Пастухоў: Канстытуцыйная рэформа магчымая толькі пасля вяртання Канстытуцыі 1994 года

Пратэстуючы народ патрабуе сыходу Лукашэнкі, а дзеючы рэжым настойліва навязвае яму «канстытуцыйную рэформу». Навошта?

«Беларускі партызан» паспрабаваў разгадаць загадку разам з былым суддзёй Канстытуцыйнага суда Міхаілам Пастуховым.
— Што такое канстытуцыйная рэформа і навошта яе «прадаюць» народу?
— Канстытуцыйная рэформа прадугледжвае стварэнне камісіі з аўтарытэтных юрыстаў і іншых спецыялістаў, якія выпрацоўваюць прапановы аб паляпшэнні прававога рэгулявання ў розных сферах дзяржаўнай дзейнасці. Пры гэтым яны зыходзяць з рэальных патрэбаў грамадства, неабходнасці навацый, улічваюць вопыт іншых краін, перш за ўсё, суседніх. Перад такой камісіяй ставяцца агульныя задачы, а камісія сама вырашае, як найлепшым спосабам выканаць заданне.
Звычайна канстытуцыйная камісія працуе галосна. Члены камісіі не хаваюць свае пазіцыі і напрацоўкі. Больш за тое, яны адкрытыя да дыялогу, ахвотна дзеляцца з журналістамі сваімі поглядамі.
Што да ініцыятывы беларускіх уладаў, то яна мала чым падобная на канстытуцыйную рэформу. Па-першае, яна носіць засакрэчаны ад грамадскасці характар. Па-другое, у ёй удзельнічаюць не ўсе вядомыя юрысты, а выключна лаяльныя ў адносінах да дзеючай улады. Па-трэцяе, яны хаваюць вынікі сваёй працы і не жадаюць прыадкрыць «карты».
Можна меркаваць, што яны атрымалі «асабліва важнае заданне», аб выкананні якога дакладваюць толькі свайму «заказчыку». З улікам адзначаных абставінаў цяжка назваць гэтую групу спецыялістаў канстытуцыйнай камісіяй. Хутчэй за ўсё, гэта — сакрэтная лабараторыя, дзе гатуюцца зёлкі на замову.
Шуміха з усенароднай працай над папраўкамі ў Канстытуцыю праводзіцца толькі для адводу вачэй. Стварыць, так бы мовіць, бачнасць народнай актыўнасці і пераключыць увагу з пратэстаў на пустую працу па напісанні нейкіх прапаноў. Нікому яны не патрэбныя, хоць іх пералічаць і нават агучаць на дзяржаўным тэлебачанні ці ў дзяржаўных газетах.
— Як бачаць «канстытуцыйную рэформу» Лукашэнка і Пуцін?
— Мне ўяўляецца, што ў іх рознае бачанне і розныя інтарэсы. Так, Пуцін на апошняй сустрэчы ў Сочы на ​​гэты конт выказаўся цалкам вызначана, а менавіта: прапанаваў Лукашэнку заняцца канстытуцыйнай рэформай. Намёк відавочны: народ трэба супакоіць, паабяцаць хуткія перамены і новыя выбары. За ўзор можна ўзяць расійскую мадэль канстытуцыйнай трансфармацыі. У любым выпадку, прэзідэнцкая ўлада павінна быць аслаблена, Лукашэнка павінен сысці «ў цень», кіраўніком дзяржавы павінен стаць новы персанаж.
Аднак, мяркуючы па ўсім, такі варыянт развіцця краіны Лукашэнку не спадабаўся, і ён працягвае сваю «песню» пра бестэрміновае праўленне. Пад выглядам канстытуцыйнай рэформы праводзіцца нейкая бутафорыя, на фоне якой рыхтуюцца выгадныя для ўлады папраўкі.
У любым выпадку «канстытуцыйная рэформа» будзе праводзіцца для таго, каб даць гарантыі Лукашэнку і ў той жа час паказаць нейкае абнаўленне дзеючай сістэмы ўлады.
— Колькі часу павінна заняць «канстытуцыйная рэформа»?
— Наколькі мне вядома, Масква давала адзін год для вырашэння ўсіх пытанняў. З вуснаў Лукашэнкі прагучала, што трэба як мінімум два гады. Зразумела, што інтарэсы ў бакоў розныя.
— Якая альтэрнатыва «рэформы»?
— Варта адзначыць, што на фоне засакрэчанай працы «юрыстаў-мудрацоў» адкрыта працуе Грамадская канстытуцыйная камісія (ГКК). Яе ганаровым старшынёй з'яўляецца былы старшыня Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь 12-га склікання Мечыслаў Грыб. У складзе ГКК больш за два дзясяткі членаў, у тым ліку я. Мы перыядычна сустракаемся, абмяркоўваем найбольш важныя папраўкі, фарміруем агульную пазіцыю. Нас аб'ядноўвае тое, што мы бачым далейшае канстытуцыйнае развіццё краіны на аснове Канстытуцыі 1994 года.
Пры гэтым мы зыходзім з таго, што папраўкі, якія ўносіліся ў Канстытуцыю на рэферэндумах 1995, 1996, 2004 года, не маюць юрыдычнай сілы, паколькі самі рэферэндумы былі незаконнымі.
Папраўкі ў гэтую Канстытуцыю могуць уносіцца толькі ва ўстаноўленым парадку. Для гэтага неабходна спачатку правесці выбары ў легітымны парламент — Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь. Пры новым складзе Цэнтрвыбаркама і ўсіх выбарчых камісій. Калі будзе абраны легітымны парламент, ён адновіць астатнія органы ўлады і вырашыць, які патрэбен прэзідэнт і ці патрэбен ён наогул.
На мой погляд, няма сэнсу ўдзельнічаць у пустой кампаніі аб унясенні паправак у нелегітымную Канстытуцыю ўзору 1996 года. Яны не змяняць дзейсную сістэму ўлады, а толькі трошкі яе падфарбуюць. «Гульцы» застануцца ўсё тыя ж, хіба што могуць перасесці ў іншыя крэслы. Праблема ў тым, як гэтыя папраўкі ўлады легалізуюць. Па дзеючай Канстытуцыі (арт.140) для ўнясення паправак у раздзел аб сістэме органаў улады трэба праводзіць рэспубліканскі рэферэндум. Аднак на такі крок улады наўрад ці вырашацца. Верагодна, будзе спроба правесці «папраўкі» праз неканстытуцыйны орган у выглядзе Усебеларускага сходу з наступным зацвярджэннем іх у цяперашнім парламенце. Але гэта — таксама сумніўны з юрыдычнага пункту гледжання крок. Варыянт з прыняццем новай Канстытуцыі выглядае яшчэ больш смешна: як гэта пры дзеючай Канстытуцыі прымаць «новую Канстытуцыю». З якога бадуна? Гэта будзе новая спроба захопу ўлады групай асобаў.
Адзіны шлях выхаду з канстытуцыйнага крызісу — вяртанне да Канстытуцыі 1994 года. Без усялякіх рэферэндумаў. Проста — па волі народа, калі ён пажадае аднавіць у краіне законнасць, дэмакратыю і павагу да правоў чалавека.