Расія і Украіна нарэшце разыходзяцца

Расія і Украіна большую частку сваёй постсавецкай гісторыі жылі, як сіямскія двайняты, але на працягу апошніх двух гадоў ім робяць хірургічную аперацыю, падзяляючы іх эканамічна. Хутчэй за ўсё, гэтая аперацыя будзе завершана ў 2016 годзе, і хоць абодвух двайнят чакаюць суровыя часы, у таго з іх, хто больш слабы — Украіны — перспектывы ў некаторых адносінах лепшыя.



ria.ru

Яшчэ з тых часоў, калі ў жніўні 1991 года Украіна абвясціла незалежнасць, яна імкнецца сфарміраваць ідэнтычнасць, адрозную ад Расіі. Другі ўкраінскі прэзідэнт Леанід Кучма нават напісаў у 2003 годзе кнігу пад назвай «Украіна — не Расія». Аднак на практыцы Украіна працягвала ісці за сваім больш буйным суседам нават падчас сваёй вестэрнізацыі ў перыяд з 2005 па 2010 гады, якая не адбылася. Яна атрымала ў спадчыну тую ж самую аснову прававой сістэмы і сістэмы кіравання — савецкую бюракратыю — і нават рабіла спробы правядзення рэформаў, якія часта копіравалі дзеянні Масквы. Калі ў 2011 годзе я пераехаў з Масквы ў Кіеў, ніякага дыскамфорту я не адчуў: усё — ад бюракратычных працэдур да паўсюдна распаўсюджанай карупцыі, выставлявшей іх на пасмешышча, — у гэтых дзвюх краінах было ў асноўным аднолькавым.

У эканамічным дачыненні Украіна заставалася расійскай калоніяй. У 2013 годзе яе тавараабарот з Расіяй, аб'ём якога, па звестках украінскага дзяржаўнага камітэта статыстыкі, складаў 31,8 мільярдаў долараў, дасягнуў 28% ад яе агульнага знешнегандлёвага тавараабароту. Для Масквы Украіна не мела такога значэння, але, тым не менш, яна была для Расіі пятым па велічыні гандлёвым партнёрам. Яе доля ў расійскім знешнегандлёвым абароце складала 5%. У той апошні мірны год Расію наведалі 6,1 мільёна украінцаў (пры агульнай колькасці насельніцтва 45,5 мільёна), прычым прыкладна дзве траціны з іх прыязджалі туды на працу. Крыху больш украінцаў прыязджалі толькі ў Польшчу, праз якую ўкраінцы едуць у краіны ЕС.

Расійскія ўлады да гэтага прывыклі. Нават у гэтым годзе расійскі прэзідэнт Уладзімір Пуцін прызнаў, што «рускія і ўкраінцы — гэта адзін народ». Але цяпер гэта не так: за апошнія два гады, якія прайшлі з часу ўкраінскай «рэвалюцыі годнасці», анэксіі Расіяй Крыму і дзеянняў паўстанцкіх сіл на ўсходзе Украіны пры падтрымцы Расіі, адбыўся, мяркуючы па ўсім, самы сур'ёзны разрыў паміж гэтымі суседнімі і цесна ўзаемазлучанымі краінамі за ўвесь перыяд пасля Другой сусветнай вайны. У 2014 годзе колькасць прыезджых з Украіны ў Расію склала толькі 4,6 мільёна чалавек — амаль на 70% менш, чым у Польшчу. Статыстычных дадзеных за гэты год пакуль няма, але з высокай доляй верагоднасці можна выказаць здагадку, што колькасць украінцаў, якія прыязджалі ў Расію, была яшчэ меншай. Справа ў тым, што Масква робіць больш жорсткімі правілы з тым, каб абцяжарыць для ўкраінскіх працоўных-мігрантаў бестэрміновае знаходжанне ў краіне, а таксама, пачынаючы з гэтага лета, паміж дзвюма краінамі адмененыя прамыя авіярэйсы. Да таго ж, з сярэдзіны 2016 года ўкраінцы змогуць ездзіць у краіны Еўрасаюза без віз, што, хутчэй за ўсе, зробіць паездкі ў Еўропу значна больш папулярнымі.

Што ж тычыцца двухбаковага гандлю, то яго аб'ёмы рэзка скараціліся.

Аб'ёмы міжнароднага гандлю скараціліся ў абедзвюх краінах у выніку рэзкага абясцэньвання нацыянальных валют (у гэтым годзе рубель у адносінах да долара страціў 30% свайго кошту, а грыўна абясцэнілася на 34%). Аднак скарачэнне аб'ёмаў экспарту і імпарту паміж гэтымі двума краінамі было больш адчувальным у параўнанні з гандлёвымі адносінамі з астатнімі краінамі свету. Напрыклад, на працягу першых дзесяці месяцаў гэтага года аб'ём ўкраінскага экспарту ў Расію складаў 44% ад узроўню 2014 года, а агульны аб'ём экспарту — 67%.

Украінскія кампаніі з усіх сіл стараліся падтрымліваць продажы ў Расію, выкарыстоўваючы свабодную эканамічную зону ў Крыме, якую абедзве краіны негалосна захоўвалі як акно для паставак танных ўкраінскіх прадуктаў. Праўда, восенню 2015 года крымска-татарскія і ўльтраправыя ўкраінскія актывісты перакрылі рух грузавога транспарту, а Кіеў вырашыў не ўмешвацца. Што тычыцца імпарту, аб'ём паставак расійскага газу скараціўся ў сувязі з тым, што значная частка ўкраінскіх прадпрыемстваў, якія з'яўляюцца актыўнымі спажыўцамі энергіі, размешчаны ў разбуранай вайной ўсходняй частцы краіны. Акрамя таго, зіма ў гэтым годзе цёплая, і ўладам удалося забяспечыць альтэрнатыўныя пастаўкі з Еўропы.

