Рэдкая птушка — беларускі фермер
У беларускім аграпрамысловым комплексе фермер сёння — гэта рэдкая птушка. Дзяржава стварыла для прыватніка вельмі складаныя ўмовы працы, а ён, нягледзячы на гэта, паказвае высокую эфектыўнасць. Калі выжывае.
Нелюбімыя дзеці калгаснага ладу
Калісьці даўно беларуская ўлада бачыла ў фермерах рэальны шанец рэфармаваць беларускі АПК. У 1991 годзе быў прыняты закон «Аб сялянскай (фермерскай) гаспадарцы», і ў той момант меркавалася, што ён стане асноўным стартавым дакументам для развіцця прыватнага аграсектару. У той перыяд па ўсёй Беларусі было створана больш за шэсць тысяч фермерскіх гаспадарак. Аднак потым краіну ўзначаліў былы дырэктар саўгаса, і фермеры сталі не патрэбныя дзяржаве.
Толькі за апошнія дзесяць гадоў спынілі сваю дзейнасць больш за чатыры тысячы фермерскіх гаспадарак. Аднак тыя, што засталіся, — не «дзякуючы», а «насуперак», — паказваюць надзіва эфектыўную працу.
Мы паспрабавалі прааналізаваць, з чаго можа складацца камерцыйны поспех беларускага фермера сёння. Агульнага рэцэпту поспеху адшукаць не атрымалася. Але стала зразумела, што сёння маюць поспех (вельмі адносны, вядома) тры тыпы фермераў.
Першы: тыя, хто заняты традыцыйным аграбізнесам (свінагадоўля, зерневыя культуры), але мае вялікі досвед і здолеў аптымізаваць даўно адпрацаваную традыцыйную схему працы.
Другі: тыя, хто займаецца экзотыкай — разводзіць страусаў, вырошчвае грыбы або дурніцы, гадуе бараноў ці трусоў. То бок заняў унікальную нішу і не мае канкурэнтаў, у тым ліку сярод мясцовых аграпрадпрыемстваў.
Трэці: тыя, хто мае блізкія (звычайна роднасныя) сувязі з мясцовай уладай і першапачаткова ладзіў сваё фермерства з разлікам на выкарыстанне гэтага рэсурсу.
Два прыклады
У дзяржаўныя сельгаспрадпрыемствы ўлады штогод укладваюць трыльёны рублёў, але, нягледзячы на гэта, большасць з іх — стратныя. Аднак у рэальным жыцці галоўнымі пацярпелымі аказваюцца фермеры.
У 2014 годзе шырока вядомай стала гісторыя фермера Аляксандра Крупенкі са Светлагорскага раёна. Годам раней ён здаў дзяржаўнаму прадпрыемству вырашчаную кукурузу, але яму за яе проста не заплацілі. Вынік — знаходжанне на мяжы банкруцтва.
Сам Крупенка распавядаў пра гэта так: «Быў добры ўраджай кукурузы. Адвёз на Рэчыцкі камбінат хлебапрадуктаў. Прынялі тавар і абяцалі разлічыцца да новага года. Калі прыйшоў час, сказалі, што камбінат у даўгах, грошай зусім няма, і аддалі кукурузу назад. Потым я яе здаў на ААТ «Калінкавічыхлебапрадукт». Усе перавозкі, натуральна, за свае грошы. Але ў Калінкавічах таксама не заплацілі. Увесну не змог купіць ні паліва, ні ўгнаенняў — нічога. У раёне засталіся ўсяго два фермеры. Мы таксама шмат каму вінныя. Таму што гэта — замкнёнае кола: мы паставілі гаспадаркам камбікорм, а яны з намі не разлічыліся. Адказ ва ўсіх адзін, маўляў, вы самі разумееце, якая ў нас сітуацыя ў сельскай гаспадарцы!»
Процілеглы прыклад — гісторыя кітайца Сюаджон Вына, які прыехаў у Беларусь з Пекіна. Ён купіў дом у вёсцы Пральнікі, узяў пад Ракавым 120 гектараў зямлі ў арэнду і стварыў там прыбытковую фермерскую гаспадарку пад назвай «Happy farm». Заняўся гадоўляй авечак, вырошчвае часнок, цыбулю, зеляніну, салодкую кукурузу. Каб пазбегнуць канкурэнцыі, кітаец эксперыментуе з прадуктамі, якія ў нас мала хто вырошчвае.
Журналістам Сюаджон Вын распавёў: «Працоўная сіла — яе, вядома, бракуе. Людзей бракуе. Цяжка знайсці, моладзі мала. Усе з’ехалі ў Мінск. Усё астатняе — лепш, чым у Кітаі. Тут шмат зямлі. Вольнага месца шмат. Чыстае паветра». Праўда, на самай справе галоўны сакрэт поспеху «Happy farm» у тым, што кітайскі фермер пастаўляе прадукты суайчыннікам — на будаўніцтва кітайска-беларускага тэхнапарку «Вялікі камень». Адтуль жа бярэ працоўных на будаўніча-рамонтныя работы.
Як бачым, розніца паміж паспяховым фермерам-кітайцам і праблемным фермерам-беларусам у тым, што кітаец пазбягае супрацоўнічаць з беларускімі дзяржструктурамі і мясцовымі ўладамі, а беларус — змушаны гэта рабіць.
Што трэба зрабіць?
Дзяржава развіццю фермерства нават на словах садзейнічае неахвотна. У лютым 2016-га была прадстаўленая чарговая праграма развіцця аграрнага бізнесу ў Беларусі на 2016–2020 гады. Але гэта зноў атрымаўся злепак папярэдніх правальных дакументаў — проста таму, што рыхтавалася яна ўсё тымі ж людзьмі і пад кіраўніцтвам усё таго жа Міхаіла Мясніковіча.
Калі не паглыбляцца ў аналіз, можна сказаць адно: ключавы элемент любой аграрнай рэформы — раздача зямлі людзям, то бок рэальная прыватная ўласнасць на зямлю. Гэтага беларускія ўлады баяцца проста панічна. А без прыватнай уласнасці на зямлю эфектыўнае фермерства немагчыма.
Што можна зрабіць у цяперашніх умовах, каб фермерская справа стала прыбытковай? Ёсць, прынамсі, адна ніша, якую беларускія фермеры могуць эфектыўна асвойваць ужо сёння: развіваць зялёнае фермерства.
Пакуль галіна «арганічнай ежы», ужо добра развітая ў Польшчы і Літве, у Беларусі толькі нараджаецца. Я, напрыклад, знайшоў усяго дзве прыватныя кампаніі, якія мэтанакіравана працуюць з фермерамі ды пастаўляць на рынак і прадаюць праз інтэрнэт чыстыя прадукты харчавання. Іх прадстаўнікі сцвярджаюць, што ў Беларусі добра калі набярэцца два дзясяткі фермераў, якія вырабляюць на самай справе экалагічна чыстыя прадукты. А попыт на іх ёсць нават ва ўмовах крызісу. Значыць, гэта рынкавая ніша, якая пакуль адкрытая для фермераў, нават у нялёгкіх беларускіх умовах.