Хто вінаваты ў смерці Леха Качынскага? Туск, Пуцін ці ўсё ж бярозы?

Сёння чарговая гадавіна страшэннай трагедыі пад Смаленскам, калі ў 2010 годзе самалёт з прэзідэнтам Польшчы Лехам Качынскім, а таксама польскай палітычнай і вайсковай элітай упаў. Усе, хто былі на борце — загінулі. Але фінальная кропка ў расследаванні не пастаўлена і сёння. Якія аргументы прыводзяць прыхільнікі кожнай з асноўных версій — у нашым матэрыяле.

Непасрэдна перад катастрофай борт польскага прэзідэнта ляцеў па-над тэрыторыяй Беларусі. А потым, бліжэй да аэрапорту ў Смаленску, крылатая машына разам з усімі прысутнымі на борце знайшла свой канец.

Што было першапачаткова?

У справаздачы MAK (Міждзяржаўнага авіяцыйнага камітэту) аб авіякатастрофе зроблена выснова, што асноўнай яе прычынай стала рашэньне экіпажу працягнуць заход на пасадку пры неспрыяльных метэаўмовах.

Паводле справаздачы MAK, адным з асноўных фактараў, што спрыялі катастрофе, была недастатковая дасьведчанасьць экіпажу аб сытуацыі, якая была зьвязана з шэрагам умоваў. Па-першае, экіпаж ня меў актуальнай інфармацыі аб стане надвор'я ў аэрапорце, дзе назіраўся моцны туман і слабая бачнасьць. Па-другое, у аэрапорце не было неабходнага наземнага навігацыйнага абсталяваньня, каб дапамагчы пілотам зарыентавацца ў тумане. У выніку пілоты былі вымушаныя спадзявацца выключна на свае бартавыя прыборы, якія не былі належным чынам адкалібраваныя для ўмоваў, у якіх яны працавалі.

У справаздачы МАК таксама выяўленыя некалькі памылак, дапушчаных экіпажам падчас заходу на пасадку. Па-першае, экіпаж не змог выканаць працэдуру сыходу на другое кола, нягледзячы на ​​атрыманьне некалькіх аўтаматычных папярэджаньняў ад сыстэмы кантролю мясцовасьці. Па-другое, экіпаж апусьціў машыну ніжэй за мінімальную вышыню зьніжэньня для заходу на пасадку, устаноўленую на 100 мэтрах, без візуальнага кантакту з узлётна-пасадачнай паласой. У справаздачы зробленая выснова, што гэта адбылося з-за адсутнасьці сытуацыйнай дасьведчанасці, якая ўскладнялася неспрыяльнымі ўмовамі надвор'я.

Іншым фактарам была адсутнасьць эфэктыўнай сувязі паміж экіпажам і органамі кіраваньня паветраным рухам. У справаздачы было ўстаноўлена, што экіпаж не атрымаў выразнай і дакладнай інфармацыі аб умовах надвор'я і траекторыі заходу на пасадку, што яшчэ больш пагоршыла здольнасьць пілотаў бясьпечна прызямліцца. Акрамя таго, у справаздачы адзначаецца, што экіпаж знаходзіўся пад ціскам, каб пасадзіць самалёт любой цаной, што магло паўплываць на прыняцьце ім рашэньня.

У дакладзе MAK таксама названыя некалькі тэхнічных фактараў, якія спрыялі катастрофе. Адным зь іх стала адсутнасьць рэзервовага электразабесьпячэньня навігацыйнага абсталяваньня самалёта, што прывяло да яго адмовы пры зрыве асноўнага электразабесьпячэньня падчас заходу на пасадку. У справаздачы таксама адзначаецца, што радыёвышынямер самалёта не быў адкалібраваны на правільную вышыню, што магло прымусіць экіпаж паверыць, што самалёт быў вышэй, чым быў на самой справе, з-за чаго яны занадта хутка зьніжаліся і ў выніку разьбіліся.

А зараз паглядзім на іншыя варыянты

Антоні Мацярэвіч, былы міністр нацыянальнай абароны Польшчы, у 2016 годзе ўзначаліў новую ўрадавую камісію па вывучэньні прычынаў катастрофы.

Мацярэвіч сьцвярджае, што катастрофа стала вынікам тэрарыстычнага нападу, які быў часткай больш шырокай апэрацыі, што паўплывала на польскую палітыку. На ягоную думку, Расея хацела зьнішчыць польскую палітычную і ваенную эліту, у тым ліку прэзыдэнта Леха Качынскага.

Паводле Мацярэвіча, Расея заўсёды імкнулася аслабіць сваіх суседзяў і хацела атрымаць перавагу ў рэгіёне, забіваючы польскіх чыноўнікаў і палітыкаў. Ягоная тэорыя пацьвярджалася мноствам неадназначнасьцяў у справаздачы Міждзяржаўнай авіяцыйнай камісіі (МАК), якая праводзіла расьсьледаваньне катастрофы.

