Пастаўкі харчавання ў РФ уздымуць кошты ў Беларусі

Якія магчымасці Беларусі па напаўненні расійскага прадуктовага рынка? Да якіх наступстваў гэта можа прывесці? Пра гэта з крыніца.info разважае доктар сельскагаспадарчых навук Міхаіл Кадыраў.



bielaruskaje_charcavannie.jpg

— Расія забараніла ўвоз у краіну прадуктаў з ЗША, Канады, ЕС, Нарвегіі і Аўстраліі. Як лічыце вы, ці зможа РФ самастойна або з дапамогай паставак з іншых краін кампенсаваць дадзеныя пастаўкі?

Паставім пытанне некалькі шырэй: перш за ўсё, эканамічныя санкцыі, уведзеныя супраць Расіі, і ў адказ ўвядзенне з боку Расіі абмежаванняў на ўвоз пэўных прадуктаў — наколькі гэта небяспечна для Расіі?

Па-мойму, найбольш грунтоўна і аб’ектыўна адказаў на падобнае пытанне ігумен (манах у свеце) Філіп (Сіманаў), доктар эканамічных навук, заслужаны эканаміст РФ, прафесар МДУ ім. М.В. Ламаносава, дырэктар Дэпартамента макраэканамічнага аналізу і метадалагічнага забеспячэння дзейнасці Падліковай палаты РФ. Ведаю гэтага вучонага даўно як вельмі глыбокага, патрабавальнага і праўдзівага эксперта.

Прывяду некаторыя асноўныя палажэнні яго адказу.

Указ Прэзідэнта Пуціна патрабуе комплексу мер — фактычна, змены арганізацыйнай парадыгмы на расійскім харчовым рынку, са значным ростам ўдзелу дзяржавы ў новай арганізацыйнай сістэме.

Увядзенне імпартных абмежаванняў на ўвоз прадуктаў харчавання — гэта першае і самае простае дзеянне ў серыі мер, звязаных з забеспячэннем эканамічнай бяспекі Расіі ва ўмовах, да якіх цяжка падабраць іншае азначэнне, акрамя як «гандлёвая вайна».

Указ Прэзідэнта Пуціна загадвае:

1. «Аператыўны маніторынг» рынку (а гэта — не проста збіраць статыстыку і дакладваць, што там і там чагосьці не хапае, гэта — фактычна ўсталяванне нагляднай функцыі дзяржавы над рынкам, у тым ліку і нагляду за якасцю прадукцыі , г.зн. таго, што многія гады ўяўлялася ў Расеі як «залішняя функцыя дзяржавы» і «кашмаранне бізнэсу»);

2. «Кантроль» за рынкам (а гэта — не проста фіксацыя фактаў, а яшчэ і меры па «затыканні дзюр» або па папярэджанні іх узнікнення), а таксама распрацоўка мер «па недапушчэнні паскоранага росту коштаў» на прадукты харчавання (а гэта і прамое рэгуляванне рынку, супраць якога ўвесь «ліберальны сабор» змагаўся цэлых 25 гадоў, і ўскоснае — шляхам арганізацыі і пераразмеркавання фінансавых патокаў і нават у выглядзе таварных інтэрвенцый, г.зн. непасрэднага ўдзелу дзяржорганаў у рынкавых аперацыях);

3. «Комплекс мер» па забеспячэнні прапановы айчынных тавараў узамен імпартных (а гэта — не проста паўтараць мантру пра тое, што, маўляў, «мы распрацавалі законапраект» і зараз усё павінна вырашыцца аўтаматычна; гэта — рэальныя меры дзяржавы, якія стымулююць рост айчыннай вытворчасці харчавання ).

Аграрная сфера Расіі знаходзіцца, мякка сказаць, у не вельмі здавальняючым стане. Каб супрацьстаяць магутнаму глабальнага ціску і не ў сілу прыродных умоў Расіі, а ў сілу ўсталяванай заганнай мадэлі дзяржаўнага рэгулявання, якая не была нацэленая на рост айчыннай вытворчасці, мяркуючы, да радасці замежных вытворцаў, што імпарт задаволіць усе надзённыя патрэбнасці Расіі. Сельгасмашынабудаванне павалілася ўжо даўно — з-за той жа палітыкі, якая праводзілася з упорам на лізінг імпартнага абсталявання.

Рынак харчавання апынуўся фактычна беспрытульным (дазволеныя праверкі не больш за адзін раз у тры гады і з папярэдняй аб’явай пра іх усяму свету — не лічаццм), і таму кантроль і маніторынг прадуктаў харчавання ў Расіі патрабна тэрмінова (!) арганізаваць.

