Мацукевіч: Я не бачу перспектыў уплыву на сітуацыю ў краіне
Старшы даследчык «Цэнтра новых ідэй» Павел Мацукевіч — пра стварэнне кантактнай групы дэмсіл у Радзе Еўропы і перспектывы гэтага супрацоўніцтва.
Старшы аналітык «Цэнтра новых ідэй», экс-дыпламат Павел Мацукевіч
Рада Еўропы пачала афіцыйнае супрацоўніцтва з беларускімі дэмакратычнымі сіламі: у верасні было абвешчана пра стварэнне спецыяльнай кантактнай групы, а першае сумеснае пасяджэнне прайшло ў Страсбургу 7 лістапада.
Нюанс у тым, што ўпершыню ў гісторыі гэтай міжнароднай арганізацыі краіна прадстаўленая не афіцыйным урадам.
Але ці ёсць у сітуацыі акрамя ўнікальнасці практычны сэнс? Што зменіцца, калі месца беларускіх чыноўнікаў зоймуць лідары дэмсіл і актывісты грамадзянскай супольнасці? І што кантактная група рэальна зможа зрабіць для нашай краіны? Пра няпростую гісторыю ўзаемаадносін Рады Еўропы і Беларусі, а таксама пра магчымыя перспектывы цяперашняга фармату супрацоўніцтва «Філін» пагаварыў са старшым даследчыкам «Цэнтра новых ідэй», экс-дыпламатам Паўлам Мацукевічам.
— У беларускіх уладаў ніколі асабліва не ладзіліся адносіны з Радай Еўропы, па большай частцы яны лічылі за лепшае заставацца глухімі да парад адтуль. У сваю чаргу, і для РЕ Беларусь, наколькі разумею, была бяльмом на воку — адзіная еўрапейская краіна, якая засталася па-за бортам гэтай міжнароднай арганізацыі, як непапраўны вучань, якога хранічна даводзіцца пакідаць на другі год.
Аднак з абодвух бакоў рабіліся спробы змяніць статус-кво. Парламенцкую асамблею Рады Еўропы (ПАРЕ) нават запрасілі паназіраць за прэзідэнцкімі і парламенцкімі выбарамі ў 2015 і 2016 гадах у Беларусі. Крытычныя высновы назіральнікаў утрымлівалі і станоўчыя ацэнкі, якія дазволілі Мінску палічыць заключэнне ПАРЕ збалансаваным.
Крытыку прапусцілі міма вушэй, а за пазітыў зачапіліся, каб рухацца далей. Гэта нармальны ход гісторыі, — адзначае аналітык. — РЕ ўзаемадзейнічала як з урадам, так і з апазіцыяй і грамадзянскім сектарам.
Былі мерапрыемствы, якія дазвалялі пасадзіць, скажам, прадстаўнікоў грамадзянскага сектара і дзяржчыноўнікаў за адным сталом. У гэтым быў плюс гэтай гісторыі адлігі, якая доўжылася да 2020 года.
Суддзі Канстытуцыйнага суда ездзілі на сесіі Еўрапейскай камісіі за дэмакратыю праз права, так званай Венецыянскай камісіі (на суд якой, дарэчы, беларускія дэмакратычныя сілы не так даўно перадалі свой праект Канстытуцыі, і той, паводле слоў Анатоля Лябедзькі, атрымаў добрую адзнаку).
Беларускіх дэпутатаў запрашалі на слуханні па Беларусі, якія праходзілі ў ПАРЕ, на тэматычныя канферэнцыі. (Паводле інфармацыі беларускага МЗС, беларускія эксперты прысутнічалі на такіх пасяджэннях аж да 2021 года. — Заўв. рэд.) Плюс прадстаўнікі Рады Еўропы, у тым ліку высокапастаўленыя, і самі прыязджалі ў Беларусь і нават сустракаліся з Аляксандрам Лукашэнкам.
