Аляксандр Фрыдман: Вайна становіцца мэйнстрымам, для бяспекі ў свеце не лепшы час
Вайна ва Украіне не скончыцца, а вайсковая аперацыя Ізраіля супраць ХАМАС можа перакінуцца і на Ліван. Ваенны шлях вырашэння праблем стаў мэйнстрымам.
Фота УСУ
Амаль два гады доўжыцца неабвешчаная вайна Расіі супраць
Украіны — і не відаць ёй канца. Ізраіль абвясціў крыжовы паход супраць ХАМАС, які 7 кастрычніка перасёк
мяжу і зладзіў крывавую разню, захапіўшы ў закладнікі сотні ізраільцян і
грамадзян іншых краін. Азербайджан пасля дзесяцігоддзяў дбайнай падрыхтоўкі
ваенным шляхам прыбраў да рук Нагорны Карабах. І гэта далёка не
поўны пералік выбухованебяспечных рэгіёнаў свету.
Год 2023-ці прайшоў пад знакам вайны, якая, як зараза, распаўсюджваецца па ўсёй планеце. Чаго чакаць ад 2024 года? Выданне bgmedia.site пагаварыла з гісторыкам, палітычным аглядальнікам Аляксандрам Фрыдманам.
— Перспектывы на 2024 год вымалёўваюцца нядобрыя. З пункту гледжання Украіны, адыходзячы год быў няўдалым у вайсковым плане. Для Расіі 2023 год таксама няўдалы. Гэты год часта параўноўваюць з 1916 годам у Першай сусветнай вайне. Тады таксама рабіліся спробы наступальных аперацый і з боку Германіі і яе саюзнікаў, і з боку праціўнікаў — Францыі і яе саюзнікаў. Усе наступальныя аперацыі 1916 года захлынуліся. Таму 1916 год таксама ўспрымаўся як год своеасаблівага тупіка ў Першай сусветнай вайне: ні адзін з бакоў не мог перамагчы, усе спробы наступаць захлыналіся, а мясарубка працягвалася.
Сапраўды такія настроі пануюць і цяпер. Вялікія надзеі ўскладаліся на ўкраінскае контрнаступленне, — перабольшаныя надзеі, сёння гэта відавочна. З іншага боку, расійскі бок таксама не дасягнуў прарываў: захоп цалкам разбуранай Мар'інкі, як і вясновае святкаванне ўзяцця разбуранага да асновы Бахмута, таксама нельга назваць сур'ёзным прарывам. Сітуацыя застапарылася.
Але Расія вельмі па-майстэрску навязвае прапагандысцкі наратыў пра сваю непераможнасць. Сам Шайгу прызнаўся, што галоўнай задачай было адбіць украінскае контрнаступленне. Гучыць вельмі дзіўна для другой арміі свету, але, па сутнасці, дакладна.
Няўдача (я б не называў гэта правалам) украінскага контрнаступлення дазволіла Крамлю навязаць наратыў тупіковай вайны, і перш за ўсё на Захадзе. Для сваёй публікі яны прадаюць іншы наратыў: трохі падціснем — і возьмем усё, што хочам. А на Захадзе ўзнікла пачуццё тупіковасці: мы ўскладалі надзеі на ўкраінскае контрнаступленне, цяпер украінцы адваююць, рассякуць, увойдуць у Крым. І як толькі ўкраінцы гэта зробяць, Пуцін падыме рукі і закліча да міру.
Нічога падобнага не адбылося. Зараз Захад знаходзіцца перад сур'ёзнай дылемай. Сёння кідаць Украіну нельга, прычым не столькі праз саму Украіну, а таму што гэта стане крахам усяго Захаду. З іншага боку, далейшая падтрымка Украіны ўскладненая настроямі — і ў Еўропе, і ў Амерыцы, надыходзячымі выбарамі ў ЗША.