Давядзецца расійскай дзяржаве даць сялу значныя дзяржінвестыцыі і сур’ёзна справай падтрымаць цяпер ўзніклы патрыятычны парыў сяльгасвытворцаў, якія гатовыя працаваць на ўнутраны рынак, але з-за шэрагу прычын (перш за ўсё, дарагоўлі крэдытаў) не могуць пахваліцца цвёрдай забяспечанасцю сваёй фінансавай базы; ды і справа не толькі пра дзяржінвестыцыі — кошты на ГЗМ, напрыклад, з’яўляюцца ў Расіі адной з асноўных вяровак на шыі сельгасвытворцы.

Калі ўсё гэта і некаторыя іншыя, не згаданыя тут кавалачкі смальты, складуцца ў мазаіку, калі ўсё не абмяжуецца «ура-патрыятычнымі» заявамі, то, сапраўды, можа стацца так, што эканамічная блакада Расіі з боку яе заходніх «партнёраў па перазагрузцы» можа стаць рэальным стымулам для эканамічнага росту ў рамках мадэлі імпартазамяшчэння. Дарэчы, думаючыя людзі спрабавалі прапаноўваць аптымальную мадэль імпартазамяшчэння яшчэ гадоў пятнаццаць таму, але беспаспяхова. А цяпер яе прыходзіцца ўводзіць «добраахвотна прымусова» і без папярэдняй падрыхтоўкі. Гэта спараджае высокія рызыкі.

Згодна расійскай статыстыцы, да ўвядзення забароны на імпарт Расія купляла за мяжой прадуктаў на $43 млрд. штогод.

Ад сябе дадам, на жаль, у Расіі цяпер не выключаная верагоднасць, што ўсё можа скончыцца «па-чарнамырдзінску»: «Хацелі як лепш, а атрымалася як заўсёды».

— Першы намеснік кіраўніка Мінсельгасхарча Беларусі Леанід Марыніч заявіў, што гэтая сітуацыя з’яўляецца Кландайкам для Беларусі. Так, Беларусь плануе сур’ёзна павялічыць пастаўкі ў Расію сыроў рознай цвёрдасці, замяніць мяса і малако з Фінляндыі, галандскую бульбу і польскія яблыкі. Наколькі рэальныя такія заявы?

Прысутнасць Беларусі на сусветным рынку харчавання «не робіць надвор’е». Так, удзельная вага ялавічыны складае прыкладна 0,7%, масла — 3,6%, сыроў — 2,6%, сухога малака — 1,1%.

Беларусь — самадастатковая ў харчовых адносінах краіна і па асноўных відах прадукцыі забяспечаная ў неабходнай колькасці і нават больш. Харчавання маем больш, чым неабходна для ўнутранага рынку, прыкладна ў 1,6 разы. Сярод краін постсавецкай прасторы рэспубліка займае першае месца па вытворчасці на душу насельніцтва такіх прадуктаў, як мяса (102 кг у забойнай вазе), малако (698 кг), яйкі (373 шт), бульба (825 кг).

Што Беларусь прадае ў апошнія гады за мяжу (прыкладна на 80% у Расею)? Мяса — $ 263,8 млн, рыба — $ 40,5 млн, курыца — $ 96 млн, гародніна — $ 85 млн, садавіна — $ 72 млн, малако і малочныя прадукты — $ 743 млн, алей сметанковы – $ 117,5 млн, гарбата — $ 71 тыс. , кава — $ 90 тыс.

Што Беларусь купляе за мяжой? Мяса — $ 296,5 млн, рыба — $ 164,9 млн, курыца — $ 5,3 млн, гародніна — $ 74,5 млн, садавіна — $ 254,5 млн, малако і малочныя прадукты — $ 42,4 млн, алей сметанковы — $ 1, 6 млн, гарбата — $ 20,5 млн, кава — $ 15 млн.

Замежнай ежы ў нашых крамах прыкладна 18%.

Сітуацыя па мясе у Расеі працягвае заставацца досыць складанай. З аднаго боку, з 2000 года ў Расіі расце вытворчасць мяса, і мясам птушкі яна сябе забяспечвае амаль цалкам. З іншага боку, па-ранейшаму імпартуе каля 30% мяса і мясапрадуктаў. Так, у 2011 годзе вырабілі 7460 тыс. тон мясной прадукцыі і імпартавалі 2687 тыс. тон, а спажылі 10041 тыс. тон. Гэта азначае, што ўзровень ўласнай вытворчасці мяса прыкладна роўны 75%, што некалькі менш прапісаных у дактрыне харчовай бяспекі 85%.

