Пастаўкі харчавання ў РФ уздымуць кошты ў Беларусі

Якія магчымасці Беларусі па напаўненні расійскага прадуктовага рынка? Да якіх наступстваў гэта можа прывесці? Пра гэта з крыніца.info разважае доктар сельскагаспадарчых навук Міхаіл Кадыраў.



— Расія забараніла ўвоз у краіну прадуктаў з ЗША, Канады, ЕС, Нарвегіі і Аўстраліі. Як лічыце вы, ці зможа РФ самастойна або з дапамогай паставак з іншых краін кампенсаваць дадзеныя пастаўкі?

— Паставім пытанне некалькі шырэй: перш за ўсё, эканамічныя санкцыі, уведзеныя супраць Расіі, і ў адказ ўвядзенне з боку Расіі абмежаванняў на ўвоз пэўных прадуктаў — наколькі гэта небяспечна для Расіі?

Па-мойму, найбольш грунтоўна і аб’ектыўна адказаў на падобнае пытанне ігумен (манах у свеце) Філіп (Сіманаў), доктар эканамічных навук, заслужаны эканаміст РФ, прафесар МДУ ім. М.В. Ламаносава, дырэктар Дэпартамента макраэканамічнага аналізу і метадалагічнага забеспячэння дзейнасці Падліковай палаты РФ. Ведаю гэтага вучонага даўно як вельмі глыбокага, патрабавальнага і праўдзівага эксперта.

Прывяду некаторыя асноўныя палажэнні яго адказу.

Указ Прэзідэнта Пуціна патрабуе комплексу мер — фактычна, змены арганізацыйнай парадыгмы на расійскім харчовым рынку, са значным ростам ўдзелу дзяржавы ў новай арганізацыйнай сістэме.

Увядзенне імпартных абмежаванняў на ўвоз прадуктаў харчавання — гэта першае і самае простае дзеянне ў серыі мер, звязаных з забеспячэннем эканамічнай бяспекі Расіі ва ўмовах, да якіх цяжка падабраць іншае азначэнне, акрамя як «гандлёвая вайна».

Указ Прэзідэнта Пуціна загадвае:

1. «Аператыўны маніторынг» рынку (а гэта — не проста збіраць статыстыку і дакладваць, што там і там чагосьці не хапае, гэта — фактычна ўсталяванне нагляднай функцыі дзяржавы над рынкам, у тым ліку і нагляду за якасцю прадукцыі , г.зн. таго, што многія гады ўяўлялася ў Расеі як «залішняя функцыя дзяржавы» і «кашмаранне бізнэсу»);

2. «Кантроль» за рынкам (а гэта — не проста фіксацыя фактаў, а яшчэ і меры па «затыканні дзюр» або па папярэджанні іх узнікнення), а таксама распрацоўка мер «па недапушчэнні паскоранага росту коштаў» на прадукты харчавання (а гэта і прамое рэгуляванне рынку, супраць якога ўвесь «ліберальны сабор» змагаўся цэлых 25 гадоў, і ўскоснае — шляхам арганізацыі і пераразмеркавання фінансавых патокаў і нават у выглядзе таварных інтэрвенцый, г.зн. непасрэднага ўдзелу дзяржорганаў у рынкавых аперацыях);

3. «Комплекс мер» па забеспячэнні прапановы айчынных тавараў узамен імпартных (а гэта — не проста паўтараць мантру пра тое, што, маўляў, «мы распрацавалі законапраект» і зараз усё павінна вырашыцца аўтаматычна; гэта — рэальныя меры дзяржавы, якія стымулююць рост айчыннай вытворчасці харчавання ).

Аграрная сфера Расіі знаходзіцца, мякка сказаць, у не вельмі здавальняючым стане. Каб супрацьстаяць магутнаму глабальнага ціску і не ў сілу прыродных умоў Расіі, а ў сілу ўсталяванай заганнай мадэлі дзяржаўнага рэгулявання, якая не была нацэленая на рост айчыннай вытворчасці, мяркуючы, да радасці замежных вытворцаў, што імпарт задаволіць усе надзённыя патрэбнасці Расіі. Сельгасмашынабудаванне павалілася ўжо даўно — з-за той жа палітыкі, якая праводзілася з упорам на лізінг імпартнага абсталявання.

Рынак харчавання апынуўся фактычна беспрытульным (дазволеныя праверкі не больш за адзін раз у тры гады і з папярэдняй аб’явай пра іх усяму свету — не лічаццм), і таму кантроль і маніторынг прадуктаў харчавання ў Расіі патрабна тэрмінова (!) арганізаваць.

