Подзвіг Юдзіф: калі сіла ў слабасці

Іўдзейская гераіня Юдзіф стала сімвалам барацьбы іўдзеяў супраць прыгнятальнікаў, а яе подзвіг — прыкладам жаночага гераізму ў імя выратавання Радзімы.

Подзвіг Юдзіф выклікаў небывалае натхненне ў жывапісцаў і скульптараў, пісьменнікаў і паэтаў, кампазітараў і рэжысёраў… Толькі карцін намалявана вялікімі мастакамі больш за паўсотні. Што казаць, калі захавалася больш за дзясятак карцін Юдзіф, створаных толькі Лукасам Кранахам Старэйшым (1472-1553) нямецкім жывапісцам і графікам эпохі Адраджэння.

Юдзіф з галавою Алаферна. 1530 г. Лукас Кранах Старэйшы (1472-1553). Музэй Вены, Аўстрыя. Картмаксімум пошты Парагваю, выдадзены ў 1972 годзе
Можна падумаць, што Юдзіф прынесла галаву Алаферна прама ў майстэрню Кранаха! Так дэталёва яна вымаляваная… І на гэтым фоне непарушны твар прыгожай маладой жанчыны ў раскошным адзенні, выпісаным вельмі падрабязна. На карцінах Кранаха намаляваная Юдзіф Пераможца. Яе твар адлюстроўвае прыгажосць і рашучасць, якія дапамаглі ёй здзейсніць місію па выратаванні народа Вецілуі ад заваёвы непераможнай арміяй Алаферна.
Чаму Юдзіф выклікала такую ўвагу творцаў?
Подзвіг Юдзіф апісаны ў старазапаветнай Біблейскай Кнізе Юдзіф. Галоўны царскі военачальнік Алаферн, атрымаўшы загад свайго гаспадара, рушыў з вялікай арміяй да Юдэі.
Першым горадам на шляху заваёўнікаў была Вецілуя. Варожае войска абклала горад з усіх бакоў і захапіла крыніцу, з якой бралі ваду жыхары горада. Прайшло крыху больш за месяц, і запасы вады ў горадзе скончыліся. Змардаваныя гараджане сталі патрабаваць здаць горад Алаферну. З цяжкасцю начальнік горада Озія ўпрасіў іх пацярпець яшчэ пяць дзён і пакляўся, што калі не прыйдзе дапамога, ён выканае іх патрабаванне.
У Вецілуі жыла маладая і багатая ўдава Юдзіф. Юдзіф славілася сваёй мудрасцю, шанаваннем Бога і яе вельмі паважалі. Даведаўшыся аб маючай адбыцца здачы горада ворагам, яна звярнулася да гарадскіх старэйшын, дакарала іх у маладушнасці і ўзяла з іх абяцанне не перашкаджаць ёй у выкананні задуманай справы. Тыя адказалі: ідзі з мірам, і Гасподзь Бог перад табою на помсту ворагам нашым.
Юдзіф моліцца Богу, просіць яго дапамагчы ажыццявіць сваю задуму, мыецца, умашчаецца пахошчамі, апранае святочную сукенку — упрыгожвае сябе, «каб увесці ў зман вочы мужчын, якія ўбачаць яе» (Юдзіф.10:4).

Такой убачыў прыгажосць Юдзіф Аўстрыйскі мастак Густаў Клімт. Негледзячы на старажытнасць сюжэту, яго Юдзіф — жанчына пачатку XX стагоддзя. Доўгая тонкая шыя ўпрыгожана высокім залатым калье-каўняром, візуальна адлучаюць галаву Юдзіфі ад яе раскошнага белага цела. Дзякуючы залатому ўпрыгожванню і фону вобраз Юдзіф выглядае азораным незямным ззяннем.
Юдзіф у суправаджэнні служанкі, якая несла ежу і віно, адправілася да варожых пастоў. Паставым сказала, што яна габрэйка, бяжыць з асуджанага на гібель горада і папрасіла адвесці яе да галоўнага военачальніка, якому яна скажа, як хутка і лёгка перамагчы габрэяў. Воіны павялі Юдзіф па лагеры і ўсіх дзівіла яе прыгажосць. Юдзіф паведаміла Алаферну, што абложаныя, знемагаючы ад голаду і смагі, вырашылі харчавацца ежай, якую габрэям Бог забараніў, і чакаюць толькі дазволу з Ерусаліма. Як толькі дазвол будзе атрыманы і яны накінуцца на забароненую ежу, Бог аддасць горад на вынішчэнне асірыйцам, якія пры гэтым не страцяць ніводнага ваяра. Юдзіф папрасіла ў Алаферна дазволу застацца ў Асірыйскім лагеры і па начах выходзіць у даліну маліцца пакуль Бог не адкрые ёй, што час надышоў. Гаворка яе спадабалася Алаферну і ўсяму яго атачэнню.
Так прайшло тры дні. Юдзіф сілкавалася прынесенай з сабой ежай, а кожную ноч у суправаджэнні служанкі на час пакідала лагер. На чацвёрты дзень Алаферн зладзіў баль і паслаў свайго кіраўніка запрасіць на яго Юдзіф, так як з першага імгнення быў аслеплены яе прыгажосцю. Юдзіф надзела самую прыгожую вопратку і «ўсё жаночае ўпрыгожванне» (Юдзіф 12:15) і з’явілася перад Алафернам ва ўсім бляску. Алаферн, любуючыся ёю, непрыкметна для сябе паглынаў адзін келіх віна за другім. Нарэшце ўсе запрошаныя і слугі разышліся і засталіся толькі Юдзіф з Алафернам. Той быў да таго п’яны, што адразу паваліўся на ложак і заснуў.
Юдзіф звяртаецца да Бога з малітвай: «Госпадзе, Божа ўсякай сілы! паглядзі ў гэту гадзіну на справы рук маіх да ўзвышэння Ерусаліма, бо цяпер час абараніць спадчыну Тваю і выканаць мой намер, уразіць ворагаў, якія паўсталі на нас» (Юдзіф 13:4-5).
Джорджа Вазары фіксуе на карціне наступны верш Кнігі Юдзіф: «Потым, падышоўшы да слупка ложка, што стаяў у галовах у Алаферн, яна зняла з яго меч яго і, наблізіўшыся да ложка, схапіла валасы галавы яго і сказала: Госпадзе Божа Ізраіля! умацуй мяне ў гэты дзень. і з усёй сілы двойчы ўдарыла па шыі Алаферна і зняла з яго галаву» (Юдзіф 13:6-8).

