Сербія дамагаецца вайны: што стаіць за спробай размарозіць баі ў Косаве?

Узброены канфлікт на поўначы Косава, населенага этнічнымі сербамі, стаў самай небяспечнай эскалацыяй у рэгіёне за апошні час.

«Здарылася менавіта тое, пра што я папярэджваў даўно, таму што гэта было толькі пытанне часу. Сербы, не жадаючы больш цярпець тэрор Курці (прэм'ер-міністра Косава Альбіна Курці), паўсталі», — так Аляксандр Вучыч, прэзідэнт Сербіі, пракаментаваў падзеі ў Косаве вечарам 24 верасня.

Узброены канфлікт на поўначы Косава, населенага этнічнымі сербамі, стаў самай небяспечнай эскалацыяй у рэгіёне за апошні час.

Сербія рэагуе на гэта цалкам традыцыйна — дэманстратыўна падводзіць да мяжы бронетэхніку і заяўляе аб неабходнасці размяшчэння сербскіх паліцэйскіх на поўначы Косава для абароны мясцовага насельніцтва.

Аднак падрабязнасці абвастрэння могуць стаць важкім аргументам супраць Вучыча, таму што арганізацыя «Грамадзянская абарона», якую ўзначальвае Мілан Радачыч (адзін з лідараў партыі «Сербскі спіс», што фактычна лічыцца філіялам партыі Вучыча), называецца яго ініцыятарам.

 Сутычкі каля сербскай мяжы

У ноч на 24 верасня косаўская паліцыя, якая інспектавала паўночны рэгіён, населены этнічнымі сербамі, недалёка ад мяжы з Сербіяй заўважыла некалькі грузавікоў, якія перакрылі дарогу, стаўшы своеасаблівай барыкадай.

Калі паліцыянты падышлі да гэтых аўтамабіляў, па іх адкрылі агонь, у выніку адзін з праваахоўнікаў загінуў, яшчэ адзін атрымаў раненні.

Відаць, былі параненыя і з супрацьлеглага боку. Таму зламыснікі, а гэта каля 30 узброеных чалавек, пад'ехалі да манастыра ў вёсцы Баньска на бронеаўтамабілі (як пазней паказалі эксперты, гэта быў югаслаўскі ваенны грузавік, штучна абабіты бранявымі лістамі).

Косава абвясціла контртэрарыстычную аперацыю і акружыла манастыр.

Бліжэй да канца дня стала вядома, што зламыснікі пакінулі манастыр. Паліцыя Косава паведамляе пра знішчэнне чатырох нападнікаў (як пазней стала вядома, яны былі знішчаны снайперскім агнём) і затрыманне яшчэ чатырох іх саўдзельнікаў, у якіх знойдзены значны арсенал зброі.

Зыходзячы з таго, што большасць нападнікаў пазбеглі арышту, косаўскія ўлады ўстрымаліся ад штурму манастыра, дазволіўшы ім спакойна пакінуць яго.

Хто гэтыя людзі? У цяперашні час інфармацыі не так шмат.

У нядзелю, калі яшчэ працягвалася аперацыя вакол манастыра, косаўскія СМІ абмяркоўвалі, што да гэтай правакацыі могуць быць датычныя расіяне, магчыма, найміты з ПВК «Вагнер». У якасці доказу яны апублікавалі запіс перамоў баевікоў, дзе гучалі асобныя фразы на рускай мове.

Аднак з афіцыйнага паведамлення МУС Косава вынікае, што гэта мясцовыя сербы, сябры арганізацыі «Грамадзянская абарона». Пры гэтым, па словах праваахоўнікаў, у іх ёсць доказы таго, што групоўку ўзначальваў кіраўнік арганізацыі Мілан Радачыч.

Радачыч — адзін з лідараў партыі «Сербскі спіс», якая прадстаўляе інтарэсы косаўскіх сербаў. Ён знаходзіцца пад санкцыямі ЗША і знаходзіцца ў вышуку ў Косаве па абвінавачванні ў датычнасці да забойства Олівера Іванавіча, яшчэ аднаго косаўска-сербскага палітыка, чыя партыя доўгі час лічылася альтэрнатывай «Сербскаму спісу».

І калі падазрэнні пацвердзяцца, гэта можа істотна скарэкціраваць сітуацыю вакол Косава. 

«Такія боепрыпасы можна купіць дзе заўгодна»

«Гэта не была ўніформа сербскай арміі або паліцыі. Яе можна набыць усюды на рынку. Яе можна атрымаць усюды, як і зброю», — так адрэагаваў на падзеі ў Косаве прэзідэнт Сербіі Аляксандр Вучыч на прэс-брыфінгу, які быў скліканы ў экстранным парадку.

