Ці чакаць сусветны крызіс у 2023 годзе? ВВС: Ёсць сцэнары апакаліптычныя і аптымістычныя
Мінулы год канчаткова падарваў здароўе сусветнай эканомікі, перапыніў вяртанне да нармальнага жыцця і да ранейшых тэмпаў росту дабрабыту пасля кавіднага крызісу. Распачаты 2023 не абяцае ніякага палягчэння, а словам года абяцае стаць «рэцэсія», піша ВВС.
Прычыны цяперашняй хваробы хаваюцца ў хранічных праблемах сусветнай эканомікі. Яна, магчыма, і справілася б з імі, калі б Уладзімір Пуцін не адправіў расійскае войска заваёўваць Украіну і не пайшоў энергетычнай вайной на Еўропу.
Выкліканыя ўварваннем Расеі ва Украіну ўзрушэнні сталі апошняй кропляй, у якой захлынулася посткавіднае аднаўленне ў свеце.
«Чым бліжэй 2023 год, тым больш прагнозаў, што ён стане трэцім у антырэйтынгу 21 стагоддзя. Горш было толькі ў 2020-м, калі пачалася пандэмія, і ў 2009-м, пасля сусветнага фінансавага крызісу», — адзначылі перад Новым годам эканамісты Deutsche Bank.
І ў 2009, і ў 2020 гадах свет апускаўся ў рэцэсію. Рэцэсіяй эканамісты называюць перыяды даўжынёй ад паўгода, у якія прырост дабрабыту, вытворчасці і дзелавой актыўнасці ў эканоміцы змяняецца спадам.
Людзі бяднеюць, бізнес руйнуецца, сацыяльныя выдаткі скарачаюцца, інфраструктура дэградуе, а ўкладанні ў будучыню — адукацыя, вытворчасць, тэхналогіі — сходзяць на нішто.
Яшчэ нядаўна нічога не прадвяшчала падобнага развіцця падзей. У першым пасля пандэміі 2021 годзе эканоміка вырасла на 6% пасля кавіднага спаду на 3%, аднак у мінулым 2022 годзе рост запаволіўся прыкладна да 3%. А ў новым эканамісты чакаюць толькі 2,2%.
Хай млява, але дабрабыт у свеце расце, і глабальны ВУП у 2022 годзе ўпершыню ў гісторыі перавысіў 100 трлн даляраў. На развітыя краіны прыпадае 57% гэтай сумы, уключаючы цяжкавагавікоў ЗША (25% сусветнай эканомікі) і ЕС (17%). З краін, якія развіваюцца, Кітай далёка наперадзе ўсіх з 18%. На Расею прыпадае толькі каля 2%.
Менавіта Захад прыме асноўны ўдар крызісу ў 2023 годзе.
Чаму Захаду будзе найгорш
«ЗША і Еўропа рэзка тармозяць, і тры чвэрці эканамічнага росту ў 2023 годзе забяспечаць эканомікі Азіі, якія развіваюцца», — малююць непрывабную для Захаду карціну гэтага года эканамісты клуба багатых краін АЭСР (Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і развіцця).
Яны зазірнулі ў гісторыю і высветлілі, што па меншай меры ў апошнія паўстагоддзі развітыя эканомікі апускаліся ў рэцэсію, толькі калі рэзка павялічваліся выдаткі на іх галоўны імпарт — энерганосьбіты. Адзіным выключэннем была рэцэсія 2020 года, выкліканая пандэміяй.
На гэты раз усе ўмовы створаны. Да гэтага часу спад здараўся пасля таго, як выдаткі на святло, паліва і цяпло дасягалі 13% ВУП. У мінулым 2022-м яны перавысілі 17%.
Рост коштаў на энерганосьбіты стаў прамым вынікам расійскай агрэсіі, паколькі Захад увёў санкцыі супраць нафты і вугалю з Расіі, а Крэмль скараціў пастаўкі газу ў ЕС.
У выніку менавіта Еўропа больш за іншых рызыкуе перажыць не толькі тэхнічную рэцэсію (спад два кварталы запар гэтай зімой), але і завяршыць увесь 2023 год у мінусе, кажуць большасць апытаных газетай FT эканамістаў.
ЗША як вядучы сусветны вытворца нафты і газу ў значна лепшым становішчы, чым ЕС, які на 60% залежыць ад імпарту. Урад і Цэнтрабанк найбуйнейшай эканомікі свету заяўляюць, што яна пазбегне рэцэсіі. Эксперты ж ацэньваюць верагоднасць яе ў 70%, паказала снежаньскае апытанне Bloomberg.
Нават калі спад здарыцца, ён будзе нядоўгім, мяркуюць эканамісты з Oxford Economics. Аднак хутка вярнуцца да ранейшых тэмпах росту не атрымаецца, як і пасля мінулага крызісу 2008 года.