Джорджа Вазары (1511 — 1574). Юдзіф адсякае галаву Алаферну (верхняя левая марка). Мастацкі музей Сэнт-Луіса, ЗША. Малы марачны ліст пошты Саламонавых Выспаў, выдадзены ў 2017 годзе
Меч занесены для ўдару. Лёс Алаферна вырашаны.
Калі ў Кранаха, як і ў іншых яго сучаснікаў, моманту забіцця на карцінах не было, то праз 100 гадоў пасля яго Караваджа апісаў саму расправу. Зусім нясмелая і нерашучая Юдзіф адхіляецца ад неўласцівага для яе дзейства. Нахмураныя бровы, далікатны, але рашучы твар… Кропля гідлівасці. Алаферн сцякае крывёй, паміраючы, дарэмна спрабуе супраціўляцца. Юдзіф у Караваджа сімвал пераможцы над злом, яна нават не прыкладвае асаблівага намаганні для забойства, ёй дапамагае Бог.

Караваджа Мікеланджэла (1573-1610). Юдзіф, забівае Алаферна. 1598 г. Палацо Барберыні, Рым. Блок пошты Сэнт-Вінсэнт і Грэнадыны, выдадзены ў 2015 годзе
Валянцен дэ Булонь намаляваў сваю карціну прыкладна праз 30 гадоў пасля Караваджа. Яна больш спакойная, менш крыві і больш дзелавітасці…

Валянцен дэ Булонь (1591 — 1632). Юдзіф і Алаферн. 1628. Нацыянальны музей выяўленчых мастацтваў, Ла Валета, Мальта. Марка пошты Мальты, выдадзеная ў 1962 годзе
«Жывы Гасподзь, які захаваў мяне ў шляху, якім я ішла! бо аблічча Маё прывабіла Алаферна на пагібель яго, але ён не зрабіў са мною кепскага і ганебнага граху» (Юдзіф 13:16) — кажа Юдзіф. Але Тон Крал напэўна ёй не верыць…

Юдзіф і Алаферн. 1934. Тон Крал (Тone Кralj) (1900 -1975). Галерэя Божыдара Якача — каштанаў на Крке. Марка пошты Славеніі, выдадзеная ў 2000 годзе
Тыцыян прысьвяціў Юдзіф дзве працы. Паміж гэтымі шэдэўрамі 55 гадоў. На першай карціне Юдзіф юная і трапяткая, падобная на Юдзіф Джарджоне. На другой — больш сталая і спрактыкаваная.

«Яна выйшла і аддала сваёй служанцы галаву Алаферна, а гэтая паклала яе ў мяшок з ежай, і абедзьве разам выйшлі, па звычаю свайму, на малітву. Прайшоўшы табар, яны абышлі вакол цясніну, падняліся на гару Ветылуі і пайшлі да брамы яе» (Юдзіф 13:9-10).

На карціне, акрамя галоўнай падзеі ёсць яшчэ ілюстрацыя свету прыдворнага жыцця, турніраў, баляў, якія Кранах застаў пры саксонскім двары. Гісторыя Алаферна падаецца тут як тое, што Лукас Кранах бачыў сам. У куце яго аўтапартрэт. Ён паказвае пальцам на стол, дэманструючы сваю прысутнасць.
Юдзіф, маладая светлавалосая жанчына, апранутая па-венецыянску ў XVI стагоддзі, якая толькі што забіла Алаферна і збіраецца аддаць галаву сваёй пакаёўцы, паўстае перад гледачамі на карціне Веранезе.