Давядзецца расійскай дзяржаве даць сялу значныя дзяржінвестыцыі і сур’ёзна справай падтрымаць цяпер ўзніклы патрыятычны парыў сяльгасвытворцаў, якія гатовыя працаваць на ўнутраны рынак, але з-за шэрагу прычын (перш за ўсё, дарагоўлі крэдытаў) не могуць пахваліцца цвёрдай забяспечанасцю сваёй фінансавай базы; ды і справа не толькі пра дзяржінвестыцыі — кошты на ГЗМ, напрыклад, з’яўляюцца ў Расіі адной з асноўных вяровак на шыі сельгасвытворцы.

Калі ўсё гэта і некаторыя іншыя, не згаданыя тут кавалачкі смальты, складуцца ў мазаіку, калі ўсё не абмяжуецца «ура-патрыятычнымі» заявамі, то, сапраўды, можа стацца так, што эканамічная блакада Расіі з боку яе заходніх «партнёраў па перазагрузцы» можа стаць рэальным стымулам для эканамічнага росту ў рамках мадэлі імпартазамяшчэння. Дарэчы, думаючыя людзі спрабавалі прапаноўваць аптымальную мадэль імпартазамяшчэння яшчэ гадоў пятнаццаць таму, але беспаспяхова. А цяпер яе прыходзіцца ўводзіць «добраахвотна прымусова» і без папярэдняй падрыхтоўкі. Гэта спараджае высокія рызыкі.

Згодна расійскай статыстыцы, да ўвядзення забароны на імпарт Расія купляла за мяжой прадуктаў на $43 млрд. штогод.

Ад сябе дадам, на жаль, у Расіі цяпер не выключаная верагоднасць, што ўсё можа скончыцца «па-чарнамырдзінску»: «Хацелі як лепш, а атрымалася як заўсёды».

— Першы намеснік кіраўніка Мінсельгасхарча Беларусі Леанід Марыніч заявіў, што гэтая сітуацыя з’яўляецца Кландайкам для Беларусі. Так, Беларусь плануе сур’ёзна павялічыць пастаўкі ў Расію сыроў рознай цвёрдасці, замяніць мяса і малако з Фінляндыі, галандскую бульбу і польскія яблыкі. Наколькі рэальныя такія заявы?

— Прысутнасць Беларусі на сусветным рынку харчавання «не робіць надвор’е». Так, удзельная вага ялавічыны складае прыкладна 0,7%, масла — 3,6%, сыроў — 2,6%, сухога малака — 1,1%.

Беларусь — самадастатковая ў харчовых адносінах краіна і па асноўных відах прадукцыі забяспечаная ў неабходнай колькасці і нават больш. Харчавання маем больш, чым неабходна для ўнутранага рынку, прыкладна ў 1,6 разы. Сярод краін постсавецкай прасторы рэспубліка займае першае месца па вытворчасці на душу насельніцтва такіх прадуктаў, як мяса (102 кг у забойнай вазе), малако (698 кг), яйкі (373 шт), бульба (825 кг).

Што Беларусь прадае ў апошнія гады за мяжу (прыкладна на 80% у Расею)? Мяса — $ 263,8 млн, рыба — $ 40,5 млн, курыца — $ 96 млн, гародніна — $ 85 млн, садавіна — $ 72 млн, малако і малочныя прадукты — $ 743 млн, алей сметанковы – $ 117,5 млн, гарбата — $ 71 тыс. , кава — $ 90 тыс.

Што Беларусь купляе за мяжой? Мяса — $ 296,5 млн, рыба — $ 164,9 млн, курыца — $ 5,3 млн, гародніна — $ 74,5 млн, садавіна — $ 254,5 млн, малако і малочныя прадукты — $ 42,4 млн, алей сметанковы — $ 1, 6 млн, гарбата — $ 20,5 млн, кава — $ 15 млн.

Замежнай ежы ў нашых крамах прыкладна 18%.

Сітуацыя па мясе у Расеі працягвае заставацца досыць складанай. З аднаго боку, з 2000 года ў Расіі расце вытворчасць мяса, і мясам птушкі яна сябе забяспечвае амаль цалкам. З іншага боку, па-ранейшаму імпартуе каля 30% мяса і мясапрадуктаў. Так, у 2011 годзе вырабілі 7460 тыс. тон мясной прадукцыі і імпартавалі 2687 тыс. тон, а спажылі 10041 тыс. тон. Гэта азначае, што ўзровень ўласнай вытворчасці мяса прыкладна роўны 75%, што некалькі менш прапісаных у дактрыне харчовай бяспекі 85%.

