Чым абернецца для Беларусі падзенне коштаў на нафту?

Падзенне коштаў на нафту і адмова Расіі будаваць «Паўднёвы паток» так перапалохалі аналітыкаў па ўсім свеце, што шмат хто не заўважыў іншых — прынцыпова важных — пераменаў.



Упершыню ў гісторыі электраэнергія, атрыманая з альтэрнатыўных («зялёных») крыніц, аказалася танней традыцыйнай  —  выпрацаванай на цеплавых або атамных станцыях. БДГ разбіралася, што гэта значыць для свету і для Беларусі.

У вас нафта ўпала...

Начны кашмар прэзідэнтаў Расіі, Венесуэлы і іншых «Нігерый» — гэта значыць краін, эканомікі якіх цалкам залежаць ад экспарту вуглевадародаў, — амаль стаў рэальнасцю. У першых чыслах снежня кошт барэля нафты ўпаў ніжэй за $ 65, хоць яшчэ ў пачатку года за бочку нафты давалі каля $ 100. Наступствы добра вядомыя: расійскі рубель паваліўся, бюджэт на 2015 год прыйшлося перарабляць з улікам зніжэння даходнай часткі (прычым не толькі Расіі, але і Беларусі, і шэрагу іншых краін, для якіх расійскі рынак — ключавы), адносіны Масквы з Захадам пагоршыліся дашчэнту (падзенне нафтавых коштаў наклалася на канфлікт вакол Украіны).
Зразумелая справа, адразу ж як грыбы палезлі розныя канспіралагічныя версіі таго, што адбываецца. Найбольш папулярнымі сталі дзве версіі, прычым ўзаемавыключальныя. Паводле першай, мае месца сусветная змова супраць Расіі — ну так, як жа без яе, сапраўды. А менавіта: Барак Абама вырашыў паўтарыць дзеянні Рональда Рэйгана, які, як лічыцца, змог разбурыць Савецкі Саюз, арганізаваўшы глабальнае зніжэнне коштаў на нафту — галоўны экспартны тавар СССР. Праўда, Рэйгану яшчэ прыйшлося заадно ўцягнуць Саветы ў пазбаўленую сэнсу гонку ўзбраеньняў (праграма «Зорныя войны»). Але цяперашняя РФ — не СССР, для дэстабілізацыі, акрамя падзення нафты, хопіць і канфлікту ва Украіне. Пакуль гэтая версія пацвярджаецца падзеннем рубля, згортваннем многіх дзяржпраграм і жорсткім тонам паслання Пуціна да Федэральнага сходу.
Іншая версія падзення нафтавых коштаў наогул не бярэ ў разлік Расію і яе інтарэсы. Згодна з гэтай версіяй, зніжэнне коштаў на нафту — гэта змова краін АПЕК, накіраваная супраць... ЗША. На першы погляд — абсурд, бо менавіта танная нафта, як нішто іншае, стымулюе рост амерыканскай эканомікі. Але ў дадзеным выпадку падзенне барэля ў кошце б'е па доўгатэрміновых інтарэсах ЗША.
Справа ў тым, што за апошняе дзесяцігоддзе амерыканскія кампаніі ў сябе на радзіме дасягнулі уражлівага тэхналагічнага прагрэсу ў здабычы сланцавых нафты і газу. На фоне высокіх сусветных коштаў на нафту здабыча сланцавай нафты ў саміх ЗША стала даволі рэнтабельнай — нечакана нават для саміх здабытчыкаў. А гэта, у сваю чаргу, прывяло да фарміравання цэлай новай галіны, якая не толькі забяспечвала энергетычную бяспеку ЗША, але і стварыла мноства новых працоўных месцаў.
У адказ (паводле гэтай канспіралагічнай тэорыі) краіны Персідскай затокі на чале з Саудаўскай Аравіяй і Іранам вырашылі тарпедаваць амерыканскія сланцавыя праекты. І на нядаўняй міністэрскай сесіі ў Вене яны выступілі адзіным фронтам, каб «прадушыць» захаванне здабычы на цяперашнім узроўні — каля 30 млн барэляў нафты ў суткі, гэта значыць каля 40% сусветнай вытворчасці.
Гэтая версія пацвярджаецца на здзіўленне узгодненымі дзеяннямі арабскіх краін, якія адмовіліся зніжаць аб'ёмы здабычы і хуткім банкруцтвам цэлага шэрагу невялікіх амерыканскіх кампаній, якія займаліся здабычай вуглевадародаў з сланца. Буйныя здабытчыкі сланцавых нафты і газу пакуль трымаюцца, але іх рэнтабельнасць ўжо роўная нулю і яны таксама разглядаюць варыянты максімальна бязбольнага сыходу з рынку.
«Падзенне сусветных коштаў на энерганосьбіты забівае здабычу сланцавай нафты ў Амерыцы», — піша агенцтва Bloomberg, паведамляючы, што нафта, атрыманая на гарызантальных свідравінах у Паўночнай Дакоце, ужо прадаецца танней $ 50 за барэль, што на 47% ніжэй пікавага кошту, дасягнутага ў сярэдзіне лета. Па разліках Scotiabank, гатунак Bakken, які здабываецца з Баккенаўскай фармацыі, становіцца нерэнтабэльным ужо пры кошце $ 69 за барэль, для гатунку Permim Basin здабыча рэнтабельная пры кошце не ніжэй за $ 68.
Аднак эксперты расійскага выдання «Газета.Ru» ўпэўненыя, што вытворчасць сланцавай нафты будзе расці і пры сусветным кошце ў $ 50 за барэль. «Гэта звязана з тым, што таннее абсталяванне для здабычы з сланца. Але пры сур'ёзным падзенні коштаў можа пачацца хваля банкруцтваў сярод невялікіх здабываючых кампаній: яны моцна закрэдытаваныя і проста не змогуць расплачвацца па пазыках», — цытуе эксперта «Газета». Насамрэч, па дадзеных Drilling Info, у лістападзе колькасць ліцэнзій, выдадзеных на здабычу сланцавай нафты ў ЗША, скарацілася ў параўнанні з кастрычнікам больш чым на 30%, з 7227 да 4520.

