Рашучая вера: у чым абвінавачвалі і як распраўляліся з каталіцкімі сьвятарамі ў Польшчы падчас дыктатуры

У дзень народзінаў блаславёнага (першы этап перад сьвятасьцю) ксяндза Ежы Папялушкі, які быў забіты злачынным рэжымам у 1984 годзе, зьвернем увагу на тое, што закідвалі ксяндзам у Польшчы ў перыяд дыктатуры. Іх зьнявольвалі, высылалі, забівалі. Шмат што з гэтага сёньня выкарыстоўваюць супраць каталіцкага духавенства і ў Беларусі.

Камуністычная ўлада бачыла ў Каталіцкім Касьцёле моцнага праціўніка дзяржаўнай атэістычнай ідэалёгіі. Сьвятароў і біскупаў раптам абвесьцілі «ворагамі народа» — абвінавацілі ў шпіянажы, падрыўной дзейнасьці і падбухторваньні да паўстаньня.

Камуністычныя спецслужбы, у прыватнасьці Міністэрства грамадзкай бясьпекі (польская сястра беларускага КДБ) разгарнулі сапраўднае паляваньне. Сьвятароў часта абвінавачвалі ў шпіянажы на карысьць замежных краінаў, асабліва Ватыкана або заходніх ворагаў сацыялізму: ЗША ці Вялікай Брытаніі. Рэжым сцьвярджаў, што ксяндзы выкарыстоўвалі свае пасады для збору выведвальнай інфармацыі і перадачы яе замежным арганізацыям.

Іншыя сьвятары былі абвінавачаныя ва ўдзеле ў антыдзяржаўнай дзейнасьці. А гэта значыць: падтрымка падпольных рухаў супраціву і прапаганда антыкамуністычнай ідэалёгіі. Сюды ж можна дадаць абвінавачваньні ў спробах зрынаньня ўрада або ў змове з антыкамуністычнымі арганізацыямі, напрыклад Арміяй Краёвай ці пазьней – «Салідарнасьцю».

Некаторых сьвятароў абвінавачвалі ў эканамічных злачынствах, такіх як назапашваньне багацьцяў, ухіленьне ад выплаты падаткаў і ўдзел у незаконных фінансавых апэрацыях.

Таксама ксяндзоў час ад часу абвінавачвалі ў маральных парушэньнях, напрыклад, у сэксуальнай амаральнасьці, каб дыскрэдытаваць і зьменшыць іх уплыў на ўсё грамадзтва.

Давайце разгледзім канкрэтныя прыклады.

Амаль кожны дзясяты: як рэжым Лукашэнкі арыштоўвае ксяндзоў

Чэслаў Бялэк (1920-1984)

Будучы ксёндз быў у езуіцкім навіцыяце, а ў 1937 годзе трапіў на навучаньне нават у Пінск. Падчас нямецкай акупацыі аказваў дапамогу габрэям і вязьням нямецкіх канцлягераў. Ён таксама арганізоўваў падпольную адукацыю, распаўсюджваў нелегальныя выданьні і, у рэшце, у якасьці жаўнера Арміі Краёвай удзельнічаў у Варшаўскім паўстаньні, дзе быў цяжка паранены.

У 1950 годзе Чэслаў быў пасьвечаны ў сьвятары кардыналам Стэфанам Вышынскім і пачаў служыць у Познані, дзе арганізоўваў дапамогу місіям і каардынаваў адпраўку ежы і лекаў у місіянэрскія краіны. У 1951 — 1952 гадах быў удзельнікам падпольнай варшаўскай арганізацыі «Вольная моладзь», і падтрымліваў сувязь з асобамі былой Віленскай брыгады Арміі Краёвай.

У 1956 годзе ксёндз Бялэк заснаваў Каталіцкае студэнцкае таварыства і Студэнцкі камітэт дапамогі палітвязьням пры Вышэйшай сельскагаспадарчай школе ў Познані. Ён таксама ініцыяваў кампанію донарства крыві ў падтрымку выгорцаў, якія змагаліся супраць савецкага ўварваньня ў тым самым 1956 годзе.

За сваю дзейнасьць польскія камуністычныя ўлады тройчы прысуджалі ксяндза да зьняволеньня агулам на восем з паловай гадоў, зь якіх ён адбыў амаль палову. Напрыклад у 1966 годзе ксёндз Бялэк быў арыштаваны і асуджаны за прапаведваньне «варожых пропаведзяў».

У выніку аднаўленьня ваенных ранаў сьвятару прыйшлося ампутаваць нагу.