Усё таму, што эпоха танных грошай у ЗША і Еўропе хутка не вернецца, а Кітаю яшчэ далёка да таго, каб замяніць Захад як галоўнага сусветнага крэдытора, пішуць яны ў прагнозе на 2023 год:
«Рэцэсія будзе мяккай, але і наступнае аднаўленне расчаруе. Ключавыя прычыны, па якіх сусветная эканоміка прытармазіла ў 2022-м, павінны рассмактацца ў 2023 годзе, аднак гэтага будзе недастаткова».
Што гэта за праблемы?
Чаму цяпер дрэнна
Галоўная сусветная бяда — інфляцыя. Напад Расіі на Украіну пагоршыў яе, паколькі выраслі цэны на энерганосьбіты і прадукты харчавання. Але і да гэтага кошты на Захадзе раслі рэкорднымі за апошнія 40 гадоў тэмпамі.
Асноўная прычына — ковід. Пасля паўтары года лакдаунаў насельніцтва і бізнес кінуліся наганяць упушчанае. Попыт рос рэкорднымі тэмпамі, а прапанова тавараў і паслуг не паспявала, перш за ўсё таму, што Кітай так і не выйшаў з каранціну. Расейская агрэсія толькі дадала праблем, паколькі яшчэ больш падарвала глабалізацыю і сусветны гандаль.
Паўстаў дэфіцыт усяго: чыпаў, аўтамабіляў, таннай працоўнай сілы, транспартных паслуг. Цэны выраслі. У дзелавой прэсе «інфляцыя» была галоўным словам 2022 года. Для барацьбы з ёю цэнтрабанкі падвышалі стаўкі рэкорднымі за апошнія два дзесяцігоддзі тэмпамі.
Падаражанне крэдытаў тармазіла спажыванне, будаўніцтва, інвестыцыі і рынак жылля. Інфляцыю ўдалося збіць, але ці надоўга? І якой цаной?
«Добрыя навіны ў тым, што інфляцыя павінна цяпер хутка зніжацца. А дрэнныя — у тым, што многім краінам для гэтага давядзецца перажыць рэцэсію», — мяркуюць эканамісты брытанскага даследчага цэнтра CEBR.
Чым дрэнная рэцэсія?
Год-другі на вадзе і хлебе — небяспечная дыета, яе перажывуць не ўсе, папярэджваюць эканамісты.
Бо амаль два дзесяцігоддзі крэдытныя грошы ў развітых эканоміках практычна нічога не каштавалі. Гэта дазваляла перспектыўным кампаніям агрэсіўна інвеставаць у развіццё без аглядкі на прыбытковасць, а бесперспектыўным — хаваць страты.
Для першай катэгорыі канец эпохі бясплатных крэдытаў прывядзе да тармажэння бурнага росту, як ужо паказалі лідары гэтага дзесяцігоддзя — Amazon, Facebook, Apple і іншыя высокатэхналагічныя кампаніі. Яны рэжуць выдаткі, скарачаюць супрацоўнікаў і згортваюць праекты.
Для другой катэгорыі «зомбі-кампаній», якіх ад банкруцтва да гэтага часу ратавалі толькі даступныя крэдытныя грошы, рэцэсія можа стаць апошнім ударам. Спад эканомікі пазбавіць іх часткі даходаў, а рост крэдытных ставак павялічыць выдаткі на абслугоўванне доўгу і развіццё. Яны збанкрутуюць, іх уладальнікі і работнікі страцяць даход, а банкі — сродкі ўкладчыкаў, выдадзеныя ў выглядзе крэдытаў.
Хваля банкруцтваў пагражае крызісам ліквіднасці і новымі ўзрушэннямі на фінансавым рынку, як гэта было ў папярэдні крызіс у 2008 годзе.
Тады паваліліся банкі, што загуляліся з няякаснай іпатэкай. Цяпер чарга яшчэ менш зразумелых нармальным людзям арганізацый і інструментаў. Накшталт працэнтных і валютных свопаў, якімі страхавыя кампаніі або пенсійныя фонды, сярод іншых, страхуюць укладанні сродкаў кліентаў у акцыі і аблігацыі.
Першы званок фінансавага крызісу ўжо прагучаў, і не адзін. Рынак крыптавалют імкліва усох амаль на дзве траціны, акцыі гігантаў маштабу Amazon і Meta патаннелі ўдвая, а кошты на нерухомасць упершыню за дзесяцігоддзе не растуць, а зніжаюцца.
Ці можа быць яшчэ горш?
Прагнозы ўмеранай рэцэсіі на Захадзе і млявага аднаўлення ў свеце рызыкуюць стаць залішне аптымістычнымі. Сярод галоўных пагроз эканамісты называюць тры.
Па-першае, Кітай, які раптам адкрыўся пасля амаль трохгадовага каранціну, перажывае хвалю кавіда, наступствы якой пакуль не відавочныя. Калі яна спадзе да вясны, попыт на энергарэсурсы з боку Кітая вырасце, і свет чакае новы віток энергетычнага крызісу і інфляцыі.
