«Найлепшыя практыкі СССР». Беларусы імкліва бяднеюць, эканоміка закрываецца
Беларусы, якія яшчэ могуць выязджаць за мяжу, маюць магчымасць параўнаць узровень жыцця і дабрабыту ў суседніх краінах, дзе (за выключэннем Украіны, у якой ідзе вайна) ён на парадак вышэйшы за «аграрны цуд». Нядзіва, што людзі з'язджаюць у пошуках лепшай долі.
Беларусь, знаходзячыся на еўрапейскім скрыжаванні, непазбежна сутыкаецца са спецыфічнымі эканамічнымі выклікамі. У гэтым кантэксце асабліва паказальнае пытанне даходаў насельніцтва: наколькі значныя адрозненні ў заробках беларусаў у памежных рэгіёнах і іх суседзяў у краінах Еўрапейскага Саюза і Расіі? Беларускія ўлады рапартуюць, што даходы грамадзян растуць, гэта падаецца як перадвыбарчы козыр Аляксандра Лукашэнкі. Але параўнанне з іншымі краінамі — не на карысць Беларусі, піша Алесь Гудзія на «Позірку».
Памежныя пытанні, цесна пераплеценыя з палітычнымі, становяцца ўсё больш актуальнымі для беларускай эканомікі. У тым ліку — у аспекце заробкаў і даходаў насельніцтва. Беларусь — краіна на мяжы Усходу і Захаду, і эканамічныя адрозненні найбольш ярка праяўляюцца ў памежных рэгіёнах.
Няўмольная статыстыка сведчыць: нягледзячы на запэўніванні ўладаў пра беспрэцэдэнтна высокі ўзровень сярэдняй заработнай платы, даходы беларусаў па-ранейшаму адстаюць ад паказчыкаў суседніх краін, а часам і не самых заможных рэгіёнаў Расійскай Федэрацыі.
Разгледзім, як эканоміка і даходы насельніцтва Беларусі выглядаюць на фоне яе суседзяў непасрэдна на мяжы.
Прапаганда трубіць пра нябачаны рост, але…
Напярэдадні прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі пытанне даходаў грамадзян непазбежна з'яўляецца адной з галоўных тэм. Урад сцвярджае, што дзякуючы намаганням уладаў сярэдняя заработная плата ў краіне вырасла як у намінальным, так і ў рэальным выражэнні — з папраўкай на інфляцыю.
Аднак падкрэслім, што за гэтым ростам стаіць жорсткае адміністрацыйнае рэгуляванне — урадавыя распараджэнні, якія літаральна забараняюць рост цэн, што не з'яўляецца нормай для рынкавай эканомікі. У выніку ў ёй нарастаюць пагрозлівыя дысбалансы. Магчыма, гэта адна з прычын, па якіх вырашана пасунуць выбары на больш ранні тэрмін.
Так, у наяўнасці некаторы рост даходаў, стабілізацыя цэн, але крытыкі заканамерна паказваюць на сістэмныя праблемы, якія замінаюць эканоміцы краіны развівацца.
Беларускія заработныя платы застаюцца нізкімі не толькі ў параўнанні з заробкамі ў суседніх краінах, але і па мерках большасці інтэграцыйных аб'яднанняў, у якія ўваходзіць краіна — напрыклад, Еўразійскага эканамічнага саюза (ЕАЭС).
У выніку расце стымул для міграцыі працоўнай сілы, асабліва ў краіны Еўрапейскага Саюза, дзе заробкі вышэйшыя, а ўмовы жыцця, параметры бяспекі — значна лепшыя.
Заможныя Мінск, Салігорск, Астравец — выключэнне з правілаў
Варта дадаць, што і сама Беларусь выглядае краінай кантрастаў. Размеркаванне заробкаў па рэгіёнах падкрэслівае велізарную дыспрапорцыю паміж сталіцай і перыферыяй.
Мінск як адміністрацыйны і эканамічны цэнтр краіны значна пераўзыходзіць астатнія рэгіёны па ўзроўні даходаў. Ёсць таксама некалькі месцаў, дзе эканоміка трымаецца на буйных прадпрыемствах. Тут можна назваць Салігорск, вядомы сваімі калійнымі ўгнаеннямі, і Астравец, дзе працуе Беларуская атамная электрастанцыя. Аднак гэтыя ачагі дабрабыту — хутчэй выключэнне з агульнай карціны.
Глядзіце таксама
Для большасці іншых рэгіёнаў узровень даходаў насельніцтва ў значнай ступені залежыць ад блізкасці да сталіцы. Тыя раёны, якія знаходзяцца далей ад Мінска, застаюцца ў эканамічным цені, адрэзаныя ад шматлікіх пераваг і магчымасцей павысіць узровень жыцця.
Межы як фактар даходаў
У ранейшыя гады, калі межы заставаліся адкрытымі, геаграфічнае становішча само па сабе магло быць канкурэнтнай перавагай для памежных рэгіёнаў Беларусі.