Паміж 1956 і 1967 гадамі ён знаходзіўся пад пастаянным наглядам камуністычных спецслужбаў, і працягваў цікавіць іх і пасьля. У апошнія гады жыцьця ксёндз Чэслаў Бялэк актыўна займаўся прапагандай экумэнізму, падтрымліваў рух «Салідарнасьць». Да апошняга аказваў дапамогу ахвярам ваеннага становішча, уведзенага дыктатарам Войцэхам Ярузэльскім. Ён таксама наведваў зьняволеных у лягерах для інтэрнаваных.

Зьбігнеў Шыгенда (нар. 1945)

Зьбігнеў быў пасьвечаны ў сьвятары ў 1968 годзе. У 1974 годзе ён пачаў вывучаць музыказнаўства ў Акадэміі каталіцкай тэалёгіі ў Варшаве, дзе праз два гады пазнаёміўся з ксяндзом Ежы Папялушка, які пазьней будзе забіты агентамі злачыннага рэжыму.

Маладыя сьвятары зьбіраліся па выходных, а ў будучыні Шыгенда, натхнёны Папялушкам, стаў капэлянам руху «Салідарнасьць». Пазьней ён прысьвяціў шмат месца ў касьцёле, дзе служыў, для ўшанаваньня памяці Ежы Папялушкі, часта узгадваў у сваіх казанях пра пакутніцкую сьмерць сябра.

Ксёндз Шыгенда апекаваўся мясцовай працоўнай суполкай ва Ўлоцлавэку. Арганізоўваў у катэдры набажэнствы Салідарнасьці, падчас якіх прамаўляў патрыятычныя прамовы. Пасьля ўвядзеньня ваеннага становішча садзейнічаў арганізацыі матэрыяльнай дапамогі сем'ям арыштаваных і інтэрнаваных. Сьвятар працягваў праводзіць імшы за радзіму і Салідарнасьць і арганізоўваў канцэрты.

За сваю дзейнасьць у 1980 — 1983 гадах перасьледаваўся Службай бясьпекі Польшчы.

Вялікі кардынал, якога прагнулі забіць камуністы і нацысты

У 1982 годзе Галоўная ваенная пракуратура ў Варшаве завяла на ксяндза Шыгенду справу, абвінаваціўшы яго ў злачынстве, прадугледжаным артыкулам 48 Дэкрэта аб ваенным становішчы, за тое, што ён прамаўляў пропаведзі, «якія зьмяшчалі ілжывую інфармацыю, якая магла выклікаць грамадзкія хваляваньні або беспарадкі» у катэдральным касьцёле 14 лютага і 20 ліпеня 1982 года (якія набажныя гэбісты!).

Яго прысудзілі да аднаго года пазбаўленьня волі з адтэрміноўкай на два гады і штрафу ў памеры 50 тысячаў злотых. Аднак пазьней Вярхоўны суд у Варшаве адхіліў гэты прысуд. У 1985 годзе Чацьверты аддзел ваяводзкага ўпраўленьня нутраных справаў ва Ўлоцлаўку ўключыў ксяндза Зьбігнева Шыгенду ў сьпіс асобаў, прызначаных для інтэрнаваньня паводле пляна абароны.

З 1988 па 1989 год супрацоўнічаў з Таемным каардынацыйным камітэтам Салідарнасьці, і даваў месца ў парафіяльным доме ў якасьці месца сустрэчы для актывістаў апазыцыі.

У 1995 годзе ксёндз Шыгенда быў узьведзены ў сан капэляна Яго Сьвятасьці Яна Паўла ІІ.

Стэфан Недзяляк (1914-1989)

Стэфан быў пасьвечаны ў сьвятары 23 чэрвеня 1940 года, праз некалькі месяцаў пасьля пачатку Другой сусьветнай вайны. Падчас нямецкай акупацыі быў чальцом Арміі Краёвай пад пазыўным «Зялёны». Ксёндз Недзяляк служыў капэлянам Лодзінскай акругі Арміі Краёвай.

Акрамя абавязкаў капэляна, ён выконваў абавязкі кур’ера, вазіў шыфраваныя пасланьні з Варшавы ў Кракаў для арцыбіскупа Адама Сапегі. Улетку 1944 года ён перавёз у Кракаў так званы «Катынскі дэпазіт», які складаўся са сьведчаньняў нямецкай эксгумацыі магілаў у Катыні. Ксёндз удзельнічаў таксама ў Варшаўскім паўстаньні 1944 года. Пасьля вайны сьвятар уступіў у таемную арганізацыю «Воля і незалежнасьць», якая мела на мэце ў тым ліку супрацьстаяньне савецкаму ўплыву.