Важнае засталося ў ценю

А цяпер пра тое, што засталося незаўважаным большасцю назіральнікаў. Падзенне коштаў на нафту зацямніла сабой знамянальную падзею: у ЗША кошт сонечнай і ветравой энергіі зраўняўся з коштам кілавата, вырабленага традыцыйным спосабам — шляхам спальвання вугалю ці газу. Да гэтага часу ва ўсім свеце сабекошт вытворчасці энергіі на аснове аднаўляльных крыніц энергіі, сонца і ветру ў разы пераўзыходзіў сабекошт энергіі, што вырабляецца пры спальванні вугалю, мазуту і газу.
У выніку тым краінам, якія ўсё ж вырашылі развіваць «зялёную» энергетыку, прыходзілася даплочваць значныя сумы за кожны кілават-гадзіну электраэнергіі, выпрацаванай кампаніямі, якія выкарыстоўваюць бяспечныя для прыроды тэхналогіі. Па дадзеных New York Times, працэс патаннення сонечнай і ветравой энергіі пачаўся пяць гадоў таму і значна паскорыўся ў 2013 годзе. Але толькі цяпер мара эколагаў спраўдзілася: у ЗША без падтрымкі дзяржавы альтэрнатыўныя крыніцы энергіі змогуць спаборнічаць з традыцыйнымі. Вядома, усе прызнаюць: тэхналагічны прарыў адбыўся дзякуючы шчодрым субсідыям дзяржавы. Але цяпер неабходнасць у іх відавочным чынам адпадае.
Ужо ў гэтым годзе энергетыкі падпісвалі дамовы па продажы электрычнасці, у якіх «сонечныя» і «ветраныя» кілаваты былі танней, чым «газавыя». Паводле ацэнак кансультацыйнай кампаніі Lazard, сёння ў ЗША кошт сонечнай энергіі апусціўся да 5,6 цэнта за кілават-гадзіну, ветранай — да 1,4 цэнта, тады як электрычнасць ад спальвання прыроднага газу каштуе 6,1 цэнта, а вугалю — 6,6 цэнта. Без дзяржсубсідый «сонечныя» кілаваты будуць каштаваць 7,2 цэнта, «ветраныя» — 3,7 цэнта.
Вядома, нізкі кошт энергіі з альтэрнатыўных крыніц не прывядзе да хуткай адмовы ад спальвання вуглевадародаў — бо генерацыя «зялёнай» энергіі прама залежыць ад надвор'я і часу сутак. «Аднаўляльныя крыніцы мелі дзве праблемы. Яны былі дарагімі і не маглі ўключацца па патрабаванні. Цяпер яны не такія дарагія», — кажа Халіл Шалабі, віцэ-прэзідэнт энергетычнай кампаніі Austin Energy.
А пачалося ўсё ў 2011 годзе, калі ў пасланні да кангрэсу прэзідэнт ЗША Барак Абама паставіў мэту: павысіць долю альтэрнатыўнай энергетыкі да 80%. Тады ў сваім выступе прэзідэнт ЗША асабліва вылучыў даследаванні ў вобласці «чыстых энергетычных тэхналогій». «Давайце замест таго, каб субсідаваць энергію учорашняга дня, будзем інвеставаць у заўтрашні дзень», — сказаў Абама кангрэсменам.