Вытворчасць сырога малака ў Расеі складае каля 30 млн тон і вось ужо некалькі гадоў трымаецца прыкладна на адным узроўні — роўна як і вытворчасць малакапрадуктаў. У 2012 годзе ў Расею было імпартавана 8,52 млн тон малака і малочных прадуктаў пры ўласнай вытворчасці ў 31,92 млн тон. Большая частка імпарту (прыкладна 55%) ідзе з Беларусі. Такім чынам, узровень ўласнай вытворчасці малака ў Расеі складае каля 80%.

У рэспубліцы малочных кароў у сельскагаспадарчых арганізацыях 1,2 млн галоў і каля 250 тыс. — у асабістых падсобных гаспадарках насельніцтва. Усё пагалоўе буйной рагатай жывёлы складае каля 4 млн галоў, у тым ліку кароў — 1,5 млн. Удой ад малочнай каровы складае прыкладна 4,5 тыс. кг.

Самая багатая краіна свету ЗША — з насельніцтвам 300 млн. чалавек — мае 96 млн галоў буйной рагатай жывёлы. І можа дазволіць сабе ўтрымліваць толькі 9 млн малочных кароў з удоем 9 тыс. кг у год, г.зн. адна карова — на 30 амерыканцаў. У нас адна карова — на 7 беларусаў. Прыкладна аднолькавыя з Беларуссю па колькасці насельніцтва маюць Венгрыя — 330, Чэхія — 430 тыс. кароў. Сярэднегадавы надой каровы ў гэтых дзяржавах 8 — 9 тыс. кг.

Трымаць карову сёння вельмі дарагое задавальненне. Увесь свет імкнецца мець менш кароў, але з высокай прадуктыўнасцю. Толькі пры такіх умовах вытворчасць малака выгадная, прыбытковая.

У вядомым артыкуле «Дык колькі кароў нам трэба» (газета «Беларуская ніва», 6 студзеня 2008 г.) Міністр сельскай гаспадаркі і харчавання Беларусі Леанід Русак (праўда, пасля гэтага артыкула ён перастаў быць Міністрам) пераканаўча паказаў як усё няпроста, як рызыкоўна з пазіцыі выгоднасці , прыбытковасці, займацца ў Беларусі экспартам харчавання.

У прыватнасці ён адзначае: «На знешніх рынках карыстаюцца попытам сухое малако, казеін, алей, цвёрдыя сыры і ялавічына. Але якая пры гэтым эканоміка экспарту? За 2007 год, у выніку адмены ЕС датацый на экспарт малака і мяса экспартныя цэны на масла і сухое абястлушчанае малако выраслі з 1,8 даляра ў студзені да 4,4 даляра ў снежні, цвёрдых сыроў — з 2,6 да 5,5 даляра за кг. У цэлым за мінулы год экспарт малочнай прадукцыі быў рэнтабельным.

Але з пачатку бягучага цэны пайшлі ўніз, і на апошніх таргах на таварнай біржы і сухое малако, і алей прадаваліся па 3 даляры за кг, а сыры — па 4,5 даляра. Калі сухое малако і сыры прадаюцца пакуль з рэнтабельнасцю да 15%, то на кожным кілаграме алею страта да 2 тыс. рублёў. А якія цэны будуць летам?!

Яшчэ горш ідуць справы з экспартам ялавічыны. Па выніках 2007 года сабекошт 1 кг прыбаўлення буйной рагатай жывёлы складае 4,5 тыс. рублёў. Такім чынам, сабекошт 1 кг ялавічыны абыходзіцца ў 10 тыс. рублёў. На экспарт ялавічына рэалізуецца па 2,9 даляра. Значыць, ад рэалізацыі кожнага кілаграма атрымліваецца страту 4 тыс. рублёў, а пры аб’ёме 57 тыс. тон сума набягае істотная — амаль 230 млрд рублёў.

Дарэчы, не маем мы прыбытку ад рэалізацыі на экспарт свініны, птушак і яек. Значыць, загадзя датуем імпарцёраў нашай прадукцыі. Але, гэта толькі надводная частка айсберга. На самай справе датацыі экспарту — больш істотныя за кошт дзяржаўнай падтрымкі аграпрамысловага комплексу. Калі ўлічыць, што ў 2007 годзе прамая і ўскосная падтрымка АПК з боку дзяржавы ацэньвалася ў 4,5 трлн рублёў, а экспарт складае адну траціну таварнай прадукцыі, то дзяржаўная падтрымка экспарту склала амаль адзін мільярд даляраў ЗША. Навошта такая шчодрасць? Што, у нас у краіне няма іншых праблем, для вырашэння якіх грошы патрэбныя пазарэз?!».