Магчымасць працаваць і весці гандаль з бліжэйшымі суседзямі можна было канвертаваць у крыніцу даходаў. Аднак з ростам абмежаванняў і закрыццём межаў гэты фактар стаў менш значным, а Беларусь паступова ператвараецца ў краіну з напаўзакрытай эканомікай.
Калі звярнуцца да статыстыкі даходаў у беларускіх памежных раёнах і параўнаць яе з паказчыкамі ў аналагічных раёнах Польшчы, Літвы, Латвіі і Расіі (праз канфлікт Украіна выключаная з аналізу), розніца адразу кідаецца ў вочы.
Беларускія памежныя рэгіёны саступаюць практычна па ўсіх паказчыках, і толькі Полацкі раён трохі пераўзыходзіць Пскоўскую вобласць Расіі па ўзроўні сярэдняй заработнай платы. Параўнанне з памежнымі рэгіёнамі Еўрапейскага Саюза дэманструе яшчэ больш ашаламляльны кантраст: даходы палякаў і літоўцаў у два-тры разы вышэйшыя, чым у суседзяў-беларусаў.
У ролі рэгіянальнага аўтсайдэра
Такім чынам, на захадзе Беларусі, асабліва ў суседніх з Літвой і Польшчай раёнах, сітуацыя асабліва паказальная. Заробкі літоўцаў за апошнія гады значна выраслі, і разрыў ва ўзроўні даходаў паміж жыхарамі памежных рэгіёнаў Беларусі і Літвы з кожным годам становіцца ўсё больш адчувальным.
Напрыклад, у адным з найбольш паспяховых у плане заробку Астравецкім раёне Гродзенскай вобласці сярэдняя заработная плата склалася ў мінулым годзе ў памеры 0,7 тыс. еўра ў эквіваленце, у той час як праз мяжу, у Віленскім раёне Літвы, аказалася ўдвая вышэй — 1,4 тыс. еўра.
Аднак прапаганда працягвае настойваць на правільнасці абранага эканамічнага курсу. Лукашэнка днямі заявіў на «Дажынках» у Мастах: «Мы жывем у раі — у параўнанні з тым, як жыве свет».
Глядзіце таксама
Тым часам з'ехаць на працу за мяжу становіцца ўсё складаней, і большасць беларусаў можа параўноўваць узровень жыцця «ў нас» і «ў іх» толькі пры наяўнасці даступнай інфармацыі пра такія адрозненні.
У часы СССР Беларусь часта называлі ўзорнай савецкай рэспублікай. Аднак цяперашнія кіраўнікі, якія заяўляюць пра працяг найлепшых савецкіх практык, на справе апусцілі краіну на ўзровень рэгіянальнага аўтсайдара.
Чалавечы капітал выцякае
Разрыў у даходах, пра які мы гаворым, не толькі паказвае эканамічныя недахопы, але і вядзе да значных сацыяльных наступстваў. Беларускія работнікі, асабліва моладзь, усё часцей выбіраюць эміграцыю ў пошуках лепшых магчымасцей. Пастаяннае адставанне ад суседзяў, пагаршэнне сітуацыі з правамі чалавека і рызыкі яшчэ большага ўдзелу Беларусі ў канфлікце ва Украіне толькі дадаюць матываў з'ехаць за мяжу.
Пры гэтым памежныя рэгіёны аказваюцца найбольш уразлівымі ў плане страты чалавечага капіталу. Людзі там лепш ведаюць пра становішча спраў у суседніх краінах, розніцу ва ўзроўні жыцця. Калі б межы былі больш адкрытымі, то яшчэ большая колькасць беларусаў, насуперак прапагандзе, бачыла б, што іх рэальнае эканамічнае становішча ўсё далей ад узроўню дабрабыту суседзяў.
Тут усю сістэму мяняць трэба
Параўнанне даходаў у памежных раёнах Беларусі з аналагічнымі паказчыкамі па той бок мяжы паказвае на хранічныя недахопы айчыннай эканамічнай мадэлі.
На гэтым прыкладзе становіцца відавочным, што месца Беларусі ў міжнароднай эканоміцы застаецца нявызначаным. Знаходзячыся на скрыжаванні гандлёвых шляхоў, краіна магла б здабываць каласальную выгаду з гэтага становішча.
Глядзіце таксама
Аднак замест таго, каб быць у ролі інтэгратара і дзяржавы, якая дынамічна развіваецца, Беларусь аказалася ў становішчы хранічна хворай у эканамічным плане краіны, якая, да таго ж, пастаўляе свае рэсурсы, у першую чаргу працоўныя, іншым краінам.
Францірнае становішча, якое калісьці магло быць ключом да поспеху, цяпер становіцца сімвалам неплацежаздольнасці абранага курсу і няздольнасці сённяшняй беларускай эканомікі развівацца канкурэнтаздольна.