Прэзідэнт Сербіі сабраў журналістаў, каб чарговы раз абвінаваціць косаўскія ўлады ў распальванні канфлікту.

Ён адзначыў, што адзіным вінаватым ва ўсім, што адбываецца ў Косаве, з'яўляецца яго прэм'ер-міністр Альбін Курці — «адзіны, хто хоча канфліктаў і вайны, таму што яго галоўнае жаданне — уцягнуць нас у канфлікт з NATO».

Аднак апраўданні Вучыча гэтым разам выглядаюць вельмі непераканаўчымі.

Сербскія ўлады заўсёды спрабавалі выставіць любыя канфлікты на поўначы Косава як спантанную рэакцыю мясцовых сербаў у адказ на ўціск з боку адміністрацыі Косава. Аднак падаць нядзельную сустрэчу ў такім выгадным для Бялграда святле будзе вельмі складана.

Выяўленне арсеналаў зброі ля мяжы з Сербіяй сведчыць аб тым, што беспарадкі былі старанна спланаваны — і наўрад ці гэта адбылося без ведама сербскіх улад.

Удзел у канфлікце дэпутата ад партыі «Сербскі спіс» можа быць асабліва важным, бо гэтая партыя дэ-факта з’яўляецца філіялам Сербскай прагрэсіўнай партыі, лідарам якой да нядаўняга часу быў сам прэзідэнт Вучыч.

Аргументы на карысць версіі аб тым, што за гэтым канфліктам непасрэдна стаяць сербскія ўлады, даволі важкія.

І нельга выключаць, што міратворчы кантынгент KFOR ведаў пра такія планы сербаў. І таму, дэманстратыўна не ўдзельнічаючы ў канфлікце, яны загадзя ўказалі косаўскім паліцыянтам месца ўзвядзення барыкад, а магчыма, і месца, дзе хавалі зброю

* * *

Каб заходняя супольнасць падтрымлівала вас, а не апанента, неабавязкова старацца добра выглядаць. Дастаткова проста выглядаць крыху лепш за суперніка.

Такі падыход забяспечыў Аляксандру Вучычу поспех у канфлікце з Косава на доўгія гады. Дастаткова рэгулярна абвінавачваць улады часткова прызнанай краіны ў дыскрымінацыі этнічных сербаў, у выніку чаго новыя пратэсты проста непазбежныя — і заходняя супольнасць пачала ціснуць на Прышціну, каб прымусіць яе пайсці на далейшыя саступкі.

Гэтаму спрыяе і палітыка косаўскіх улад: у прэм'ер-міністра Курці склалася рэпутацыя чалавека, які не гатовы прыслухоўвацца да парад Захаду і не ідзе на кампрамісы. У выніку заходнія дыпламаты і палітыкі ўсё часцей вінавацяць Косава ў далейшай эскалацыі.

Апошнім поспехам Бялграда з'яўляецца згода Косава (пасля вельмі моцнага міжнароднага ціску) правесці перавыбары ў «сербскіх муніцыпалітэтах». І гэта пры тым, што «Сербскі спіс» наўмысна праігнараваў гэтыя выбары, каб пасля мець магчымасць заявіць аб нелегітымнасці новаабранай улады (дарэчы, цяперашняя эскалацыя будзе азначаць, што новыя выбары пройдуць ва ўмовах павышаных рызык бяспекі). 

Новыя пратэсты, верагодна, мелі на мэце прымусіць Захад узмацніць ціск на Косава.

У прыватнасці, з патрабаваннем прыняць закон аб Асацыяцыі сербскіх муніцыпалітэтаў — кроку, якога Косава спрабавала ўхіляцца да апошняга.

Падстаў спадзявацца на поспех было шмат – усё ж такі няўступлівасць прэм’ер-міністра Косава Курці здавалася ледзь не адзінай перашкодай для большасці заходніх краін.

Аднак цяпер, калі Косава зможа даказаць датычнасць Бялграда да арганізацыі беспарадкаў, пазіцыі Сербіі могуць значна аслабнуць.

Аднак гэта не будзе азначаць, што сітуацыя ў рэгіёне стабілізуецца. 

Наадварот, ёсць падставы меркаваць, што ў такой сітуацыі Сербія можа павысіць стаўкі, каб напалохаць Захад размарозкай вайны на Балканах і прымусіць працягваць ціск на Косава.

Юрый Панчанка, Еўрапейская праўда