Цяпер да амерыканскіх паказчыкаў у «зялёнай» энергетыцы падцягваецца Заходняя Еўропа, дзе лідэрам у галіне аднаўляльнай энергіі стала Данія. Зараз амаль 43% усёй электраэнергіі ў краіне генеруецца за кошт ветру. Урад краіны плануе ў бліжэйшыя пяць гадоў дасягнуць паказчыка 55%.
А ў Германіі рэалізуецца цэлая дзяржаўная праграма па згортванню атамнай энергетыкі з шырокамаштабным пераходам на аднаўляльную энергетыку — так званы «энергетычны паварот» (Energiewende).
1 снежня ў рамках гэтай праграмы найбуйнейшая энергетычная кампанія Германіі E.on абвясціла аб сваёй карэннай рэструктурызацыі. Значную частку сваіх актываў канцэрн да 2016 года перадасць новай кампаніі. «Рэзкія змены на глабальных энергетычных рынках, тэхнічныя інавацыі, а таксама рост чаканняў кліентаў патрабуюць ад нас смелага новага старту, — заявіў кіраўнік кампаніі Ёханэс Тайссен. — Існавалая да гэтага шырокая бізнес-мадэль E.on больш не адпавядае новым выклікам. Таму мы хочам радыкальна змяніць сваю структуру».
Па словах Тайссена, падзел E.on — следства таго, што сёння існуюць два паралельных «энергетычных света». Першы — гэта класічная «брудная» энергетыка з буйнымі генерыруючымі магутнасцямі. Другі — гэта той новы свет, што ўзнік у апошнія гады, які развіваецца дзякуючы ўсё больш рэнтабельнай аднаўляльнай энергетыцы. Ёханэс Тайссен заўважыў, што «цяпер ні ў адзін іншы спосаб вытворчасці электраэнергіі не накіроўваецца столькі інвестыцыйных сродкаў». Для гэтага «новага энергетычнага свету», на думку кіраўніка E.on, характэрная дэцэнтралізацыя вытворчасці, пастаянныя інавацыі, індывідуальныя рашэнні і актыўная роля спажыўцоў.
E.on зрабіла стаўку менавіта на «зялёную» энергетыку. Зараз з 60 тыс. работнікаў E.on 40 тыс. будуць працаваць у галіне аднаўляльных крыніц — гэтыя падраздзяленні застануцца пад брэндам E.on. Астатнія 20 тысяч пяройдуць у новую кампанію, якой перададуць усе актывы, якія сталі непрофільнымі — усе атамныя, вугальныя, газавыя і гідраэлектрастанцыі, усе падраздзяленні, якія займаюцца здабычай і гандлем энерганосьбітамі, долю ў Паўднёва-Рускім газавым радовішчы (Заходняя Сібір), долю ў газаправодзе «Паўночны паток» і ў бразільскай кампаніі ENEVA. Далей кіраўніцтва E.on збіраецца вывесці новую фірму на біржу і плаўна скарачаць сваю долю ў яе капітале.