Быў ненадоўга арыштаваны, але ў 1946 годзе вярнуўся ў Варшаву і ўдзельнічаў у адбудове касьцёлаў. У 1980-я гады разам з Войцэхам Зембінскім ксёндз Стэфан распачаў стварэньне санктуарыя «Загінулым і забітым на Ўсходзе» пры касьцёле ў Павонзках. Ён стаў капэлянам варшаўскіх катынскіх сем'яў і патрабаваў раскрыцьця праўды аб катынскім расстрэле.

Ксёндз Недзяляк быў ініцыятарам пабудовы Катынскага крыжа на Вайсковых могілках у Павонзках у ліпені 1981 года, помніка, які ў тую ж ноч быў дэмантаваны Службай Бясьпекі. За сваю незалежніцкую дзейнасьць ён увесь час падвяргаўся перасьледу, атрымліваў лісты і тэлефанаваньні з пагрозамі. Таемная паліцыя неаднаразова спрабавала запалохаць, напасьці або выкрасьці ксяндза.

Ён быў забіты ў сваёй плябаніі ў ноч з 20 на 21 студзеня 1989 года, за паўгады да зьнішчэньня дыктатуры. У датычнасьці да яго забойства падазравалі Службу бясьпекі польскіх камуністаў. Дакумэнты рассьледаваньня забойства ксяндза Стэфана Недзяляка загадкава зьніклі.

Уладзіслаў Гургач (1914-1949)

Уладзіслаў у жніўні 1942 года быў высьвечаны на сьвятара. Вясною 1948 года ён далучыўся да атрада Польскай падпольнай арміі незалежнасьці. гэта была антыкамуністычная група, створаная ўвосень 1947 года, і служыў яе капэлянам.

2 ліпеня 1949 года ксёндз Гургач быў арыштаваны Ўпраўленьнем бясьпекі ў Кракаве. Нягледзячы на ​​магчымасьць уцячы, ён вырашыў дачакацца чэкістаў, каб падзяліць лёс жаўнераў, якія трапілі ў палон раней. У жніўні ён паўстаў перад Ваенным акруговым судом у Кракаве.

«Гэтыя маладыя людзі, якіх вы тут судзіце, не бандыты, як вы іх ілжыва называеце, а абаронцы Радзімы! Я не шкадую аб зробленым. Мае дзеяньні адпавядалі думкам мільёнаў палякаў — тых палякаў, чый лёс вызначаўся штыкамі НКУС. На сьмерць пайду добраахвотна. І што, урэшце, сьмерць? Я веру, што кожная кропля нявінна пралітай крыві народзіць тысячы праціўнікаў і ў канчатковым выніку прывядзе да вашага падзеньня», — прароча заявіў мужны сьвятар.

Ксёндз Гургач разам з двума жаўнерамі Польскай падпольнай арміі незалежнасьці быў прысуджаны камуністычным судом да сьмяротнага пакараньня. 14 верасьня 1949 года прысуды былі выкананыя. Паводле сьведчаньняў відавочцаў, расстрэл быў выкананы «катынскім стрэлам» — куляй у патыліцу. Іх целы таемна пахавалі. У 2018 г. парэшткі ксяндза Гургача былі эксгумаваныя, а ў наступным годзе ідэнтыфікаваныя і ўрачыста перапахаваныя.

У траўні 2023 года Касьцёл зацьвердзіў малітву аб яго беатыфікацыі (першая ступень да сьвятасьці).

Чэслаў Качмарэк (1895-1963)

Ксёндз Чэслаў Качмарэк 4 верасня 1938 года быў пасьвечаны ў біскупы. А 9 кастрычніка 1939 года выдаў пастырскі ліст з заклікам да паслухмянасьці акупацыйным нямецкім уладам. У ім былі наступныя словы: «Таму заклікаю вас быць паслухмянымі цывільным уладам ва ўсім, што не супярэчыць вашаму каталіцкаму сумленьню і нашай польскай годнасьці, застаючыся вернымі сьвятым Божым і Касьцёльным запаветам». У часы камуністычнай дыктатуры гэты заклік трактаваўся рэжымам як заклік да супрацоўніцтва з акупантамі.