Вытворчасць сырога малака ў Расеі складае каля 30 млн тон і вось ужо некалькі гадоў трымаецца прыкладна на адным узроўні — роўна як і вытворчасць малакапрадуктаў. У 2012 годзе ў Расею было імпартавана 8,52 млн тон малака і малочных прадуктаў пры ўласнай вытворчасці ў 31,92 млн тон. Большая частка імпарту (прыкладна 55%) ідзе з Беларусі. Такім чынам, узровень ўласнай вытворчасці малака ў Расеі складае каля 80%.

Ці складзецца фінансавая выгада для Беларусі ад магчымага павелічэння экспарту прадуктаў харчавання ў Расію?

У рэспубліцы малочных кароў у сельскагаспадарчых арганізацыях 1,2 млн галоў і каля 250 тыс. — у асабістых падсобных гаспадарках насельніцтва. Усё пагалоўе буйной рагатай жывёлы складае каля 4 млн галоў, у тым ліку кароў — 1,5 млн. Удой ад малочнай каровы складае прыкладна 4,5 тыс. кг.

Самая багатая краіна свету ЗША — з насельніцтвам 300 млн. чалавек — мае 96 млн галоў буйной рагатай жывёлы. І можа дазволіць сабе ўтрымліваць толькі 9 млн малочных кароў з удоем 9 тыс. кг у год, г.зн. адна карова — на 30 амерыканцаў. У нас адна карова — на 7 беларусаў. Прыкладна аднолькавыя з Беларуссю па колькасці насельніцтва маюць Венгрыя — 330, Чэхія — 430 тыс. кароў. Сярэднегадавы надой каровы ў гэтых дзяржавах 8 — 9 тыс. кг.

Трымаць карову сёння вельмі дарагое задавальненне. Увесь свет імкнецца мець менш кароў, але з высокай прадуктыўнасцю. Толькі пры такіх умовах вытворчасць малака выгадная, прыбытковая.

У вядомым артыкуле «Дык колькі кароў нам трэба» (газета «Беларуская ніва», 6 студзеня 2008 г.) Міністр сельскай гаспадаркі і харчавання Беларусі Леанід Русак (праўда, пасля гэтага артыкула ён перастаў быць Міністрам) пераканаўча паказаў як усё няпроста, як рызыкоўна з пазіцыі выгоднасці , прыбытковасці, займацца ў Беларусі экспартам харчавання.

У прыватнасці ён адзначае: «На знешніх рынках карыстаюцца попытам сухое малако, казеін, алей, цвёрдыя сыры і ялавічына. Але якая пры гэтым эканоміка экспарту? За 2007 год, у выніку адмены ЕС датацый на экспарт малака і мяса экспартныя цэны на масла і сухое абястлушчанае малако выраслі з 1,8 даляра ў студзені да 4,4 даляра ў снежні, цвёрдых сыроў — з 2,6 да 5,5 даляра за кг. У цэлым за мінулы год экспарт малочнай прадукцыі быў рэнтабельным.

Але з пачатку бягучага цэны пайшлі ўніз, і на апошніх таргах на таварнай біржы і сухое малако, і алей прадаваліся па 3 даляры за кг, а сыры — па 4,5 даляра. Калі сухое малако і сыры прадаюцца пакуль з рэнтабельнасцю да 15%, то на кожным кілаграме алею страта да 2 тыс. рублёў. А якія цэны будуць летам?!

Яшчэ горш ідуць справы з экспартам ялавічыны. Па выніках 2007 года сабекошт 1 кг прыбаўлення буйной рагатай жывёлы складае 4,5 тыс. рублёў. Такім чынам, сабекошт 1 кг ялавічыны абыходзіцца ў 10 тыс. рублёў. На экспарт ялавічына рэалізуецца па 2,9 даляра. Значыць, ад рэалізацыі кожнага кілаграма атрымліваецца страту 4 тыс. рублёў, а пры аб’ёме 57 тыс. тон сума набягае істотная — амаль 230 млрд рублёў.

Дарэчы, не маем мы прыбытку ад рэалізацыі на экспарт свініны, птушак і яек. Значыць, загадзя датуем імпарцёраў нашай прадукцыі. Але, гэта толькі надводная частка айсберга. На самай справе датацыі экспарту — больш істотныя за кошт дзяржаўнай падтрымкі аграпрамысловага комплексу. Калі ўлічыць, што ў 2007 годзе прамая і ўскосная падтрымка АПК з боку дзяржавы ацэньвалася ў 4,5 трлн рублёў, а экспарт складае адну траціну таварнай прадукцыі, то дзяржаўная падтрымка экспарту склала амаль адзін мільярд даляраў ЗША. Навошта такая шчодрасць? Што, у нас у краіне няма іншых праблем, для вырашэння якіх грошы патрэбныя пазарэз?!».

