Рэжысёр Іван Вырыпаеў: Гэта перыяд эвалюцыі, ён не можа быць прайграны

Днямі ў Варшаве на пляцоўцы «Новага тэатра» адбылася прэм’ера спектакля «1.8М».

«1.8М» — тэатральны праект пра палітвязняў у Беларусі, агулам спектакль нясе наратыў пратэсту супраць таталітарных рэжымаў. А назва — столькі квадратных метраў асабістай прасторы маюць жанчыны ў беларускіх турмах, піша Вольга Хвоін на беларускай службе «Польскага радыё».

Спектакль «1.8М» паставіў рэжысёр Іван Вырыпаеў. Ён створаны на аснове тэкстаў, якія былі апублікаваныя ў медыя, якія гаварылі ў судах і пісалі ў лістах сваякам рэпрэсаваныя ў сучаснай Беларусі людзі. Гэта голас людзей, якія пацярпелі ад палітычнага пераследу, а некаторыя загінулі — як Вітольд Ашурак. Актывіст Вітольд Ашурак з Бярозаўкі быў асуджаны на пяць гадоў калоніі і загінуў у турме пры нявысветленых абставінах. Цяпер яго словы гучаць са сцэны.

Пра пастаноўку, перамены і ахвяры ў імя перамен разважае акцёр Павел Гарадніцкі:

— Гэта спектакль, заснаваны на рэальных гісторыях палітычна рэпрэсаваных людзей. Я разумею, што гэта цяжкая тэма цяпер для многіх. Але гэты спектакль — пра адчуванне локця, пра салідарнасць, пра адчуванне сябе нацыяй. І я думаю, што ён падорыць нам надзею і ўсведамленне таго, што мы ёсць, мы змагаемся.

— Пражываць раз за разам траўматычныя падзеі, сведкам якіх быў, — як з гэтым спраўляцца?

— Гэта і ёсць частка прафесіі. А як іншыя спектаклі граць? Вучышся пакідаць працу на працы, а не ісці з гэтым дадому і піць-плакаць-курыць. Гэта наша справа. Іншая справа, што суперажываеш гэтым людзям, табе балюча за іх. Але калі ў чалавека ёсць сумленне, ён чуе такі тэкст — і як на гэта не рэагаваць? Прывучаешся сябе трымаць, каб, груба кажучы, не плакаць пры гэтым.

— Жыццё і творчасць у эміграцыі — якія яны?

— Гэта чаканне. Нібыта і не жыццё, увесь час на чамаданах. Цяпер мы з жонкай жывём у Кіеве. Спрабуеш наладзіць быт, але кожны раз думаеш: а ці варта? Дзе я буду? Не факт, што застануся там, куды паеду далей. Ці будзе праца? Думаю, шмат у каго цяпер так. Я не ўнікальны ў гэтым плане. Калі менавіта пра творчасць, то не думаю, што пераезд уплывае. Ты ці пішаш добрую песню, граеш ролю, ці не. На творчасць уплывае наогул увесь жыццёвы досвед. А пераезд ужо там — у тваім досведзе.

Рэжысёр праекта Іван Вырыпаеў кажа, што спектакль арыентаваны найперш на еўрапейскую аўдыторыю, такі экспартны варыянт, які дапамагае лепш зразумець, што адбывалася ў Беларусі, хто гэтыя людзі, якія выходзілі на пратэсты.

Разам з тым у Расіі падзеі разгортваюцца так, што часам узнікае дэжа вю: падобнае ўжо было ў Беларусі. Ці не выключае Іван Вырыпаеў такога варыянту, што аднойчы і ён можа стаць творцам у выгнанні?

— Такая верагоднасць ёсць. Я актыўна выказваю сваю грамадзянскую пазіцыю, нязгоду з тым, што робіць улада Уладзіміра Пуціна. Я чалавек публічны. Калі б усё было паводле закону, то мяне не было магчыма арыштаваць. Але мы бачым, што амаль ніхто закон не парушае, а іх арыштоўваюць. Таму ваўкоў баяцца — у лес не хадзіць, прабачце за гэтую банальнасць. Справа ў тым, што я не хачу займацца палітыкай, і гэта не палітыка. На нашых вачах адбываюцца акты гвалту, вялікай агрэсіі. І мы не можам маўчаць. Я б і сам не хацеў, каб такія спектаклі з’яўляліся. Калі адзначалі прэм’еру, адзін з тостаў быў: каб такія спектаклі не ўзнікалі, давайце лепш граць камедыі і вадэвілі і радавацца жыццю. Але такія спектаклі сёння неабходныя. Я артыст, і што я магу рабіць? Я кажу тое, што бачу. А бачу я гэта.

