяняецца сама па сабе. Як я цяпер дырэктар — дык гэта больш кіраванне. Цяпер у мяне нашмат больш працы з кліентамі. Сустрэчы, кантракты… Патрэбна кліентаў вадзіць віно піць, каб кліент быў твой, а не канкурэнта, бо іх тут шмат. Гэта ўжо больш бізнес, а не права.
Ці пачуваеце вы сябе паспяховым чалавекам? Які на ваш погляд асноўны крытэрый поспеху?
Я ніколі не меў вялікіх мараў. І ў мяне не было мэты стаць дырэктарам фірмы. А падыход быў такі, што патрэбна нешта пачаць, а потым паглядзець, як яно пойдзе. Поспех… — гэта калі добры баланс . Бо калі маеш кар’еру ў Лондане, і сям’ю, і сяброў і беларускія справы — цяжка балансаваць. Праца тут ёсць заўсёды, і яе шмат, і яна напруджаная. І вельмі лёгка сысці з рэек. Калі на адно кідаешся, то можна згубіць астатняе. Каб гэтага не атрымалася патрэбна вельмі далікатна балансаваць. І мне здаецца, што ў мяне гэта атрымліваецца. Я б не хацеў нешта страціць.
Калі хочаш рабіць бізнес — едзь у Маскву, калі мастацтва — у Парыж. А у Лондане хто сябе лепш за ўсіх пачувае?
Вядома ж, прафесіяналы. Калі хочаш рабіць кар’еру, калі ты эканаміст ці праўнік — табе сюды. Наконт мастацтва я не згодзен: у Лондане — авангард камерцыйнага мастацтва: дызайну, рэкламы,… Калі хочаш нічога не зарабляць і толькі курыць — тады, напэўна, Парыж. А тут ёсць і грошы, і крэатыў. У Маскве — чысты бізнес, толькі заробак. У 90-я там былі шалёныя грошы, а цяпер там цяжка зарабіць грошы з нічога. Эканамічная сітуацыя змянілася. Тое самае было на Беларусі. Так заўсёды: багата мільянераў ствараецца на эканамічных пераломах, калі багата магчымасцяў. Нафтавыя кампаніі цяпер, як тады Абрамовіч купіў, не купіш. Ніхто іх зараз не раздае.
Тая Беларусь, з якой з’язджалі, і Беларусь сучасная чым адрозніваюцца?
Вядома ж, краіна змянілася. Беларусь стала часткай свету, нягледзячы на палітычную ізаляцыю. Сацыяльна, эканамічна і культурна мы далучаны да сусветнага грамадства. Неяк аднойчы калі толькі пераехаў мая маці пабачыла, як я здымаю з пластыкавай карты грошы, і доўга потым здзіўлялася, што я “са сцяны грошы дастаю”. Тады адчувалася бытавая розніца, цяпер — не. Ды і людзі змяніліся. А ў савецкія часы мы былі як чорнае і белае.
Ці цяжка захоўваць межы ўласнай нацыянальная ідэнтычнасці?
Першае пакаленне звычайна не раствараецца. Але нашыя дзеці ўжо ніколі не будуць беларусамі — яны будуць брытанцамі, якія размаўляюць па-беларуску. Недастаткова навучыць мове. Агульны кантэкст чужы.
У мяне трое дзяцей: Рэбека, Кірыл і Марта. Мы ў царкву беларускую ходзім увесь час, чытаем кнігі па-беларуску, я батлейку раблю. Мову яны ведаюць, чытаюць па- беларуску, могуць паразмаўляць. Рэбэка — гэта старэйшая — кажа толькі: “Я не беларуска, я — англічанка, вунь з Кірылам размаўляй, ён — беларус!”
Зараз лёгка заставацца тым, хто ты ёсць. Цяпер людзі прыязджаюць і жадаюць захаваць сваю культуру: мусульманскую, афрыканскую. І тут узнікае праблема — гета. Яны зусім не спрабуюць інтэгравацца. Тут вось ёсць пакістанскае гета. І не тое што людзі — расісты, і яны супраць. Не. Проста, калі ты жывеш па законах Шарыяту ў Англіі, і мову не вучыш, і не прызвычаішся ніяк да мясцовага ўкладу — дык ты і не там, і не тут. І гэта праблема ўзаемадзеяння.
Вам важна падтрымліваць камунікацыю з беларусамі?
Канечне, важна! Гэта добрая магчымасць ездзіць па ўсім свеце, і пры гэтым захоўваць адчуванне далучанасці да Радзімы. Гэта адна з прычын, чаму я ў Лондане дагэтуль. Калі б не яна — больш верагодна, што я з’ехаў бы на працу ў іншае месца. Беларускі Цэнтр — адна з рэчаў, што трымае на месцы.
Я ведаю, што Вы спяваеце ў царкоўным хоры і водзіце Батлейку?
У часы перабудовы я зацікавіўся рэлігіяй, стаў досыць рэлігійным. У 90-м годзе далучыўся да грэка-каталіцкай царквы, бо ў дзяцінстве я не быў нават ахрышчаным. Хрысціўся ўжо адразу ў гэтую царкву ў доміку Багдановіча. Так, спяваю, мне падабаецца.