Прынамсі да 2020 года ў Мінску на базе БДУ дзейнічаў інфармацыйны пункт Рады Еўропы, які займаўся рознымі лакальнымі мерапрыемствамі і праектамі па лініі розных міністэрстваў і ведамстваў Беларусі.
Да таго ж, у 2019 годзе, нагадвае Павел Мацукевіч, Рада Еўропы прыняла чарговы двухгадовы план для Беларусі.
— Я б сказаў, што адносіны асцярожна развіваліся па нарастаючай да ўзаемнага задавальнення бакоў і ў інтарэсах Беларусі. Таму што гэта быў працэс у кірунку набліжэння беларускага заканадаўства і практык да еўрапейскіх стандартаў дэмакратыі.
На гэтым вясёлкавым фоне, па вялікім рахунку, асноўнай перашкодай для ўступлення Беларусі ў арганізацыю заставалася пытанне аб смяротным пакаранні: у нашай краіне вышэйшая мера пакарання была і захавалася да гэтага часу. Хаця, кажа Павел Мацукевіч, і ў МЗС, і нават у парламенце Беларусі лічылі разумным увесці мараторый на смяротнае пакаранне і тым зняць праблемы з Захадам і перашкоды для ўступлення ў РЕ.
— Аднак усё гэта ўпіралася ў нежаданне аднаго чалавека з вядомым прозвішчам Лукашэнка.
Жнівень 2020 года ўсё гэта перакрэсліў, рэжым перастаў паводзіць сябе прыстойна, захапіўся рэпрэсіямі, прапанаваўшы Захаду прыняць сябе такім, які ён ёсць. А так супрацоўніцтва не працуе.
...Заяўляючы пра новы фармат супрацоўніцтва і стварэнне кантактнай групы, прадстаўнікі дэмсіл падкрэсліваюць, што гэта толькі першы крок, а галоўная мэта — уступленне Беларусі ў Раду Еўропы. Таксама гаворыцца пра дапамогу ў пабудове дэмакратычных інстытутаў, падрыхтоўцы праектаў рэформ, юрыдычнай экспертызе і да т. п. Але гэта, што называецца, зачын на будучыню, а што могуць (і ці могуць) бакі зрабіць проста цяпер?
— Калі ўзаемадзеянне з Беларуссю абмяжуецца толькі гэтым фарматам, а не будзе настойліва прапрацоўвацца паралельны трэк з прадстаўнікамі афіцыйных уладаў, які ў нейкі момант і ў нейкім пункце можа перасячыся інтарэсамі з кантактнай групай, то я не бачу перспектыў уплыву на сітуацыю ў краіне.
Пакуль не відаць таго моста, па якім усё тое добрае і правільнае, што задумваецца для Беларусі за мяжой, перамесціцца ў краіну і пусціць там карані.
Радуе, што ў кантактную групу, наколькі можна меркаваць, патрапіць досыць шырокае прадстаўніцтва. Хацелася б, каб гэтае прадстаўніцтва было сходам кампетэнтных у сваіх сферах людзей, каб не палітызаваць працэс, таптацца на месцы вакол асуджэння злачынстваў рэжыму і высокіх матэрый, а рухаць яго ў бок Беларусі, — разважае Павел Мацукевіч.
Вядома, кантактная група — гэта ў любым выпадку добра. Прамы канал камунікацыі, давядзення пазіцыі, сістэмнага вылівання болю і акумулявання скаргаў на рэжым, а гэта таксама важна. Доступ да экспертызы, зноў жа, калі не пераацэньваць магчымасці і не мець ілюзій.
З дапамогай гэтага інструмента нельга тут і цяпер вырашыць праблемы Беларусі, гэта ў любым выпадку працэс, які патрабуе вядомай гнуткасці і цярпення. Затое можна паралельна папрацаваць у інтарэсах беларусаў, якія жывуць за мяжой.
Можна сігналізаваць Радзе Еўропы пра прыгнёт, дыскрымінацыю і парушэнні правоў, з якімі сутыкаюцца беларусы за мяжой. Таксама вялікая справа.