Глядзіце таксама
Акрамя таго, нават падтрымка не гарантуе стоадсоткавы вынік. Цяперашнюю сітуацыю ў пэўным сэнсе можна параўнаць з Афганістанам і халоднай вайной. Але тады Амерыка дэманстравала значна большую рашучасць падтрымліваць маджахедаў, таму што ведала, што маджахеды зацягваюць Савецкі Саюз у яму, у якую той звальваецца ўсё далей. Да таго ж у Савецкага Саюза з 1985 года была гатоўнасць і жаданне нейкім чынам сысці з Афганістана. Гарбачоў усвядоміў, што трэба сыходзіць з Афганістана, паспрабаваўшы не страціць твар.
У сённяшняй Расіі няма такога разумення. «Нью-Ёрк Таймс» апублікавала артыкул, што Крэмль гатовы замарозіць вайну. А японскае выданне Nikkei піша, што Пуцін яшчэ ў сакавіку заявіў Сі Цзіньпіну, што Расія выключае кампрамісы, мае намер ваяваць ва Украіне пяць гадоў і збіраецца дасягнуць абвешчанай мэты, гэта значыць разграміць і падпарадкаваць сабе Украіну. Такі сцэнар мне здаецца праўдападобным.
З аднаго боку, Расія робіць стаўку на вайну — для мяне гэта відавочна, а з другога боку, спрабуе закалыхаць Захад: не дапамагайце Украіне, не абвастрайце сітуацыю, замарозім вайну — і працягнем жыць далей. Крэмль вядзе хітрую палітыку: дамагаецца спынення дапамогі з боку Захаду, але мірыцца пры гэтым з Украінай не збіраецца — толькі вайна. А калі нават вайна і замарозіцца нейкім чынам, то гэтая паўза будзе мець тактычны характар: Расія атрымае паўзу для назапашвання сіл і працягу вайны.
І Лукашэнка ў Санкт-Пецярбургу прасоўваў менавіта гэтую ідэю: цяпер удалы момант дамовіцца так, як задаволіць і Захад, і Расію. Ён не канкрэтызаваў, але думаю, меў на ўвазе наступнае: Расія будзе кантраляваць тэрыторыі, якія ўжо кантралюе — вайна спыніцца на сённяшняй лініі фронту. А пад кантролем, пад уплывам Захаду застанецца астатняя частка Украіны. Гэты наратыў прасоўвае Лукашэнка, і яго ж прасоўвае Расія. Я не думаю, што Пуцін адмовіўся ад сваёй мэты. Расія магла б спыніць вайну цяпер, каб назапасіць сілы, каб падрыхтавацца лепш, і вельмі хутка паспрабаваць яшчэ раз.
Сітуацыя не вырашыцца ў 2024 годзе, праблема застанецца. Баявыя дзеянні могуць альбо запаволіцца, альбо на час спыніцца. Але прагнозы рабіць вельмі складана, таму трэба ўлічыць мноства фактараў. Шмат што залежыць ад унутрыпалітычнай сітуацыі ва Украіне, за якой у Расіі старанна сочаць: калі будзе ўзнікаць шмат канфліктаў, то ў Масквы паўстане жаданне паднаціснуць.
Шмат што залежыць ад выбараў у ЗША, прычым не столькі ад вынікаў галасавання, але, сярод іншага, і ад таго, ці дапусцяць Дональда Трампа да выбараў. Расія не моцна выйграла ад прыходу да ўлады Трампа, ніхто не ведае, якую на самай справе Трамп можа праводзіць палітыку нават у дачыненні да Украіны, але спакуса падыграць Трампу паўстане. І не факт, што ў такой сітуацыі Крамлю выгадна завяршаць вайну. Млявапраяўная вайна — гэта дадатковы аргумент на карысць Трампа: глядзіце, вайна ідзе, Амерыка за гэта плоціць, а вынікаў няма. Калі ж баявыя дзеянні спыняцца, то ўкраінская тэма можа знікнуць з амерыканскай выбарчай гонкі — гэта на руку ўжо не Трампу, а Байдэну. Калі Трампа не дапусцяць да прэзідэнцкіх выбараў, то ўвогуле няма ніякай рацыі спыняць вайну: кандыдаты ад Рэспубліканскай партыі, якія маюць рэальныя шанцы, дрэнныя варыянты для Расіі.
Маса фактараў уплываюць на развіццё сітуацыі, таму прадказаць нешта складана.
