Адразу тры кнігі Януша Корчака з’явіліся сёлета ў выдавецтве «Логвінаў». Дзве з іх — знакамітая дылогія «Кароль Мацюсь Першы» і «Кароль Мацюсь на бязлюдным востраве», якая ўпершыню выйшла ў 1923 годзе і была перакладзеная на 20 моваў свету. Кнігі сталі перавыданнем даўніх перакладаў Ядвігі Бяганскай і Уладзіміра Васілевіча. Трэцяя кніга — «Кайтусь-чарадзей» (1935) была ўпершыню пераствораная па-беларуску Марынай Шодай. Кнігі ілюстраваныя дасціпнымі малюнкамі Настассі Атраховіч.
Нармальныя дзіцячыя мары
Кім вы марылі стаць у дзяцінстве? Я — настаўніцай. Але ў дзяцей варта пытацца не толькі «кім», але і «чаму». Я марыла стаць настаўніцай, каб мець права крэмзаць чырвонай асадкай у сшытках іншых дзетак. Мой сусед па парце, вядома, хацеў стаць лётчыкам. «Або кранаўшчыком», — дадаваў ён, падумаўшы. Яму карцела глядзець на людзей з неба.
Пераважная большасць аднакласнікаў марыла быць прадаўцом у кафетэрыі нашага ўніверсаму. Мы былі перакананыя, што гэта самая салодкая пасада, якая дазваляе есці марозіва і цукерак колькі захочацца.
Вось жа, калі мы былі маленькімі, нас прыцягвалі тры рэчы: улада, звышсіла, усёдазволенасць.
Дэмакратыя ў карцінках
Ролевыя гульні, кіраваныя дасведчанымі педагогамі, вельмі хутка рассейваюць міфы пра тую ці іншую працоўную «маліну». Так, гуляючыся «ў краму», малы хутка дазнаецца, што ў канцы дня трэба здаваць касу, і за з’едзенае марозіва ўсё-ткі давядзецца заплаціць. Гэтак і чараўнік Кайтусь урэшце разумее, што нават самаму магутнаму ведзьмаку даводзіцца спярша думаць, а потым ужо здзяйсняць чары…
Ні за якія піражкі?
Як ні заваблівалі афішы маленькага чытача на прэзентацыю кнігі 24 лістапада, у тым ліку папсова параўноўваючы герояў Корчака з Гары Потэрам, гэтая падзея ўсё адно мела характар класічнай тусоўкі маладых бацькоў, што канваявалі з сабой тых чадаў, якія пакуль не надта здольныя супраціўляцца культпрасвету, а гэта значыць, малых у веку 0–6 гадоў. Мэтавая аўдыторыя «Мацюся» і «Кайтуся» — 9–12-гадовыя — надзейна заляглі на дно.
Аўтарка гэтых радкоў так і не здолела выцягнуць у свет ніводнага з пляменнікаў пазначанага веку — «сок і печыва» ды «мульцік» — аказаліся заслабой заманухай для пераборлівага кантынгенту. Агульнавядома: дзеці сёння не чытаюць ні за якія піражкі!
Будзьма спадзявацца, што хоць бы постфактум кніга дойдзе да свайго маленькага чытача.
Толькі згадваюць не юбілей, а 70-годдзе са дня смерці пісьменніка. Доктар Корчак фактычна здзейсніў самагубства, адмовіўшыся пакідаць дзяцей створанага ім яўрэйскага дзіцячага дома, разам з імі ўвайшоўшы ў газавую камеру.
…Па адной з версій, кіруючыся з варшаўскага гета на транспарт у Трэблінку, дзетдомаўцы Януша Корчака неслі сцяг караля Мацюся Першага.
Непадцэнзурны Корчак, або Малітва караля Мацюся
Вось як выглядаў эпізод, дзе маленькі кароль Мацюсь дазнаўся, што яго краіне абвясцілі вайну адразу тры каралі: «З кім параіцца ў гэтую цяжкую хвіліну? — Мацюсь адчуваў, якая вялікая адказнасць зараз ляжыць на ім. — Што рабіць?» Кароль Мацюсь заплакаў і нарэшце заснуў, прытуліўшыся да бярозавага пня» (Мінск, «Юнацтва», 1998, пераклад Ядвігі Бяганскай).
Параўнанне з арыгіналам выявіла, што насамрэч перад тым, як заснуць, маленькі кароль... параіўся з Богам!
«Я маленькі хлопчык, — маліўся Мацюсь, — без Тваёй, Божа, дапамогі я не дам рады. Гэта па Тваёй волі я атрымаў каралеўскую карону, дык дапамажы мне, бо я ў вялікім смутку…» (Мінск, «Логвінаў», 2012).
Справа цэнзуры, па словах Хадановіча, датычыць і ранейшага выдання корчакаўскага «Мацюся на бязлюдным востраве». Вось найхарактэрнейшы прыклад:
«…Прэфект паліцыі нават выдаў загад, што ў тэатрах, парках, школах, наогул ва ўсіх публічных месцах забараняецца згадваць імя Мацюся. За парушэнне — грашовая кара або тры дні арышту. Дзякуючы гэтай забароне пра Мацюся сталі казаць яшчэ больш» (Мінск, «Юнацтва», 1998, пераклад Уладзіміра Васілевіча).
І на гэтым кропка. А ў поўнай версіі — яшчэ адзін сказ: «Бо так ужо ўладкаваны свет, што найпрыемней гаварыць і рабіць тое, што забаронена» (Мінск, «Логвінаў», 2012).
Зрэшты, наўрад ці варта шукаць у такіх купюрах беларускую канспіралогію. Па словах перакладчыцы Марыны Шоды, тыя самыя пасажы адсутныя і ў перакладах Януша Корчака на рускую мову, выдадзеных да 1991 года. Хутчэй за ўсё, «Юнацтва» аўтаматычна перадрукавала ідэалагічныя праўкі савецкага часу.
