Першы крыжовы паход, які выратаваў ад ісламізацыі Эўропу

Гісторыя Першага крыжовага паходу — гэта складанае і захапляльнае апісаньне жорсткага сутыкненьня хрысьціянскіх і мусульманскіх уладаў і іх барацьбы за сьвяты горад Ерузалем.

Як першы ў сваім родзе Першы крыжовы паход стаўся ключавым момантам у гісторыі, наступствы якога адчуваюцца нават сёньня.

Перадумовы

Рэлігія, несумненна, была краевугольным каменем Першага крыжовага паходу. Праваслаўная Бізантыйская імпэрыя пад кіраваньнем імпэратара Аляксея I Камніна змагалася з сіламі туркаў-сельджукаў — грознай мусульманскай дзяржавы, якая зрабіла значныя прарывы на бізантыйскія тэрыторыі. Заклік аб дапамозе прагучаў у 1095 годзе на саборы ў П'ячэнцы, дзе Аляксей зьвярнуўся па ваенную дапамогу да Папы Урбана II, які імкнуўся выправіць Вялікі раскол 1054 году і аб'яднаць хрысьціянскі сьвет пад сваім кіраўніцтвам.

Папа Урбан ІІ убачыў у гэтым звароце ўсходняга імпэратара выдатную магчымасьць. Ён прызнаў патэнцыял гэтай сьвятой вайны для ўмацаваньня аўтарытэту Рыма-каталіцкага касьцёлу па-над Усходняй праваслаўнай царквой. Разам з тым гэта быў шанец для пераскіраваньня гвалтоўнай энэргіі эўрапейскіх рыцараў ад іх канфліктаў між сабою.

Але цэнтральнай тэалягічнай матывацыяй было вызваленьне Сьвятой Зямлі, асабліва Ерузалему, месца ўкрыжаваньня Хрыста, ад «няверных». Гэта прывяло пазьней да яго гарачай прозьбы на саборы ў Клермоне ў 1095 годзе. Там Папа заклікаў хрысьціянаў узяць зброю за сваю веру, Пантыфік абяцаў ім прабачэньне грахоў і вечнае збаўленьне. Заклік адгукнуўся ў тысячах сэрцаў.

Улада, зямля

Нягледзячы на тое, што рэлігія складала сутнасьць крыжовага паходу, было б спрашчэньнем ігнараваць сацыяльна-палітычны складнік. Канец XI стагодзьдзя быў часам вялікіх феадальных змаганьняў у Заходняй Эўропе. Канцэпцыя сьвятой вайны давала выйсьце мілітарызму эўрапейскага шляхецтва і шлях да патэнцыйнай славы. Вядома, рыцарамі і шляхтай рухала ня толькі духоўная матывацыя, але і прывабнасьць зямлі, багацьця і статусу.

Бізантыйскі імпэратар Аляксей I, нягледзячы на свае рэлігійныя рознагалосьсі з Рымскім Касьцёлам, бачыў у крыжовым паходзе магчымасьць забраць назад у туркаў-сельджукаў страчаныя тэрыторыі і ўмацаваць межы Бізантыйскай імпэрыі, якія пачалі хістацца.

Эканамічныя памкненьні

Першы крыжовы паход таксама быў стымуляваны эканамічнымі фактарамі. Крыжакоў вабілі казкі пра незьлічоныя багацьці Ўсходу. Перспэктыва рабаваньня багатых гарадоў і стварэньня новых гандлёвых шляхоў была прывабнай матывацыяй. Асабліва для італьянскіх марскіх рэспублікаў, такіх як Вэнэцыя і Генуя, якія бачылі патэнцыял для велізарных эканамічных выгодаў.

Абяцаньне зямлі было яшчэ адной моцнай прынадай, асабліва для малодшых сыноў шляхты, у якіх было мала шанцаў атрымаць у спадчыну маёнткі праз сыстэму першародзтва.

Пачатак

Усе ўдзельнікі былі аб'яднаныя агульным сымбалем: Крыжам, вышытым на іх вопратцы ў знак іх сьвятой місіі. Сфармавалі некалькі арміяў, самыя вядомыя зь якіх узначальваліся такімі дзеячамі, як Годфрыд Бульёнскі, Раймунд IV Тулузскі, Баэмунд Тарэнцкі і Робэрт Нармандзкі.

Перш чым гэтыя арганізаваныя арміі пасьпелі рушыць, харызматычны манах на імя Пётр Пустэльнік ужо натхніў натоўп сялянаў і дробных рыцараў — пазьней вядомы як Народны крыжовы паход — адправіцца ў Ерузалем. Дрэнна падрыхтаваныя і кепска кіраваныя, яны сутыкнуліся са сваім першым судом у Нямеччыне, дзе іх шлях быў азмрочаны сэрыяй пагромаў супраць габрэяў.

На тэрыторыі Бізантыі яны неўзабаве аказаліся занадта непакорлівымі для імпэратара Аляксея, які хутка пераправіў іх праз праліў Басфор у Малую Азію. Іх экспэдыцыя трагічна скончылася ад рук туркаў-сельджукаў каля Нікеі, што стала змрочным прадвесьцем праблемаў, якія чакалі асноўную частку крыжакоў.

Выпрабаваньні і трыюмфы

Тым часам асноўныя сілы крыжовага паходу прабіраліся на ўсход. Гэтыя арміі сышліся ў Канстантынопалі напрыканцы 1096 і пачатку 1097 гадоў, дзе яны былі насьцярожана прынятыя імпэратарам Аляксеем. Ён дабіўся клятвы ў вернасьці ад лідэраў і пасьля гэтага забясьпечыў матэрыяльна-тэхнічную падтрымку для пераходу ў Малую Азію.