Іван Вырыпаеў аднойчы быў у Беларусі. Кажа, што яго ўразіла ненатуральная чысціня. А яшчэ з часам ён змяніў сваё меркаванне пра беларусаў.

— Быў даўно, дзесяць гадоў таму. Мяне ўразіла чысціня. Але гэта была чысціня таталітарнага рэжыму: дакладна пафарбаваныя лінеечкі, газон, лінеечкі на дамах. І ўсё гэта на фоне сталінскай архітэктуры. З іншага боку ў мяне шмат сяброў-беларусаў. І тут, і ў Маскве я шмат кантактую з беларусамі. І я разумею, хто яны такія. Але разам з тым гэтае разуменне паглыбілася ў сувязі з працай. Я раней не аддзяляў беларусаў ад рускіх. Мой сябар, прадзюсар, з якой мы зрабілі некалькі фільмаў, мая вучаніца з Беларусі — я ніколі не бачыў адрозненняў ад рускіх. Але цяпер я ўбачыў гэтую розніцу. Беларускі народ маленькі, у параўнанні з рускімі, і ад гэтага вельмі кантактны паміж сабой. Вельмі сціплы і акуратны. Гэта не адзінкавы выпадак, калі людзі на пратэстах падсцілаюць газетку, каб стаць на лаўку, прыбіраюць за сабою. І ў цэлым не агрэсіўныя людзі. І тое, што адна частка беларусаў цяпер так агрэсіўна настроеная супраць іншых, можна патлумачыць страхам. Страхам страціць сваё жыццё. Улада — гэта жыццё для іх. Гэта адбываецца ад неверагоднага страху, які перайшоў у разрад псіхапатыі.

А ў цэлым беларуская нацыя — адна з самых чыстых і светлых, з кім я меў адносіны. Што, з іншага боку, робіць яе занадта ціхай. А рэвалюцыі так не зробіш, разумееце? І зло кіруе, бо яно адважваецца на актыўныя дзеянні. І, можа, гэта добра. Я не заклікаю да гвалту і агрэсіі. Бо думаю, ці прывяло гэта калі да добрага выніку? У 1917 годзе была рэвалюцыя ў Расіі, нічога добрага з гэтага не атрымалася. З іншага боку, была Рэвалюцыя ў Францыі, якая прынесла свае плады, цяпер глядзім на Украіну, што будзе. Яшчэ беларусы крыху хобіты для мяне. Калі б я рабіў наступную працу з беларусамі, то рабіў бы яе па кніжцы пра хобітаў.

— Дык, урэшце, беларусы прайгралі ці не?

— У Сусвеце, мяркую, няма паняцця пройгрыш і выйгрыш. Бо няма стартавай кропкі і фінальнай. Мы бачым працэс. Ідзе працэс. А Беларусь — частка вялікага Сусвету. І мы бачым фрагмент, выхаплены з агульнай канвы. Нешта адбываецца на тэрыторыі Азербайджана, Сірыі ці Ірака, Беларусі ці Украіны. Але ў цэлым гэта шлях, які праходзіць чалавецтва, эвалюцыя ад ніжэйшай формы да вышэйшай. І вышэйшая форма эвалюцыі — гэта разуменне, што мы павінны ўзаемадзейнічаць, камунікаваць не праз агрэсію, можна нешта папрасіць, даць узамен, наладзіць камунікацыю, а не агрэць палкай і забраць. Мы гэта ўжо прайшлі — ніжэйшыя формы існавання. У Беларусі, ва Украіне, у Расіі ідуць гэтыя працэсы, крыху са спазненнем. Бо тут 80 гадоў кіравала таталітарная сістэма. Хто такія Лукашэнка і Пуцін? Гэта гадаванцы сістэмы. З кім яны змагаюцца? З новым пакаленнем ці з пакаленнем інтэлігенцыі, якая не згодная з гэтай сістэмай. Гэта эвалюцыйны перыяд. Ён не можа быць прайграны. Ідзе так, як ідзе. Напэўна, яго можна крыху прыспешыць, калі мы ўсё будзем асэнсоўваць і ісці наперад. Я не думаю, што мае месца пройгрыш.

Плануецца, што пасля паказаў у Варшаве спектакль «1.8М» паедзе па тэатральных пляцоўках Еўропы, каб распавесці гісторыі беларусаў. У сакавіку, верагодна, пастаноўку можна будзе зноў убачыць у Варшаве.