Чатыры гады пасьля Брэксіту. Што зьмянілася ў Брытаніі без ЭЗ

Здавалася б, толькі ўчора ішлі спрэчкі пра неабходнасьць ці абсурднасьць выхаду Вялікай Брытаніі з Эўразьвязу. А сёньня споўніўся ўжо чацьвёрты год, як брытанцы валодаюць усім сувэрэнітэтам на сваёй тэрыторыі. Як там справы?

Як да гэтага дайшло?

Адносіны Вялікай Брытаніі з кантынэнтальнай Эўропай ніколі не былі безтурботнымі. Пасьля Другой сусьветнай вайны, калі Эўропа рухалася да большай эканамічнай і палітычнай інтэграцыі, Брытанія захоўвала асьцярожную дыстанцыю. Толькі ў 1973 годзе Вялікая Брытанія ўвайшла ў Эўрапейскую эканамічную супольнасьць, папярэдніцу Эўразьвязу.

У мінулым дзесяцігодзьдзі, калі па-ранейшаму адчуваліся наступствы фінансавага крызісу, а эўраскептыцызм рос амаль ва ўсёй Эўропе, урад на чале з прэм’ер-міністрам Дэвідам Кэмэранам паабяцаў рэфэрэндум аб сяброўстве ў ЭЗ. Гэтае абяцаньне, скіраванае на супакойваньне эўраскептычнага крыла яго Кансэрватыўнай партыі і супрацьстаяньне росту папулярнасьці Партыі незалежнасьці Вялікай Брытаніі, прывяло ўрэшце да выніку, які маем сёньня.

23 чэрвеня 2016 году стаў ключавым момантам. Рэфэрэндум ставіў простае, але глыбокае пытаньне: «Ці павінна Злучанае Каралеўства заставацца сябрам Эўрапейскага Зьвязу або пакінуць яго?» — у выніку 52% супраць 48% галасоў за выхад. Вынікі рэфэрэндуму пагрузілі Брытанію ў гады палітычнай мітусьні.

Шлях да Брэксіту быў напоўнены праблемамі: дэбаты наконт характару будучых адносінаў Вялікай Брытаніі з ЭЗ, галаваломка з ірляндзкай мяжой (што рабіць незалежнай Ірляндыі і частцы Злучанага Каралеўства —Паўночнай Ірляндыі?), шатляндзкае пытаньне, улічваючы пераважную большасьць галасоў Шатляндыі за тое, каб застацца ў складзе аб’яднанай Эўропы.

Нарэшце, 31 студзеня 2020 году Брэксіт матэрыялізаваўся. Вялікая Брытанія афіцыйна пакінула Эўрапейскі Зьвяз.

Вялікабрытанія канчаткова выйшла з ЕС

Эканамічны ўплыў

Валавы ўнутраны прадукт служыць галоўным паказчыкам эканамічнага здароўя. У эпоху да Брэксіту эканоміка Вялікай Брытаніі, хаця і не пазбаўленая праблемаў, адзначалася ўстойлівым ростам, падмацаваным бесперашкодным доступам да адзінага рынку і мытнага зьвязу. Далей пачаліся нюансы.

Адразу пасьля галасаваньня па Брэксіту прагнозы вар'іраваліся ад лёгкай рэцэсіі да эканамічнай стабільнасьці. Рэальнасьць, аднак, была сфармавана складанымі фактарамі, якія ўключалі агульнасусьветныя эканамічныя тэндэнцыі, нутраную палітыку і, вядома, непрадбачаны нікім катаклізм пандэміі COVID-19. Гэта зрабіла асабліва складаным падзел наступстваў Брэксіт ад іншых глябальных эканамічных зрухаў.

Гістарычна склалася так, што ЭЗ быў найбуйнейшым гандлёвым партнэрам Вялікай Брытаніі. У эпоху пасьля Брэксіту былі ўведзеныя новыя гандлёвыя бар'еры з ЭЗ, што прывяло да збояў у ланцужках паставак і гандлёвых патокаў. Аднак гэта таксама адкрыла шляхі для Вялікай Брытаніі да заключэньня ўласных гандлёвых пагадненьняў. Сярод іх варта адзначыць новыя ўгоды з Японіяй, Аўстраліяй і ЗША.

Кошт брытанскага фунту быў адным з самых непасрэдных барометраў эканамічнага ўзьдзеяньня Брэксіту. Сам вынік рэфэрэндуму выклікаў значнае падзеньне курсу фунту стэрлінгаў. Потым адбываліся частыя ваганьні валюты, якія аказалі падвойнае ўзьдзеяньне: з аднаго боку, гэта прыносіла карысьць экспартэрам, што рабіла тавары Вялікай Брытаніі больш таннымі за мяжой, а зь іншага боку, павялічвала кошт імпарту, што прыводзіла да росту інфляцыі.

Адбыліся прыкметныя зьмены ў бізнэс-асяродзьдзі: некаторыя кампаніі перанеслі свае штаб-кватэры або дзейнасьць у краіны ЭЗ, каб захаваць бесперашкодны доступ да рынку ЭЗ. Наадварот, Вялікая Брытанія таксама заўважыла нутраныя і замежныя інвэстыцыі ў сектары, дзе яна мае канкурэнтную перавагу, напрыклад, фінансавыя паслугі і тэхналёгіі.