Першае буйное супрацьстаяньне крыжакоў з мусульманамі адбылося падчас аблогі Нікеі ў 1097 годзе. Доўгая аблога скончылася капітуляцыяй горада пры таемным пасярэдніцтве бізантыйцаў, што прывяло да вялікага засмучэньня крыжакоў, якія ня мелі магчымасьці для рабаваньня варожага гораду.

Далей крыжакі рушылі наперад па засушлівых мясцовасьцях Анатоліі, якія сталі фонам для жорсткай бітвы пры Дарылеюме, дзе крыжакі выйшлі пераможцамі. Рыцары ўмацавалі свой маральны дух. Потым была Антыёхія, якая пала ў 1098 годзе пасьля цяжкай васьмімесячнай аблогі і якой спадарожнічалі голад і сваркі ў шэрагах крыжакоў.

Падзеньне Ерузалему

Заключным і найбольш значным этапам крыжовага паходу стаў марш на Ерузалем. Пасьля цяжкага падарожжа па пустынях Сірыі ўлетку 1099 году крыжакі зьявіліся ля сьценаў Сьвятога гораду.

Пасьля месячнай аблогі хрысьціянскія рыцары нарэшце прарвалі сьцены 15 ліпеня 1099 году. Далей адбылася жахлівая бойня: крыжакі, раз'юшаныя рэлігійным запалам і стомленасьцю, забілі шматлікіх жыхароў гораду, што пазьней выклікала пэўныя наступствы ў мусульманскім сьвеце.

Першы крыжовы паход завяршыўся заснаваньнем чатырох дзяржаваў крыжакоў на Блізкім Усходзе, які стаў вядомым як Латынскі Ўсход: Ерузалемскае каралеўства, графства Эдэса, княства Антыёхія і графства Трыпалі. Гэта была новая эра хрысьціянскага панаваньня ў Сьвятой Зямлі.

Гэтыя дзяржавы крыжакоў стварылі далікатную хрысьціянскую прысутнасьць на Блізкім Усходзе, акружаную варожымі мусульманскімі дзяржавамі. Іхнае існаваньне было сьведчаньнем пасьпяховай ваеннай і рэлігійнай кампаніі Першага крыжовага паходу. Заходні хрысьціянскі сьвет натхняўся духам крыжовых паходаў стагодзьдзямі.

Неабходнасьць абараніць гэтыя дзяржавы прывяла да некалькіх наступных крыжовых паходаў, якія спрабавалі вярнуць або захаваць кантроль над Сьвятой Зямлёй. Нягледзячы на тое, што іншыя паходы не дасягнулі посьпеху першага, яны працягвалі фармаваць адносіны паміж хрысьціянскім і мусульманскім сьветам. Выхоўвалася ўстойлівае пачуцьцё варожасьці.

Наступствы

Першы крыжовы паход стаў значным пераломам у грамадзкім, палітычным і эканамічным жыцьці Эўропы. Ён паспрыяў узьнікненьню новай клясы шляхты, якая заслужыла свой статус дзякуючы не паходжаньню, а сваім подзьвігам у Сьвятой Зямлі.

Гэта зьмяніла дынаміку феадальнага грамадзтва: шматлікія шляхцічы прадавалі або закладвалі свае землі для фінансаваньня крыжовых паходаў. Венэцыя і Генуя атрымалі велізарны прыбытак ад сваёй ролі ў транспартыроўцы крыжакоў і стварэньні новых гандлёвых шляхоў.

У культурным пляне крыжовыя паходы прывялі Захад да кантакту са складанымі цывілізацыямі Бізантыйскай імпэрыі і мусульманскага сьвету. Гэты кантакт з усходнімі ведамі, асабліва падчас пазьнейшых крыжовых паходаў, праклаў шлях для інтэлектуальнага і культурнага разьвіцьця ў Эўропе, што ў канчатковым выніку спрыяла Адраджэньню.

Для Бізантыйскай імпэрыі Першы крыжовы паход быў неадназначным. Нягледзячы на тое, што першапачаткова гэта дапамагло спыніць прасоўваньне мусульманаў, прысутнасьць заходнеэўрапейскіх сілаў у рэгіёне таксама прывяла да ўскладненьняў. Рабаваньне Канстантынопалю падчас Чацьвёртага крыжовага паходу ў 1204 годзе хоць і не было наўпроставым вынікам Першага крыжовага паходу, але стала трагічнай дэманстрацыяй складаных адносінаў, якія склаліся паміж бізантыйцамі і крыжакамі.

У мусульманскім сьвеце Першы крыжовы паход і стварэньне дзяржавы крыжакоў выклікалі працяглы рух супраціву. Страта Ерузалему стала моцным ударам, які прывёў да шэрагу мусульманскіх кампаній па вяртаньні гораду, кульмінацыяй якіх стала атака Саладзіна ў 1187 годзе.

Праз стагодзьдзі адгалоскі Першага крыжовага паходу ўсё яшчэ гучаць у нашай рэчаіснасьці. На Захадзе тэрмін «крыжовы паход» быў абраны для абазначэньня кампаніі за праведную справу. Аднак на Блізкім Усходзе памяць пра крыжовыя паходы часта нясе нэгатыўныя канатацыі і сёньня.

Відаць, калі б не Крыжовыя паходы, мы мелі б справу з ісламізацыяй Эўропы, а Канстантынопаль быў бы заваяваны на шмат стагодзьдзяў раней.