У наступным годзе рэшткі ўзаемазалежнасці паміж Украінай і Расіяй будуць, відаць, ліквідаваны, паколькі Масква вырашыла закрыць зону свабоднага гандлю з Кіевам у адказ на адмену гандлёвых бар'ераў паміж Украінай і Еўрасаюзам. Дзве краіны будуць па-ранейшаму канфліктаваць з-за анэксаванай тэрыторыі, статусу рэгіёнаў, якія знаходзяцца пад кантролем паўстанцаў і з-за доўгу ў 3 мільярды долараў, які Украіна нядаўна адмовілася выплачваць. Але ўсе гэтыя пакутлівыя спрэчкі з'яўляюцца толькі наступствамі (усё менш цікавымі) працэсу, які быў больш рэзкім, чым любы іншы разрыў.

Хірургічная аперацыя па падзелу сур'ёзна патраціла сілы абедзвюх краін.

У эканамічным дачыненні Расія пацярпела значна мацнейшы ўдар ад падзення коштаў на нафту, чым ад эканамічных санкцый, уведзеных за яе стаўленне да Украіны — гэтыя санкцыі, галоўным чынам, прымусілі гіганцкія дзяржкарпарацыі паменшыць долю пазыковага капіталу і скараціць колькасць бескарысных праектаў. Праўда, у адказ на санкцыі пуцінскі ўрад сам сабе нашкодзіў, увёўшы прадуктовае эмбарга на імпарт з заходніх краін. Гэта рашэнне прывяло да сур'ёзных наступстваў: імпартазамяшчэння так і не адбылося з-за неспрыяльнага клімату для бізнесу, і абмежаванні на імпарт нанеслі сур'ёзны ўдар па сферы рознічнага гандлю. У лістападзе аб'ёмы рознічных продажаў скараціліся ў параўнанні з аналагічным перыядам папярэдняга года на 13%.

Паводле прагнозу агенцтва Bloomberg, скарачэнне расійскага ВУП складзе ў гэтым годзе 3,8%, і нязграбная рэакцыя Крамля на байкот з-за Украіны, мабыць, спрыяла гэтаму не менш, чым танная нафта. Гэта наблізіла канец мадэлі эканамічнага росту, заснаванага на спажыванні, за кошт якой Расія трымалася на працягу апошняга дзесяцігоддзя.

Украіна, у сваю чаргу, страціла ў параўнанні з 2013 годам каля 3 мільёнаў жыхароў, і галоўнай прычынай гэтага (нягледзячы на тое, што ўзровень натуральнага прыросту насельніцтва ў краіне — адзін з самых нізкіх у свеце) з'яўляецца анэксія Крыма. Акрамя таго, аб'ём прамысловай вытворчасці на Украіне знізіўся на 20% — у асноўным з-за спынення прадпрыемстваў, размешчаных на ўсходзе краіны.

Безумоўна, гэта катастрофа для краіны, якая была першапачаткова беднай і якая цяпер з'яўляецца самай беднай у Еўропе. Аднак ёсць дастаткова падстаў меркаваць, што рэзкае падзенне эканомікі дасягнула лімітавай кропкі: у Расіі больш няма жадання рабіць далейшыя ваенныя авантуры на Украіне. Мяркуючы па апошніх паказчыках у месячным выражэнні, пачынаецца ўмераны выхад эканомікі з рэцэсіі. Хоць па ўзгодненым прагнозе Bloomberg эканамічны спад у гэтым годзе складзе 10,7%, эканамісты мяркуюць, што ў наступным годзе рост ўкраінскай эканомікі складзе 1,4%, у той час як ВУП Расіі ў наступным годзе скароціцца на 0,2%.

Расійскай падаючай эканоміцы да дна яшчэ далёка, і ўрад не мае ніякага ўяўлення пра тое, як вырашыць эканамічныя праблемы ва ўмовах падзення коштаў на сыравіну. Ключавымі словамі ў 2016 годзе па-ранейшаму будуць «ізаляцыя» і «рэпрэсіі», паколькі цярпенне расійцаў праходзіць чарговую праверку ва ўмовах спаду эканомікі спажывання, да якой яны прывыклі.

І хоць у 2016 годзе Расія па параўнанні з Украінай па-ранейшаму застанецца больш багатай і больш моцнай краінай, Украіна будзе на ўздыме, і там пачнецца адноснае развіццё — нават пры тым, што яна не можа справіцца са сваёй згубнай карупцыяй і некампетэнтнасцю кіраўніцтва. Кіеў па-ранейшаму карыстаецца падтрымкай Міжнароднага валютнага фонду (нягледзячы на нядаўнія спрэчкі па бюджэту на 2016 год і новага падатковага заканадаўства), а таксама ўзгадніў з большасцю сваіх крэдытораў пытанне аб скарачэнні доўгу і прадаўжэнні тэрміну аплаты. Адмена еўрапейскіх віз таксама будзе спрыяць гэтак неабходнага ўздыму баявога духу.

Бясспрэчна, становішча Расіі далёка не безнадзейнае: яна выходзіла і з больш цяжкіх крызісаў. Але і Украіна наўрад ці стане вялікім пераможцам: яе палітычная і эканамічная сістэмы, магчыма, занадта прагнілі, каб забяспечыць асаблівыя паляпшэння. Аднак у украінцаў у 2016 годзе больш перспектыў, чым у рускіх.