Ён падкрэсьлівае, што МАК кантраляваўся Расеяй і што вялікая частка доказаў была замоўчаная або скажоная. Паводле ягоных словаў, у справаздачу МАК уключаныя ня ўсе дадзеныя з чорных скрыняў самалёта, а таксама не ўключаныя парушэньні ў працэсе кіраваньня палётамі і падрыхтоўкі аэрапорту ў Смаленску. Як мяркуе генэрал, Польшча таксама павінна дзейнічаць больш жорстка ў адносінах да Расеі і не баяцца наступстваў.

Мацярэвіч зьвяртае ўвагу на шмат незразумелых абставінаў, зьвязаных з загадкавай сьмерцю генэралаў, што ўдзельнічалі ў расьсьледаваньні. Былы міністар абароны мяркуе, што гэтыя людзі былі забітыя таму, што былі занадта блізкія да праўды пра катастрофу.

Гэтай вэрсіі ёсьць і супярэчаньні. Перадусім, ад апазыцыйнай партыі «Грамадзянская Платформа» Дональда Туска, які займаў пасаду прэм’ера ў 2010 годзе і марыць вярнуць яе сабе.

Нагадаем, акурат кандыдат ад партыі Туска Браніслаў Камароўскі і стаў прэзідэнтам на выбарах 2010 года. А разам з прэзідэнтам Лехам Качынскім загінуў яшчэ адзін кандыдат на выбарах — прадстаўнік аб’яднаных левых.

У «Грамадзянскай Платформы», такім чынам, зьніклі два значныя супернікі за адзін дзень. Цікавая тэза аб верагодным удзеле ў змове прадстаўнікоў Дональда Туска. Зрэшты, вядома нічым і ніколі яна не была пацьверджанай.

Як кажуць апанэнты «Права і Справядлівасьці» — кіроўнай партыі Качынскага, камісія Мацярэвіча сказіла некаторыя пункты шматгадовага расьсьледаваньня, каб выніковы тэкст ішоў у нагу з заявамі Яраслава Качынскага, брата загінулага прэзідэнта і лідэра партыі. Яраслаў Качынскі наўпрост называе Пуціна адказным за тэракт (менавіта такое вызначэньне было акрэсьленае).

У дакладзе, апублікаваным спэцыяльным камітэтам у красавіку 2022 году, сьцьвярджалася, што сапраўднай прычынай смаленскай катастрофы сталі два выбухі на апошнім этапе палёту. Паводле высноваў, пілоты не дапусьцілі ніякіх памылак, але расейскія дыспетчары далі ілжывыя дадзеныя, што перашкаджала працы пілотаў.

Разам з тым, паводле журналісцкага расьсьледаваньня, апублікаванага ў верасьні 2022 году тэлеканалам «TVN24», камісія маніпулявала высновамі справаздачы інстытута, якія пацьвердзілі сутыкненьне самалёта з дрэвамі і адлом крыла ў выніку сутыкненьня зь бярозай, а ня выбух, як сьцвярджаў падкамітэт. Экспэрты, якія ўдзельнічалі ў працы камісіі, сьцьвярджалі, што нязручныя доказы былі замоўчаныя або няправільна вытлумачаныя. Акрамя таго, камісія прапусьціла як мінімум чатыры замоўныя экспэртызы замежных структураў, якія не пацьвердзілі тэорыю забойства, і выдаліла сваіх чальцоў, нязгодных з гэтай вэрсіяй.

Журналіст «RMF FM» Кшыштаф Завада ўстанавіў, што верагодная дата абнародаваньня новага меркаваньня міжнароднай каманды — восень гэтага года. Гэта павінна быць комплексная экспэртыза, каб «абгрунтаваць прычыны і абставіны катастрофы».

Міжнародная група, якая рыхтуе заключэньне для польскага боку, складаецца з 20 навукоўцаў з трох розных дасьледчых цэнтраў. Паляка сярод іх няма. Высновы «RMF FM» паказваюць, што пракуратура прызнае, што сабраныя да гэтага часу доказы маюць вялікія прабелы, і некалькі вэрсій адносна прычынаў катастрофы ўсё яшчэ разглядаюцца. Пакуль у ходзе сьледзтва апытана 1300 сьведак, у матэрыялах справы 800 тысячаў старонак.

Калі справа даходзіць да экспэртных заключэньняў, якія праводзяцца, сьледчыя таксама адзначаюць, што новыя доказы могуць быць атрыманыя дзякуючы разьвіцьцю тэхналёгій.

Як толькі новае меркаванньне будзе выдадзенае, польскія пракуроры павінныя будуць яго прааналізаваць.

13 гадоў прайшло, а фінал трагедыі яшчэ не дапісаны.