Глядзіце таксама
— Вайну ва Украіне некалькі адсунула на задні план вайна Ізраіля супраць ХАМАС: адцягвае і ўвагу сусветнай супольнасці, і рэсурсы. Якія перспектывы ўрэгулявання канфлікту на Блізкім Усходзе?
— Гэтая вайна таксама цесна звязаная з амерыканскімі выбарамі. Калі ідзе вайна, а ЗША працягваюць падтрымліваць Ізраіль, то гэта не на руку дзеючай адміністрацыі. З аднаго боку, у Байдэна пазіцыя абсалютна праізраільская, а з другога — ён спадзяецца атрымаць галасы амерыканскіх мусульман. Трампу, хутчэй за ўсё, яны ў любым выпадку не дастануцца, але іх могуць не атрымаць і дэмакраты.
На дадзены момант стратэгія Байдэна заключаецца ў наступным: паспрабаваць замарозіць вайну ва Украіне і як мага хутчэй дамагчыся заканчэння вайны ў Ізраілі. Але ў Ізраілі не тая сітуацыя, на якую амерыканцы могуць асабліва паўплываць. Ізраільскі ўрад поўна рашучасці працягваць ваенную аперацыю супраць ХАМАС, і працягвае, нягледзячы на амерыканскі ціск. Мэта ізраільскай аперацыі — знішчэнне сённяшняга пакалення ХАМАС і знішчэнне ўсёй інфраструктуры ХАМАС. Мэта складаная, але выканальная, але зноў жа, гаворка ідзе не пра тыдні, а пра месяцы. Аперацыя ўжо доўжыцца два месяцы, думаю, працягнецца яшчэ не адзін месяц.
Але асноўнае пытанне паўстане пасля завяршэння аперацыі: што рабіць з сектарам Газа, пад чый кантроль Ён адыдзе, ці застануцца там ізраільскія войскі і хто будзе яго аднаўляць? Інфраструктура ў значнай ступені ўжо знішчана.
У інтарэсах Расіі, каб вайна Ізраіля супраць ХАМАС трывала як мага даўжэй. Расія, вядома ж, не хоча ізраільскай перамогі, яна хацела б, каб Ізраіль захрас у гэтай гісторыі. А Крэмль тым часам і далей распальваў бы антысеміцкія настроі ў Еўропе і заваёўваў сімпатыі арабскага свету і ў цэлым ісламскіх краін.
Зыход канфлікту ўявіць складана. Зразумела, што Ізраіль сваіх мэтаў дасягне. Але ёсць сур'ёзная небяспека, што вайна працягнецца ў Ліване. Для Ізраіля ў гэтым ёсць пэўная логіка: раз ужо пачалі вайну, аднаго ворага ліквідавалі, то з'яўляецца спакуса не чакаць, пакуль іншы вораг адужэе і нападзе, а расправіцца з яшчэ неакрэплым ворагам, а менавіта з «Хезбалой», а значыць, увайсці ў Ліван. Там вайна таксама не выключана, тым больш, што існуе і палітычны фактар. Прэм'ер-міністр Нетаньяху будзе знаходзіцца ва ўладзе роўна столькі, колькі доўжыцца вайна, як толькі вайна скончыцца — скончыцца і яго эпоха, таму што ізраільцяне не даруюць яму 7 кастрычніка.
Вайна можа працягнуцца на тэрыторыі Лівана. А Расіі такі сцэнар толькі на руку: гэта адцягвае ўвагу ад Украіны, адцягвае рэсурсы. Але гэта вельмі далікатная канструкцыя, якая ў любы момант можа абрынуцца.
— Значыць, спакуса вырашаць спрэчныя пытанні ўзброеным шляхам перавандроўвае ў 2024 год, захоўваецца і нават узмацняецца?
— 2023 год — год войнаў, калі большасць канфліктаў вырашаліся
ваенным шляхам. Былі і выключэнні, але на постсавецкай прасторы менавіта ваенны
шлях дамінаваў. Акрамя вайны Расіі супраць Украіны мы бачылі вайну вакол
Нагорнага Карабаху. Гэтая тэндэнцыя з'яўляецца свайго роду мэйнстрымам. Так што
для бяспекі ў свеце не лепшы час.