Юдзіф з галавою Алаферна. 1580. Паола Веранезе (1528–1588). Музей гісторыі мастацтваў, Вена. Марка пошты Манамы, выдадзеная ў 1972 годзе Абедзве выйшлі з шатра, накіраваўшыся да выхаду з лагера. Ніхто іх не затрымліваў.

Юдзіф і Алаферн. 1508 г. Мікеланджэла Буанароці (1475 — 1564). Фрэска Сыкстынскай капэлы (фрагмент). Марка пошты Грэнады, выдадзеная з нагоды 500-годдзя з дня нараджэння Мікеланджэла ў 1975 годзе
На фрэсцы Юдзіф і служанка, якая трымае на падносе адсечаную галаву. Злева за дзвярыма спіць стражнік, абняўшы шчыт, а справа ў прыцемку ложак з целам Алаферна ў агоніі.
Менавіта момант вяртання дадому адлюстраваў Сандра Батычэлі. Дзяўчына рашуча і хутка рухаецца да роднага горада. Вочы і выраз твару Юдзіф задуменны і сумны. За ёй, ледзь паспяваючы, ідзе служанка. На галаве ў яе кошык з жахлівым трафеем — галавой забітага палкаводца. Юдзіф — пераможца, але Батычэлі адлюстраваў яе зусім не гераіняй без страху і папроку. Гэта тонкая, далікатная дзяўчына, валасы і сукенка якой развявае ветрык. Здаецца, можна адчуць, якімі лёгкімі, бязважкімі крокамі нясецца Юдзіф, каб перадаць гараджанам радасную вестку. У яе руцэ далікатная, як яна сама, аліўкавая галінка, сімвал перамогі.

Вяртанне Юдзіф у Вецілую. 1470 г. Сандра Батычэлі (1445-1510). Галерэя Уфіцы, Фларэнцыя, Італія. Марка пошты Саудаўскай Аравіі, выдадзеная ў 1968 годзе
Яны падышлі да гарадской брамы. На голас Юдзіфі збегліся ўсе гараджане, хоць была глыбокая ноч. «Яна ж сказала ім гучным голасам: хваліце Госпада, хваліце, хваліце Госпада, што Ён не выдаліў міласці Сваёй ад дома Ізраілевага, але ў гэтую ноч скрышыў ворагаў нашых маёю рукою. і, выняўшы галаву з мяшка, паказала яе і сказала ім: вось галава Алаферна, правадыра Асірыйскага войска» (Юдзіф.13:15-16).

Юдзіф з галавой Алаферна. 1613 г. Крыштафана Алоры (1577–1621). Галерэя палаца Піцьці, Фларэнцыя. Марка пошты Емэну, выдадзеная ў 1968 годзе
Юдзіф у Алоры чароўна прыгожая. Пад пышнай вопраткай адгадваецца крохкае цела вельмі маладой жанчыны, якая адважылася на гераічны ўчынак. Адсечаная цёмная галава вылучаецца на фоне парчовага ўбору Юдзіф. Твар служанкі, поўны здзіўлення і пашаны.
Незвычайная і прыгожая Юдзіф Джарджоне. Юдзіф выканала сваю місію, яна спакойная, пад нагой — галава зрынутага ворага.

Назаўтра па загадзе Юдзіф галаву Алаферна павесілі на гарадской сцяне. Затым расчыніліся гарадскія вароты, хрыпла зараўлі баявыя трубы і з горада насустрач ворагу выйшла жменька абаронцаў. Падначаленыя Алаферна адправіліся за сваім военачальнікам, і, знайшоўшы яго забітым, прыйшлі ў жах. Асірыйцы кінуліся ва ўцёкі і былі разбітыя войскамі Ізраільцян.
Юдзіф так і засталася ў родным горадзе. Захоўваючы вернасць свайму памерламу мужу, яна больш не выйшла замуж, хоць многія сваталіся да яе. Памерла яна, пражыўшы 105 гадоў, і ўся краіна аплаквала яе скон сем дзён. Пахавалі Юдзіф побач з мужам.
Кніга Юдзіфі не ўваходзіць у склад кананічных, але Францыск Скарына ўключыў яе ў сваё пражскае выданне («Книги Иудифъ вдовици»).

Марачны ліст з відарысамі 30 гравюр Белпошта не прыняла да выдання і ён быў выдадзены ў выглядзе налепак Міжнародным грамадскім аб’яднаннем «Згуртаванне Беларусаў свету Бацькаўшчына» і Беларускім Інстытутам Навукі і Мастацтва (Нью-Ёрк).
«Як зьвяры, што блукаюць у пушчы, ад нараджэння ведаюць сховы свае, як птушкі, што лётаюць у паветры, помняць гнёзды свае, як рыбы, што плаваюць у моры і ў рэках, чуюць віры свае і як пчолы бароняць вуллі свае — гэтак і людзі да месца, дзе нарадзіліся і ўзгадаваны ў Бозе, вялікую ласку маюць», — гэты знакаміты ўрывак з прадмовы Францыска Скарыны да кнігі «Юдзіф» цяпер можна прачытаць і пачуць на 70 мовах народаў свету.