У маім разуменні з тых часоў сітуацыя мала змянілася да лепшага, хутчэй наадварот. Трэба прызнаць, у нас неэфектыўная, празмерна выдатковая сельская гаспадарка, нізка прадукцыйнае. Зараз у дзяржавы няма рэсурсаў, каб субсідаваць, ільгатаваць сельскую гаспадарку. Таму і кошты так растуць. Сабекошт вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі ў Беларусі значна вышэй, чым ЕС і іншых краінах, асноўных экспарцёраў харчавання. Несумненна, Беларусь частка прадуктаў харчавання вывозіць ў страту сабе.

Узрасці экспарт прадуктаў харчавання ў Расію, па-мойму, можа адсоткаў на 10–15 у бліжэйшыя паўгады. Ды і то, калі амаль 100% будзем экспартаваць у Расею (цяпер каля 80%).

— Якая магчымасць таго, што Беларусь пад выглядам сваёй харчовай прадукцыі будзе пастаўляць прадукцыю заходніх краін?

— Мяркуючы па пераважным менталітэце беларускіх чыноўнікаў, такая магчымасць можа мець месца. Мне складана аналізаваць дадзенае пытанне. Спашлюся на меркаванне некаторых вядомых экспертаў. Да прыкладу, Сяргей Мітрохін (Расія): «Усё забароненае Расіяй цяпер хлыне ў яе праз Беларусь і Казахстан. У гэтых краінах ужо даўно навучыліся пераклейваць этыкеткі на сельгаспрадукцыю, прадукцыю, якая вырабляецца ў краінах больш далёкіх. Зараз бізнэс па пераклейцы этыкетак, зразумела, стане нашмат больш прыбытковым. Так што ніякага асаблівага дэфіцыту імпартнага харчавання ў нас у Расіі не будзе. А будзе гіганцкі чорны рынак, які кантралююць яго бандыцкія кланы і казачныя даходы паліцэйскіх, пракурорскiх і расспажыўнаглядцкіх … ».

Суздальцаў лічыць: «Цяпер можна чакаць цэлую хвалю кантрабанды з Еўрасаюза ў Расію, на прылаўках якой з’явяцца беларускія ласось і беларускія крэветкі, беларускія цвёрдыя сыры, беларускія аліўкі і г.д. Лукашэнка пацірае рукі. Ён зноў спрабуе забіць трох зайцоў:

— Зарабіць грошай на маштабнай кантрабандзе тавараў трэціх краін;

— Заручыцца падзякай Захаду за падрыў расійскіх санкцый;

— У чарговы раз ударыць Расію ў спіну.

Атрымаецца гэта ў яго ў 2014 годзе? Цалкам верагодна. А ў 2015?»

— Ці варта чакаць росту шоп-тураў з Расіі ў Мінск?

— Думаю, варта. Усё будзе залежыць ад розніцы ў цэнах і велічыні дэфіцыту прадуктаў харчавання ў Расіі. Рост коштаў на прадукты харчавання ў Расіі, па-мойму, непазбежны. Вядома, гэта запатрабуе павысіць цэны на прадукты харчавання і ў Беларусі, каб празмерна не вывозілі. Але «часовае акно» розніцы ў коштах заўсёды будзе. У цэлым маштабнага і працяглага вывазу не павінна быць.

Дэфіцыт харчавання ў Расіі, асабліва першы час, пакуль не сфармуюцца і не адрэгулюцца новыя таварна-транспартныя патокі, непазбежна будзе.

— Ці не прывядзе сітуацыя з павелічэннем паставак харчовай прадукцыі з Беларусі ў Расію да росту коштаў на прадукты харчавання ў нашай краіне?

— Думаю, цэны будуць павышацца, але, у асноўным, па прычыне значнага росту затратнасці вытворчасці прадуктаў харчавання і недахопу грошай у бюджэце для падтрымання невысокіх спажывецкіх (рознічных) цэн.

Доктар сельскагаспадарчых навук, прафесар, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі ў галіне навукі і тэхнікі, акадэмік Украінскай АН, былы член ВАК і Савета Рэспублікі 2-га склікання Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь Міхаіл Кадыраў