Па-другое, верагодная эскалацыя вайны Расеі супраць Украіны багатая перабоямі з экспартам збожжа і падаражэннем харчавання.
Выкліканая дзвюма гэтымі прычынамі другая хваля інфляцыі перашкодзіць цэнтрабанкам спыніць павышэнне ставак крэдытаў. Гэта трэцяе.
Падаражэнне грошай паскорыць спад эканомікі і прывядзе да праблем фінансавага сектара, паколькі тым, хто яму павінен, будзе складаней выконваць свае абавязацельствы.
З папярэднім крызісам і з пандэміяй свет змагаўся ў крэдыт. У выніку краіны, бізнес і грамадзяне назапасілі рэкордныя 235 трыльёнаў даляраў доўгу, паводле даных МВФ. Ці нават больш, калі верыць разлікам вядучай сусветнай асацыяцыі фінансавай галіны Institute of International Finance (IIF).
Паводле яе даных, агульны доўг — прыватны і дзяржаўны — дасягнуў амаль 300 трлн даляраў, што на траціну больш, чым дзесяць гадоў таму.
Асабліва ўразлівыя краіны, якія развіваюцца — іх доўг намінаваны ў далярах ЗША, што даражэюць. Рост выдаткаў на рэфінансаванне і абслугоўванне гэтых абавязацельстваў можа падарваць іх аднаўленне, а значыць, прыпсаваць і агульнасусветную карціну, паколькі ўсе прагнозы росту на 2023 год заснаваныя на здагадцы, што Захад будзе стагнаваць, а рынкі, якія развіваюцца, — расці паскоранымі тэмпамі.
Развітым краінам стаўкі, што растуць, таксама абяцаюць праблемы. Яны багатыя крызісам на рынку жылля.
Попыт і цэны на нерухомасць ўпадуць. Будаўнічы бізнес і банкі пазбавяцца прыбытку. Павелічэнне выплат па іпатэцы падарве спажывецкі попыт — у людзей застанецца менш грошай на ўсё астатняе.
Практычна ўсе рухавікі росту апошніх дзесяцігоддзяў барахляць.
Адначасова з грашовым стымуляваннем згортваецца і глабалізацыя. Паводле ацэнак Сусветнай гандлёвай арганізацыі (СГА), летась рост сусветнага гандлю таварамі запаволіўся да 3,5% з 10% у посткавідным 2021-м, а ў новым 2023-м замест чаканага росту на тыя ж 3,5% і зусім чакаецца спад сусветнага гандлю на 1%.
Усё прапала?
Акрамя проста непрыемных ёсць і апакаліптычныя сцэнары.
Большасць прагнозаў у гэтай катэгорыі зводзяцца да двух сюжэтаў: эскалацыя расейскай агрэсіі, уключаючы ядзерную вайну, і напад Кітая на Тайвань з канфліктам з Захадам, які вынікае з гэтага.
«Наступствы эканамічнай вайны паміж Кітаем і Захадам будуць у шмат разоў больш сур'ёзныя, чым у нападу Расеі на Украіну, — пішуць экспэрты брытанскага цэнтра CEBR. — Яны амаль верагодна выклічуць глыбокую рэцэсію сусветнай эканомікі і новы віток інфляцыі».
Але ёсць і аптымістычныя сцэнары, пры якіх спаду атрымаецца пазбегнуць, а большасць праблем — вырашыць.
Адзін прадугледжвае спыненне агрэсіі Расеі супраць Украіны. Вывад войскаў і рэпарацыі дазволяць пачаць перамовы аб зняцці санкцый з Крамля.
Яшчэ ніжэй шанцы на новы тэхналагічны прарыў, параўнальны з вынаходствам Інтэрнэту, які даў свету дзесяцігоддзі росту. Пакуль больш сціплыя поспехі.
Ковід даў штуршок выдаленай працы і лічбавізацыі дакументазвароту ў марскім гандлі, а газавы крызіс падштурхнуў энергазберажэнне. Але сапраўдныя прарывы наперадзе.
Штучны інтэлект і квантавыя камп'ютары здольныя ў разы павялічыць прадукцыйнасць працы, а новая энергетыка, уключаючы тэрмаядзерны сінтэз, абяцае новыя працоўныя месцы, аднаўляльную энергію і зніжэнне выдаткаў для людзей, бізнесу і планеты. Наўрад ці гэта справа 2023 года.
Без надзеі на цуд уладам застаецца змагацца з крызісам даўно правераным спосабам — не рабіць глупстваў, раіць галоўны эканаміст АЭСР Альвара Перэйра.
«Усё ў нашых руках, — пракаментаваў ён змрочны прагноз АЭСР на 2023 год. — Калі праводзіць разумную палітыку, шанцы на поспех вырастуць».
Пераклад «НЧ»