Аднойчы знайшоў кнігу пра батлейку. А пазней нехта знайшоў у Францыі на кватэры скрыню з батлейкай і лялькамі і прывёз да нас. “Хто хоча вадзіць лялькі?” — запыталі. “Ну я магу паспрабаваць”, — кажу. Пачаў вадзіць, навучыўся рознымі галасамі размаўляць, усім падабалася. Асабліва цікавымі для мяе былі сцэнкі з вясковага жыцця. Там усе гэтыя персанажы: Пан, Жыд, Чорт, Мужык-Жонка, Жаўнер. Гэта, ведаеце, як старыя фотаздымкі ў словах: як жыд робіць тракцір, да яго прыходзіць Мужык гарэлку піць, Чорт з’яўляецца, ну і гэтак далей. Яны добра адлюстроўваецца склад грамадства, дзе бок а бок жывуць беларускія сяляне, габрэйскія прадпрымальнікі, расейскія жаўнеры і польскія паны. Гэткае нацыянальна-сацыяльнае адлюстраванне. Але потым з’явіўся ўладальнік, які тую батлейку забраў. Тады мы знайшлі ў Беларусі Алену Ткачову, якая зрабіла новую батлейку. Пазней Саша Белавокая далучылася, узяла на сябе жаночыя галасы. На яе прыходзяць нашыя дзеці, чалавек 50. Часам і па-ангельску робім, каб яны разумелі пра што.
Здаецца, беларускае жыццё цікавейшае ў эміграцыі, чым на самой Беларусі. Проста тут такая канцэнтрацыя падзей, столькі пабачылі мы і культурных людзей, і палітыкаў, і канферэнцыі робяцца, і выставы, і спектаклі… Не ўпэўнены, што усё гэта я пабачыў бы, жывучы там.
Змянілася вашае стаўленне да такой з’явы як эміграцыя?
— Ну я лічу, такой з’явы цяпер наогул няма. Людзі проста працуюць, жывучы за мяжой. І гэта абсалютна нармальна. Цікава, што ў Англіі, якая заўсёды была імперыяй з доўгай гісторыяй каланізацыі, гэта ніколі не лічылася эміграцыяй. Тут да гэтага вольна і лёгка ставяцца. Не так, як у нас — як, магчыма, да здрады.
А стаўленне да прыезджых тут у большай ступені залежыць ад таго, якога сацыяльнага слою эмігрант. Калі гэта польскія будаўнікі ці сантэхнікі, якія значна больш прафесійныя за мясцовых і шмат грошаў не просяць, дык да іх неадназначна ставяцца, адныя — як да канкурэнтаў, іншыя — як да прафесіяналаў. Тут жа у прыбіральнях калупацца таксама не шмат жадаючых.
Якія якасці вызначаюць сапраўднага англічаніна?
Самае цікавае, што нейкім чынам яны падобны да беларусаў: прагматычныя, асцярожныя (што тычыцца зацікаўленнасцю вялікімі ідэямі), іх цяжка павесці за сабой на нешта радыкальнае. Усё будуецца на эканамічных ідэях, таму тут ніколі не было камуністычнай партыі ці фашысцкай. У імперскія часы яны былі крыху снобамі , бо як казалі “у Імперыі ніколі не заходзіць сонца, але ніколі — нацыяналістамі. Тут ніколі не было вялікіх сацыялных рэформаў, яны як і беларусы, больш схільны рабіць усё паступова. Заўсёды эвалюцыя, не рэвалюцыя. Тут і Тэтчэр крыху недалюбліваюць, бо занадта радыкальныя рэформы зрабіла. Гэта гандлёвая нацыя, яны адкрытыя да усяго свету. Яны добра ставяцца да эмігрантаў, таму што часта самі эмігранты.
Дык вас таксама цяжка зацікавіць ідэямі?
Ну (смяецца), у мяне крыху азарту. Але ж так, нялёгка.
Але, ведаеце, ім і не патрэбны былі такія рэвалюцыйныя ідэі. Тут асабістую свабоду далі значна раней. Абсалютызму і дыктатуры тут не было стагоддзямі. Не было за што змагацца. У адрозненні ад Беларусі, напрыклад. Таму апошнія стагоддзі тут шукаюць не асабістую, а свабоду для мяншынстваў. Раней — кабеты, расавыя меншасці, цяпер — геі. Гэта ж не таму, што ўсім геі тaк падабаюцца, а таму што ў іх павінна быць столькі ж правоў, як і ў чорных, жанчын,.. Гэта пытанне прынцыпу ровенства. Калі могуць усе жаніцца, чаму ж геі не могуць?
Я таксама так лічу. Калі гэтыя правы даць, не будзе нагоды акцэнтаваць на гэтым увагу. Гэта прыватная справа людзей. Няхай жэняцца.
Пра што можа марыць чалавек, які стаў дырэктарам найбуйнешай юрыдычнай кампаніі Англіі?
Ну, тут ўжо хутчэй мары не персанальнага характару, бо персанальных я ўжо дасягнуў, трэба толькі трымаць баланс (Смяецца). Каб Беларусь дацягнулася да агульнасусветнага сацыяльна-эканамічнага ўзроўню, стала больш незалежнай і нацыянальна свядомай. Пры маім жыцці, пажадана.
Праект ажыццяўляецца пры падтрымцы ка