У маім разуменні з тых часоў сітуацыя мала змянілася да лепшага, хутчэй наадварот. Трэба прызнаць, у нас неэфектыўная, празмерна выдатковая сельская гаспадарка, нізка прадукцыйнае. Зараз у дзяржавы няма рэсурсаў, каб субсідаваць, ільгатаваць сельскую гаспадарку. Таму і кошты так растуць. Сабекошт вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі ў Беларусі значна вышэй, чым ЕС і іншых краінах, асноўных экспарцёраў харчавання. Несумненна, Беларусь частка прадуктаў харчавання вывозіць ў страту сабе.

Узрасці экспарт прадуктаў харчавання ў Расію, па-мойму, можа адсоткаў на 10–15 у бліжэйшыя паўгады. Ды і то, калі амаль 100% будзем экспартаваць у Расею (цяпер каля 80%).

— Якая магчымасць таго, што Беларусь пад выглядам сваёй харчовай прадукцыі будзе пастаўляць прадукцыю заходніх краін?

Мяркуючы па пераважным менталітэце беларускіх чыноўнікаў, такая магчымасць можа мець месца. Мне складана аналізаваць дадзенае пытанне. Спашлюся на меркаванне некаторых вядомых экспертаў. Да прыкладу, Сяргей Мітрохін (Расія): «Усё забароненае Расіяй цяпер хлыне ў яе праз Беларусь і Казахстан. У гэтых краінах ужо даўно навучыліся пераклейваць этыкеткі на сельгаспрадукцыю, прадукцыю, якая вырабляецца ў краінах больш далёкіх. Зараз бізнэс па пераклейцы этыкетак, зразумела, стане нашмат больш прыбытковым. Так што ніякага асаблівага дэфіцыту імпартнага харчавання ў нас у Расіі не будзе. А будзе гіганцкі чорны рынак, які кантралююць яго бандыцкія кланы і казачныя даходы паліцэйскіх, пракурорскiх і расспажыўнаглядцкіх … ».

Суздальцаў лічыць: «Цяпер можна чакаць цэлую хвалю кантрабанды з Еўрасаюза ў Расію, на прылаўках якой з’явяцца беларускія ласось і беларускія крэветкі, беларускія цвёрдыя сыры, беларускія аліўкі і г.д. Лукашэнка пацірае рукі. Ён зноў спрабуе забіць трох зайцоў:

— Зарабіць грошай на маштабнай кантрабандзе тавараў трэціх краін;

— Заручыцца падзякай Захаду за падрыў расійскіх санкцый;

— У чарговы раз ударыць Расію ў спіну.

Атрымаецца гэта ў яго ў 2014 годзе? Цалкам верагодна. А ў 2015?»

— Ці варта чакаць росту шоп-тураў з Расіі ў Мінск?

Думаю, варта. Усё будзе залежыць ад розніцы ў цэнах і велічыні дэфіцыту прадуктаў харчавання ў Расіі. Рост коштаў на прадукты харчавання ў Расіі, па-мойму, непазбежны. Вядома, гэта запатрабуе павысіць цэны на прадукты харчавання і ў Беларусі, каб празмерна не вывозілі. Але «часовае акно» розніцы ў коштах заўсёды будзе. У цэлым маштабнага і працяглага вывазу не павінна быць.

Дэфіцыт харчавання ў Расіі, асабліва першы час, пакуль не сфармуюцца і не адрэгулюцца новыя таварна-транспартныя патокі, непазбежна будзе.

— Ці не прывядзе сітуацыя з павелічэннем паставак харчовай прадукцыі з Беларусі ў Расію да росту коштаў на прадукты харчавання ў нашай краіне?

Думаю, цэны будуць павышацца, але, у асноўным, па прычыне значнага росту затратнасці вытворчасці прадуктаў харчавання і недахопу грошай у бюджэце для падтрымання невысокіх спажывецкіх (рознічных) цэн.

kadyrau_240x300.jpg

Доктар сельскагаспадарчых навук, прафесар, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі ў галіне навукі і тэхнікі, акадэмік Украінскай АН, былы член ВАК і Савета Рэспублікі 2-га склікання Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь Міхаіл Кадыраў