20 студзеня 1951 года Качмарэк разам з Янам Данілевічам, аўтарам рэпартажу аб пагроме ў Кельцах, быў арыштаваны па абвінавачваньні ў шпіянажы на карысьць ЗША і Ватыкану, фашысцкай дзейнасьці, незаконным гандлі валютай і калябарацыі. Сапраўднай прычынай іх зьняволеньня стала справаздача аб Келецкім пагроме, у якой адказнасьць за гвалт у дачыненьні да мірных людзей ускладалася на карныя органы дыктатуры.

Падчас сьледства абодва неаднаразова падвяргаліся катаваньням у ізалятары Міністэрства грамадзкай бясьпекі. Каталіцкі біскуп быў асуджаны на 12 гадоў турмы нібыта за кіраваньне антыдзяржаўным і антынародным цэнтрам і за «супрацоўніцтва зь немцамі, спробу зрынаньня камуністычнага рэжыму і прапаганду ад імя сваіх вашынгтонска-ватыканскіх спонсараў». Іншыя падсудныя па той справе атрымалі таксама вялікія тэрміны: ксёндз Ян Данілевіч прысуджаны да 10 гадоў, ксёндз Юзэф Дамброўскі – 9, ксёндз Уладзіслаў Відляк – 6, сястра законная Сыксыта Ніклеўская – 5 гадоў за кратамі.

8 лютага 1955 года Галоўнай вайсковая пракуратурай біскуп Качмарэк вызвалены ад адбываньня пакараньня па стане здароўя на 6 месяцаў. Нягледзячы на ​​шматлікія хадайніцтвы біскупа і запэўніваньні дыктатуры аб магчымасьці скасаваньня астатняга пакараньня, біскуп быў паўторна арыштаваны і зьмешчаны ў турму 3 лютага 1956 года.

7 траўня 1956 года Ваенна-гарнізонны суд пастанавіў надаць яму амністыю. Аднак 17 траўня яму паведамілі, што біскупа прымусова высылаюць на нявызначаны тэрмін у кляштар. Змучаны хваробай і кепскімі ўмовамі біскуп Качмарэк 22 верасьня 1956 года вырашыў самастойна выехаць у Варшаву, дзе прабыў да 30 сакавіка 1957 года. У гэты дзень Галоўная вайсковая пракуратура пастанавіла спыніць сьледзтва ў дачыненьні да яго.

Блаславёны Ежы Папялушка (1947-1984)

Ежы быў маленькім хлопчыкам у час, калі адбываўся вышэйзгаданы судовы паказальны працэс злачыннага антынароднага камуністычнага рэжыму. Тады хлопчык не здагадваўся, які лёс чакае наперадзе яго самога.

Ён быў пасьвечаны ў сьвятары 28 траўня 1972 года кардыналам Стэфанам Вышынскім.

Яшчэ 15 лістапада 1965 года, калі Ежы Папялушка быў навучэнцам сэмінарыі, Служба бясьпекі завяла на яго аператыўную справу, дзе зьбіраліся дакумэнты, зьвязаныя зь яго душпастырскай дзейнасьцю. 25 сакавіка 1974 года Папялушка быў узяты пад нагляд рэпрэсіўнымі органамі дзяржавы. У красавіку тагож года рэжым спрабаваў завербаваць яго ў якасьці таемнага супрацоўніка, але справа была зачыненая 30 чэрвеня 1975 года пасьля таго, як ён адмовіўся супрацоўнічаць.

Са жніўня 1980 года ксёндз Ежы зьвязаўся з працоўнымі суполкамі, актыўна падтрымліваў рух «Салідарнасьць». Падчас страйку яго скіравалі цэлебраваць імшу на Варшаўскі мэталюргічны завод. Пасьля абвяшчэньня ваеннага становішча арганізоўваў шматлікія дабрачынныя акцыі, аказваў дапамогу пацярпелым, удзельнічаў у судах над арыштаванымі за супраціў ваеннаму становішчу, арганізоўваў раздачу ахвяраваньняў з-за мяжы.

Непахісная вера: жорсткае пакутніцтва сьвятога Андрэя Баболі

З 28 лютага 1982 года ксёндз Папялушка пачаў арганізоўваць «Імшы за Радзіму». Яго пастырская дзейнасьць і навучаньне, заснаванае на пасланьні апостала Паўла «Не будзь пераможаны злом, але перамагай зло дабром, вучэньні Папы Яна Паўла ІІ і цьвёрдай пазыцыі кардынала Стэфана Вышынскага, прынеслі яму павагу, сацыяльную падтрымку і папулярнасьць у Варшаве, а потым і ў іншых гарадах.