Галіны, якія ў значнай ступені абапіраліся на працоўную сілу з ЭЗ, такія як сельская гаспадарка і гатэльны бізнэс, сутыкнуліся з праблемамі, у той час як іншыя, напрыклад, фінансавыя тэхналёгіі, працягвалі квітнець.

Міграцыя

Пытаньне іміграцыі было ледзьве не цэнтральным у дэбатах аб Брэксіце. Пасьля яго ўрад Вялікай Брытаніі прыступіў да істотнага перагляду іміграцыйнай палітыкі. Што асабліва закранула грамадзянаў ЭЗ, бо азначала адыход ад прынцыпу свабоднага перасоўваньня.

Новая іміграцыйная сыстэма, якая пачала дзейнічаць у студзені 2021 году, зьдзейсьніла зьмену ўсёй парадыгмы. Яна была скіраваная на аднолькавае стаўленьне да грамадзянаў ЭЗ і грамадзянаў, якія не ўваходзяць у ЭЗ, і засяродзіла ўвагу на навыках і кваліфікацыі, а не на краіне паходжаньня.

Для тых, хто хоча ўехаць у Вялікую Брытанію, працэс стаў больш складаным. Уплыў на грамадзянаў ЭЗ у Вялікай Брытаніі быў неадназначным і наўрад ці станоўчым. Для некаторых гэта прывяло да пераацэнкі іх доўгатэрміновых плянаў у Вялікай Брытаніі. У іншых адбыліся зьмены ў працоўных правах і доступе да дзяржаўных паслугаў. Псыхалягічнае ўзьдзеяньне таксама было значным, з пачуцьцём «чужых» у грамадзтве, дзе яны калісьці адчувалі сябе як дома.

Завяршэньне ўдзелу Вялікай Брытаніі ў праграме «Эрасмус», якая спрыяла студэнцкім абменам па ўсёй Эўропе, стала яшчэ адным сымбалічным знакам часу. Але ў той жа час урад Брытаніі прадставіў схему Цьюрынга ў якасьці альтэрнатывы.

Што ў выніку?

Адным з найбольш галоўных дасягненьняў Брэксіту зьяўляецца аднаўленьне поўнага сувэрэнітэту і самавызначэньня. Прыхільнікі Брэксіту сцьвярджалі, што сяброўства ў ЭЗ цягне за сабой значную адмову ад брытанскай заканадаўчай і судовай аўтаноміі, асабліва ў дачыненьні да Эўрапейскага суду. Пасьля выхаду з ЭЗ Вялікая Брытанія вярнула сабе паўнамоцтвы прымаць свае законы і нарматыўныя акты, нягледзячы на Брусэль, Страсбург і іншыя Бухарэсты.

Выхад з ЭЗ дазволіў Вялікай Брытаніі заключаць уласныя гандлёвыя пагадненьні, што дало магчымасьць адаптаваць угоды да ўласных эканамічных інтарэсаў і геапалітычнай стратэгіі.

Новая сыстэма легальнай міграцыі скіраваная на больш шчыльнае ўзгадненьне міграцыі з патрэбамі брытанскага рынку працы, што павінна прывесьці да больш кіраванага і сэлектыўнага падыходу да міграцыі.

Разам з тым Брэксіт бясспрэчна прывёў да эканамічных парушэньняў. Адразу пасьля гэтага адбылася дэвальвацыя фунту, няўпэўненасьць інвэстараў і зьмена гандлёвых адносінаў. Разыходжаньне з нарматыўна-прававой базай ЭЗ прывяло да павелічэньня выдаткаў і ўскладненьняў для прадпрыемстваў.

Для брытанскіх грамадзянаў Брэксіт азначаў аўтаматычную страту права жыць, працаваць і навучацца ў краінах ЭЗ на аднолькавых правах з жыхарамі кантынэнтальнай Эўропы.

Нягледзячы на тое, што Брэксіт дае Вялікай Брытаніі магчымасьць зноў перагледзець сваю глябальную ролю, ёсьць асьцярогі з нагоды патэнцыйнага зьмяншэньня ейнага ўплыву. Знаходжаньне па-за ЭЗ азначае, што Вялікая Брытанія больш ня мае свайго голасу ў адным з найбуйнейшых эканамічных блёкаў сьвету, што можа адбіцца  на ейнай здольнасьці ўплываць на асноўныя пытаньні.

За жыцьцём Вялікай Брытаніі пасьля выхаду з ЭЗ цікава назіраць. У беларусаў ёсьць мара далучыцца да супольнасьці нацыяў, а брытанцы зрабілі ўсё магчымае, каб адтуль зьбегчы. Паўторная магчымая інтэграцыя Туманнага Альбіёну ў аб’яднаную Эўропу стане ў любым выпадку нялёгкай дарогай. Эўрапейцы памятаюць, якія памыі ў іх адрас ліліся з таго боку Ля-Маншу. Падаецца, хутчэй Шатляндыя атрымае незалежнасьць і папросіцца ў ЭЗ, чым Лёндан усімі сваімі часткамі каралеўства вернецца пад уладу калектыўнай Эўропы.