Аляксандр Класкоўскі: Лукашэнка прайграўся ў імперскім казіно
Палітычны аналітык у матэрыяле на «Позірку» нагадвае, што 23 гады таму Лукашэнка падпісаў з Расіяй Саюзную дамову. На яго думку, беларускі кіраўнік задумаў вялікую авантурную гульню з імперыяй. Яму доўга шанцавала, але сёння відавочна, што гэтая гульня ўшчэнт прайграная.
Дзмітрый Круты, пасол Беларусі ў Расіі, патэтычна выказаў надзею, што 8 снежня — дзень падпісання Дагавора аб стварэнні Саюзнай дзяржавы — калі-небудзь стане ў абедзвюх краінах дзяржаўным ці нацыянальным святам. Беларусам, аднак, якраз не святкаваць, а плакаць па рэштках суверэнітэту.
Доўга фарціла
Ладзячы «брацкую інтэграцыю», Масква першапачаткова ставіла вялікадзяржаўніцкія мэты. «Саюзнае будаўніцтва» з яго рыторыкай аб фармальным раўнапраўі бакоў з пункту гледжання Крамля было заклікана толькі замаскіраваць працэс вяртання Беларусі ва ўлонне імперыі.
Амбіцыйны ж беларускі правадыр, які тады яшчэ з гонарам называў сябе маладым прэзідэнтам, меціў, як лічылі многія аглядальнікі, на месца сталага, не вельмі здаровага Барыса Ельцына. Ну, і важна было прыстаканіцца да танных расійскіх рэсурсаў. Гэта дазваляла даваць простаму народу «чарку і скварку», пазбягаючы балючых («рабаўніцкіх») эканамічных рэформаў.
Гульня ў палітычную рулетку «інтэграцыі» з якая захавала свае інстынкты імперыяй па вызначэнні выглядала для Лукашэнкі надзвычай рызыкоўнай. Але доўгі час яму фарціла.
Зрэшты, першы сур'ёзны аблом адбыўся амаль адразу пасля падпісання саюзнай дамовы, калі Ельцын сенсацыйна зрабіў сваім пераемнікам Уладзіміра Пуціна. Гэта падкасіла надзеі беларускага кіраўніка на крамлёўскі трон.
Больш за тое, новы расійскі прэзідэнт неўзабаве стаў жорстка прэсінгаваць, фактычна настойваючы, каб Беларусь увайшла ў склад Расіі. Публічная канфрантацыя на гэтай глебе вылілася ў 2002-м, але Лукашэнку ўдалося адбіцца.
Таксама ён адкруціўся ад адзінай валюты (якую прадугледжвалася ўвесці з 2005 года), саюзнай канстытуцыі, агульнага парламента. Беларускі правадыр выкалупваў разынкі з булкі саюзнай дамовы — патрабаваў выканання тых пунктаў, якія былі выгадныя Мінску і сабатаваў выкананне нявыгадных.
Як Масква вырашыла прыціснуць «паглыбленнем інтэграцыі»
Перш за ўсё Лукашэнка настойваў на «роўных умовах гаспадарання», што азначала: давайце газ па цэнах Смаленскай вобласці і іншыя танныя рэсурсы.
Крэмль то саступаў, то злаваўся — і тады ўспыхвалі газавыя, нафтавыя, малочныя і іншыя войны. У канцы 2018-га хітрага беларускага саюзніка вырашылі прыціснуць капітальна. Прагучаў так званы ультыматум Мядзведзева, тагачаснага расійскага прэм'ера: маўляў, надалей ільготы будзеце атрымліваць толькі пры ўмове паслядоўнага выканання саюзнай дамовы ад і да.
Лукашэнка стаў на дыбкі, адхіліў дарожныя карты «паглыблення інтэграцыі», нават пайшоў на збліжэнне з ЗША.
Пратэсты супраць інтэграцыі ў 2019-м
Наогул да пары да часу яму ўдавалася спрытна разгойдваць геапалітычныя арэлі. Трыумфам манеўравання стаў саміт нармандскай чацвёркі ў Мінску ў лютым 2015 года. Лукашэнка адмежаваўся тады ад анэксіі Крыма, стаў прэтэндаваць на статус міратворца. Крэмль жа да пары да часу толькі рыпеў зубамі.
Пасля 2020-га суверэнітэт стаў адпадаць кусішчамі
Але 2020 год усё перайначыў. Адбілася сутнасць персаналісцкага рэжыму. Ва ўмовах масавых пратэстаў Лукашэнка абраў захаванне ўласнай улады коштам вельмі жорсткай прывязкі Беларусі да Масквы.
І тая стала акуратна даціскаць. У лістападзе 2021-га Лукашэнка быў вымушаны падпісаць 28 саюзных праграм — пераліцаваных карт «паглыблення інтэграцыі» (гэтыя праграмы, па даных беларускага боку, ужо рэалізаваныя на 55%). У абмен на прэферэнцыі ў сферы нафтаперапрацоўкі здаецца, як сцвярджаюць незалежныя эканамісты, ладны кавалак падатковага суверэнітэту. Рэзка ўзмацнілася залежнасць ад расійскага рынку. Прыйшлося мацней завязаць на ўсходнюю суседку і транзіт. Карацей, у эканоміцы амаль усе яйкі складаюцца ў адзін кошык.