Беларусь шукае выгаду

Узнікае заканамернае пытанне: як усё, апісанае вышэй, адаб'ецца на эканоміцы Беларусі. Тут меркаванні экспертаў разыходзяцца, бо адны фактары для нашай краіны, безумоўна, выгадныя, а іншыя — зусім наадварот. Пытанне толькі ў тым, якія фактары — станоўчыя або адмоўныя — у выніку пераважаць.
Галоўны негатыўны фактар — тое, што з-за зніжэння нафтавых коштаў ўпадзе плацежаздольнасць галоўных пакупнікоў беларускіх тавараў — расійскіх грамадзян і кампаній. А значыць, нашы вытворцы панясуць страты. Камусці, можа, прыйдзецца наогул сысці з рынку Расіі; а хтосці апынецца нават у выйгрышы — калі зможа зрабіць свой тавар больш канкурэнтаздольным, чым яго расійскія аналагі. Але, у любым выпадку, у 2015 годзе струмень расійскіх грошай, якія паступаюць у Беларусь, прыкметна зменшыцца.
На думку экспертаў выдання Belarus in Focus, прадстаўлены ўрадам яшчэ 31 кастрычніка праект прагнозу эканамічнага развіцця на 2015 год не ўлічваў паскоранае зніжэнне коштаў на нафту, што запатрабавала яго дапрацоўкі. Як вынік, у прагнозе, які падпісаў прэзідэнт, тэмпы росту ВУП былі перагледжаны і зніжаны з 2% да 0,5-0,7%. Пры гэтым ва ўрадзе не хавалі, што карэкціроўка прагнозу выклікана падзеннем коштаў на нафту і, як следства, паскарэннем дэвальвацыі расійскага рубля.
Экспарт у Расію — гэта больш за 42% ад усяго аб'ёму беларускага экспарту. Адпаведна, паслабленне расійскага рубля ўжо цяпер стварае вялікія праблемы як прадпрыемствам-экспарцёрам, так і бюджэту. Да таго ж зніжэнне коштаў на нафту памяншае велічыню экспартнай пошліны, якую атрымае бюджэт у 2015 годзе.
З іншага боку, мы можам разлічваць на яшчэ большае патанненне гэтак патрэбнага краіне расійскага газу. 31 снежня заканчваецца 3-гадовы кантракт на пастаўку «Газпромам» прыроднага газу для Беларусі. Першы віцэ-прэм'ер Уладзімір Сямашка ўжо заявіў, што кошт газу ў наступным годзе для рэспублікі можа быць ніжэй, чым сёлета. Цяпер Беларусь плаціць $ 168 за 1 тыс. куб.м газу, і кошт на газ прывязаны да кошту на нафту. Гэта значыць падае ў кошце нафта — таннее і газ.
Так склалася, што многія беларускія вытворчасці (машынабудаванне, хімічная прамысловасць) вельмі энергаёмістыя. Гэта значыць зніжэнне кошту на газ знізіць і сабекошт беларускай прадукцыі — і яна хаця б часткова верне сабе канкурэнтаздольнасць на рынку Расіі.
Яшчэ адзін «плюс» для Беларусі — гэта нядаўняя заява Уладзіміра Пуціна аб адмове Расіі ад праекту «Паўднёвы паток». Нагадаем, што гаворка ішла аб будаўніцтве газаправода па дне Чорнага мора, які б дазволіў пастаўляць газ з Расіі ў Еўропу ў абыход Украіны. Але ўмовы, выстаўленыя Еўрасаюзам, не задаволілі расіянаў.
Такім чынам, «Паўднёвага патоку» не будзе, «Паўночны паток» нават часткі праблем не вырашае, павялічваць транзіт праз Украіну «Газпром» не рызыкне (хутчэй, наадварот). Застаецца павялічваць транзіт праз Беларусь. А значыць — вярнуцца да праекту будаўніцтва газаправода «Ямал-Еўропа-2», які пройдзе па нашай тэрыторыі. Нагадаем, што ідэю гэтага будаўніцтва ў 2013 годзе агучыў асабіста Уладзімір Пуцін. Для Беларусі ў сярэдне-і доўгатэрміновай перспектыве гэта азначае немалыя інвестыцыі і значны рост даходаў ад транзіту.
БДГ