Падчас ваеннага становішча ён часта абвінавачваўся дыктатарскім рэжымам у палітычнай дзейнасьці і стаў аб'ектам апэрацыяў. 2 верасьня 1982 году спецслужбы пачаў апэрацыю па яго назіраньні пад кодавай назвай «Попель». За ім таксама сачылі ў рамках іншай апэрацыі мясцовага КДБ, якая праводзілася супраць ксяндза Станіслава Малкоўскага. Пасьля сьмерці справы ксяндза Папялушкі былі заархіваваныя, і многія зь іх зьнішчаныя да 1990 года.

2 сьнежня 1983 года яго выклікалі на допыт, а праз некалькі дзён яму зачыталі пастанову аб распачынаньні ў дачыненьні да яго крымінальнай справы за «злоўжываньне свабодай сумленьня і веравызнаньня шляхам уключэньня ў пропаведзі паклёпніцкага палітычнага зьместу, які абражае дзяржаўныя органы». Яму пагражала да 10 гадоў пазбаўленьня волі.

17 верасьня 1984 года Ўпраўленьне па справах рэлігій (і ў Беларусі сёньня ёсьць такі самы орган!) скіравала рэзкі ліст да польскіх біскупаў, дзе заклікала спыніць талерантнасьць да некаторых дзеяньняў духавенства, адназначна называючы ксяндза Папялушку.

Ян Павел ІІ пра Беларусь: да народзінаў вялікага Пантыфіка

13 кастрычніка 1984 года яго будучыя забойцы спрабавалі спыніць яго аўтамабіль пад Гданьскам, калі кінулі камень у лабавое шкло, але кіроўцу ўдалося ўцячы. Пазьней высветлілася, што ў машыне афіцэраў спецслужбаў былі коўдры, торбы, рыдлёўкі і камяні.

У сувязі з перасьледам, пагрозамі і праблемамі са здароўем 16 кастрычніка 1984 года кардынал Юзаф Глемп прапанаваў Папялушку паехаць на навучаньне ў Рым, але пакінуў рашэньне сьвятару, які адмовіўся.

19 кастрычніка 1984 года ксёндз Папялушка прысутнічаў на сустрэчы ў Быдгашчы. У той жа дзень, вяртаючыся ў Варшаву ён разам з кіроўцам Вальдэмарам Храстоўскім былі выкрадзеныя супрацоўнікамі аддзела «Д» МУС у вопратцы ДАІ. Ксяндза Ежы Папялушку выцягнулі з машыны, зьбілі і кінулі ў багажнік машыны спецслужбы.

Аб далейшых падзеях вядома толькі з пазьнейшых сьведчаньняў трох мужчынаў, якія выкралі і забілі яго. Супрацоўнікі спецслужбы схапілі і сьвятара, і яго кіроўцу, але Храстоўскі здолеў выскачыць з аўто на хаду і ўцячы. Выкрадальнікі працягнулі рух у бок Торуні. Ксёндз Ежы, які апынуўся ў пастцы ў багажніку, спрабаваў вызваліцца, што прымушала выкрадальнікаў перыядычна спыняцца і зьбіваць яго да страты прытомнасьці. Урэшце зьвязалі яго так, што пры любой спробе выпрастаць ногі ён задыхаўся. Пазьней забойцы засьведчылі, што каля поўначы яны даехалі да плаціны на рацэ Вісла, дзе скінулі яго з вышыні некалькіх мэтраў у ваду. Верагодна, што ксёндз Ежы на той момант быў яшчэ жывы.

30 кастрычніка 1984 года яго цела было знойдзенае. Да яго была прымацаваная торба, напоўненым камянямі. Ускрыцьцё, праведзенае ў Інстытуце судовай медыцыны выявіла сьляды катаваньняў.

Да сёньняшняга дня застаецца незразумелым, на якім узроўні было прынята рашэньне забіць каталіцкага сьвятара. Вядома толькі, што забойства зьдзейсьнілі трое супрацоўнікаў спецслужбаў рэжыму.

У 2010 годзе ксёндз Ежы Папялушка далучаны да ліку блаславёных. У наш час, а менавіта з 2014 года, адбываецца працэс аб магчымай кананізацыі, што азначае далучэньня да ліку сьвятых ксяндза, які не збаяўся тых, хто нёс несправядлівасьць свайму народу. Бог справядлівы, і ад сваіх сьвятароў ён чакае таго самага.

Нехта гатовы сказаць рашучае слова супраць зла, але хтосьці пазьбягае адказнасьці, і засоўвае галаву глыбока ў пясок, дзе няма ні веры, ні любові, ні справядлівасьці.