Павел Усаў: Лукашэнка загнаў сябе ў пастку маніпуляцыямі з канстытуцыйнай рэформай
Новая канстытуцыя не пазбавіць яго ад непрыемнай неабходнасці ўдзелу ў выбарах.
Працэс па зацвярджэнні новай Канстытуцыі выходзіць на фінішны этап. Напярэдадні на нарадзе Лукашэнка канстатаваў, што ў народа засталося два варыянты: ці падтрымаць на рэферэндуме праект новага асноўнага закона, ці пакінуць старую Канстытуцыю. Са слоў кіраўніка вынікала, што яго задаволіць любы варыянт.
Філін абмеркаваў пазіцыю ўлады напярэдадні маючага адбыцца рэферэндуму з кіраўніком Цэнтра палітычнага аналізу і прагнозу (Варшава) Паўлам Усавым.
— Лукашэнка сказаў, што працэс канстытуцыйнай рэформы яму «абсалютна не патрэбны». Калі так, чаму ён працягвае рухацца да правядзення рэферэндуму?
— Лукашэнка загнаў сябе ў тупік маніпуляцыямі з канстытуцыйнай рэформай. Былі запушчаныя адміністрацыйны і юрыдычныя рэсурсы, працэс «усенароднага абмеркавання» і гэтак далей. Усё было накіравана на падтрымку ініцыятывы Лукашэнкі, якая павінна атрымаць абсалютную падтрымку — адмаўляцца ад рэферэндуму цяпер нельга.
Паглядзіце на агітацыю ў дзяржСМІ: там трубяць аб неабходнасці і важнасці канстытуцыйных зменаў.
Акрамя таго, рэферэндум павінен стаць мерапрыемствам па легітымізацыі дзеючай улады.
Таму словы Лукашэнкі, што яму ўсё роўна, прымуць новую канстытуцыю або не, не маюць нічога агульнага з рэальнасцю.
Хоць пастанова аб правядзенні рэферэндуму дагэтуль не прынятая, але паводле інфармацыі з рэгіёнаў, адміністрацыі гарадоў рыхтуюцца да правядзення рэферэндуму 27 лютага — на гэты дзень плануюцца розныя святочныя мерапрыемствы.
Адпаведна, у Лукашэнкі застаецца ў запасе блізу 10 дзён, каб падпісаць указ аб правядзенні рэферэндуму.
— Кіраўнік Адміністрацыі прэзідэнта Ігар Сяргеенка паведаміў, што ў бліжэйшыя дні дапрацаваны праект абноўленай Канстытуцыі будзе ўнесены кіраўніку. З чаго можна зрабіць выснову, што працэс «усенароднага абмеркавання», які доўжыўся тры тыдні, ужо завершаны. Для чыіх вачэй і вушэй праводзілася гэтае мерапрыемства?
— Ілюзія стваралася як для ўласнага электарату Лукашэнкі, так і ў цэлым для грамадства. Хоць зразумела, што апошняй мэты дамагчыся не ўдалося. Арганізацыя «дыскусіі» выглядала адкрытай фікцыяй. Людзей або заганялі на сходы, або падбіралі тых, хто не будзе задаваць нязручныя пытанні.
Ва ўмовах тэрору і абмежавання волі «ўсенароднага абмеркавання» і быць не магло. Але гэта прырода паводзін аўтарытарных і таталітарных сістэм: яны замяняюць дэмакратычныя працэсы стварэннем ілюзіі ўсенароднай падтрымкі, якой на самай справе няма.
— Новая Канстытуцыя, калі яна будзе зацверджаная, у перспектыве стане для Лукашэнкі больш ці менш выгаднай, чым цяперашняя?
— Новы праект не вырашае істотных задач, а толькі ўскладняе функцыянаванне палітычнай сістэмы, стварае для яе пагрозы, саслабляючы эфектыўнасць унутранага кантролю, ускладняючы прыняцце хуткіх рашэнняў — што нявыгадна для Лукашэнкі з улікам няпростай для яго палітычнай рэальнасці.
А ўвядзенне ў сістэму Усебеларускага народнага сходу і прэзідыума УНС стварае дадатковы цэнтр прыняцця палітычных рашэнняў. А калі выказаць здагадку, што члены ўрада будуць складаць прэзідыум УНС, то гэта будзе выглядаць яшчэ больш абсурдна.
Наданне УНС статусу новага органа ўлады будзе спрыяць разбалансіроўцы ўладнай піраміды, перашкаджаць стабілізацыі асабістай улады Лукашэнкі.
І ў новай Канстытуцыі не вырашаецца ключавая задача — для Лукашэнкі не здымаецца пытанне выбараў.
Нават паводле новага дакумента Лукашэнкі, каб захаваць паўнату ўлады, давядзецца ўдзельнічаць у прэзідэнцкіх выбарах 2025 года, што стане сур'ёзным выклікам для сістэмы, нават калі выбары будуць праходзіць ва ўмовах адсутнасці канкурэнцыі.
Улады давядзецца нарошчваць кантроль, рэпрэсіі, заганяць людзей на ўчасткі. Усё гэта будзе ствараць унутранае напружанне.
– Вы выключаеце варыянт, што праз некалькі гадоў Лукашэнка можа задаволіцца адной пасадай — старшыні УНС?
— Незразумела, якімі палітычнымі функцыямі будзе валодаць чалавек на гэтай пасадзе. У праекце Канстытуцыі, які паднеслі грамадству, пра гэта не гаворыцца.
Пры транзіце ўлады ў Казахстане было выразна прапісана, што ў руках кіраўніка Савета бяспекі сканцэнтраваны паўнамоцтвы па вызначэнні ключавых напрамкаў ва ўнутранай і знешняй палітыцы, а таксама паўнамоцтвы па кадравай палітыцы. Гэта значыць Назарбаеў пакідаў за сабой найважнейшыя палітычныя функцыі.
А якія функцыі будзе выконваць старшыня прэзідыума УНС, невядома. Затое амаль усе ключавыя палітычныя функцыі застаюцца ў руках прэзідэнта. Адпаведна, Лукашэнка не можа разглядаць сябе толькі на пасадзе кіраўніка УНС.
— Але функцыі УНС і яго старшыні прапішуць пазней у асобным законе. Думаеце, уладам не хопіць фантазіі прыдумаць для іх уражлівых паўнамоцтваў? На нарадзе прагучала прапанова надзяліць УНС правам адмяняць рашэнне любога дзяржаўнага органа, акрамя суда.
— Калі ўзнікне два палітычных цэнтра – прэзідэнт і старшыня прэзідыума УНС — гэта непазбежна прывядзе да калізіі. Тым больш у такой аўтарытарнай сістэме, як беларуская.
Нядаўні прыклад Казахстана гэта прадэманстраваў. Пры ўзнікненні двух цэнтраў сілы, рана ці позна адна з іх падзе. Таму, не думаю, што ў Беларусі пойдуць па такім варыянце. Хутчэй за ўсё, Лукашэнка паспрабуе ўзяць на сябе функцыі і прэзідэнта, і старшыні УНС.
Паўтаруся, што канстытуцыйная рэформа не пазбаўляе яго ад непрыемнай долі ўдзельнічаць у прэзідэнцкіх выбарах 2025 года. Гэта азначае, што ўлады будуць імкнуцца да захавання поўнай зачысткі і стэрыльнасці інфармацыйнай і палітычнай прасторы.