Так, Масква сёе-тое падкідвае (вылучыла вось крэдыт на імпартазамяшчэнне, праўда, не ахці які), дае адтэрміноўку па даўгах (але іх пятля нікуды не падзяецца). Беларускім прадпрыемствам удаецца заняць некаторыя нішы на расійскім рынку. Але на дыверсіфікацыі экспарту, да якой так імкнуліся, пастаўлены крыж. І ў цэлым курс на аўтаркію (мы, маўляў, і без праклятага Захаду на пару з Расіяй усё навучымся рабіць) бесперспектыўны.
Асабліва ж моцныя саступкі ў ваенна-палітычнай сферы. Лукашэнку прыйшлося даць тэрыторыю для расійскай агрэсіі супраць Украіны. Цяпер пад выглядам разгортвання сумеснай рэгіянальнай групоўкі войскаў на беларускіх палігонах рыхтуюць расійскіх «мобікаў».
Мала што засталося і ад самастойнай знешняй палітыкі. Саюзны дагавор 1999 года прадугледжваў каардынацыю і ўзаемадзеянне ў гэтай сферы. На сёння гэта звялося да лютага антызападніцтва. Мінск старанна падпявае Маскве ў яе пагрозліва-крывадушнай рыторыцы.
Пры гэтым казаць пра акупацыю Беларусі (а на такім вызначэнні настойваюць некаторыя дзеячы апазіцыі) усё ж некарэктна. Так, Лукашэнка выглядае васалам, аднак захоўвае ладную долю самастойнасці як мінімум ва ўнутранай палітыцы.
Ці патрэбна цяпер Пуціну класічная інкарпарацыя?
У цэлым відавочна: праз 23 гады пасля падпісання саюзнай дамовы Масква дамаглася многага не мыццём, так катаннем. Ці патрэбна ёй цяпер класічная інкарпарацыя Беларусі?
Лукашэнка, зразумела, хацеў бы пазбегнуць такога варыянту. Лепш ужо быць васалам, але з доляй самастойнасці, чым ператварацца ў губернатара, якога зняць — як раз плюнуць (ды яшчэ і ці паставяць).
Нядаўна СМІ ахвотна мусіравалі свежую канспіралогію на тэму таго, што Крэмль вырашыў-дэ пазбавіцца ад цяперашняга кіраўніка Беларусі, паставіць на чале яе сваю стоадсоткавую марыянетку і ўцягнуць Мінск у вайну па поўнай праграме.
Многія аналітыкі ацанілі гэтую версію скептычна. Хоць бы таму, што проста так Крэмль не можа прызначыць свайго стаўленіка кіраўніком суседняй краіны. Яе Канстытуцыя прадугледжвае, што ў выпадку смерці прэзідэнта ўлада часова пераходзіць да старшыні Савета Рэспублікі, затым прызначаюцца выбары. Хай імітацыйныя, але ўсё ж выбары пад кантролем беларускіх уладаў.
Вядома, тэарэтычна можна проста захапіць Беларусь і прызначыць акупацыйную адміністрацыю. Але гэта было б занадта адыёзна ў адносінах да саюзніка, ды і проста залішне затратна, рызыкоўна.
Лукашэнка ж пры ўсёй сваёй хітрасці, выкрутлівасці па вялікім рахунку выконвае жаданні Крамля. А пытанне прамога ўдзелу беларускага войска ў вайне на сёння для Пуціна, магчыма, не крытычнае. Важней, верагодна, каб Беларусь працягвала служыць зручным палігонам ды спраўна пастаўляла Расіі да зарэзу ва ўмовах «спецыяльнай аперацыі» і санкцый прадукцыю, у тым ліку ваенную.
Не можа быць раўнапраўнай інтэграцыі ў труса з удавам
Некаторыя аналітыкі дапускаюць, што Беларусь у якасці трафея можа спатрэбіцца Пуціну як кампенсацыя за паразы ва Украіне. Улічваючы яго здольнасць да неразумных рашэнняў, гэтага выключаць нельга.
І ўсё ж больш верагодна, што Крэмль працягне пакуль браць сваё патроху, але метадычна, не чапаючы суверэнную бутафорыю. Хай будзе фармальна незалежны знешні саюзнік, лішні голас у ААН і іншае.
Магчыма, Масква сама і ўкідвае канспіралагічныя страшылкі, каб лішні раз пакалашмаціць саюзнічку нервы, распаліць фобіі, а ў выніку — зрабіць яшчэ больш паслухмяным.
Не можа быць інтэграцыі з імперыяй — гэта як трусу інтэгравацца з удавам.
І ці захавае Беларусь незалежнасць, ці зможа вырвацца з імперскага капкана пасля Лукашэнкі — зусім не відавочна.