У чыноўнікаў не атрымалася вярнуць давер да рубля. Долар для беларусаў больш надзейны
Беларусы ставяцца да курсаў валют прыкладна як да прагнозу надвор'я: імкнуцца пра іх даведацца і, нягледзячы на сумневы ў надзейнасці, будуюць свае планы на аснове атрыманай інфармацыі.
Курсавыя і зарплатныя перыпетыі прывялі да таго, што за 2023 год насельніцтва прадало валют на 292 млн долараў больш, чым купіла, што здаецца дзіўным у святле прыкметнага росту даходаў. Ці страцілі беларусы цікавасць да долара? Зусім не, піша эканаміст Алесь Гудзія ў «Позірку».
Валюта, асабліва амерыканскі долар, для беларусаў уяўляе сабой нешта большае, чым проста форму разлікаў і сродак назапашвання. Частыя дэвальвацыі, высокая інфляцыя і недавер да банкаўскай сістэмы краіны прымушаюць яе жыхароў ацэньваць свае даходы і назапашванні ў замежных грашах. Гэта лёгка праверыць, успомніўшы свае заробкі або цэны на буйныя пакупкі, паслугі, такія як аўтамабіль, адпачынак або нерухомасць, 10-15 гадоў таму — верагодна, мы будзем трымаць у розуме валютны эквівалент.
Нізкі давер да айчыннай валюты прывёў да сур'ёзных наступстваў для нацыянальнай эканомікі Беларусі — даларызацыі. Краіна, і так адчувальная да ваганняў на валютным рынку з-за продажу большай часткі сваёй прадукцыі за мяжу, стала яшчэ больш уразлівай з-за няўпэўненасці ў курсе беларускага рубля, што аслабляе ўнутраны рынак.
Зберагаем у тым, чаму давяраем
Праблему пагаршае той факт, што многія беларусы аддаюць перавагу захоўваць зберажэнні ў замежнай валюце, асабліва ў доларах ці еўра, нягледзячы на іх «недружалюбнасць».
У перыяды адноснага дабрабыту, калі даходы грамадзян растуць у рэальным выражэнні, тыя імкнуцца сфармаваць падушку бяспекі ў выглядзе валютных укладаў і наяўных зберажэнняў. Цяпер аб'ём такіх укладаў складае 4,6 млрд долараў, але за апошнія сем гадоў ён скараціўся амаль удвая.
Аналіз даных Нацыянальнага банка дазваляе ўбачыць, што за 2023 год беларусы набылі замежнай валюты на 9,826 млрд долараў ЗША, аднак прадалі на 10,118 млрд. Гэта азначае, што насельніцтва развіталася з валютай на 292 млн долараў.
Трэці год запар беларусы з'яўляюцца чыстымі прадаўцамі валюты. У 2021-м розніца паміж купляй і продажам валюты склала 53 млн долараў на карысць продажу, аналагічная розніца ў 2022 годзе — 26 млн долараў.
Аднак у 2020 годзе, у перыяд сацыяльна-палітычнага крызісу, насельніцтва набыло валюты на 1,9 млрд долараў больш, чым прадало. Выходзіць, у наступныя гады валюта сыходзіла на падтрыманне бягучага ўзроўню спажывання пры падзенні рэальных даходаў, а таксама напэўна пакідала краіну разам з беларусамі пры пераездзе за мяжу.
Санкцыйныя абмежаванні, праблемы з міжнароднымі перакладамі, змены ў транспартна-лагістычных патоках, а таксама перамяшчэнне бізнесу і эміграцыя насельніцтва пасля 2020 года зрабілі валютны рынак больш дынамічным. Абароты куплі-продажу як наяўнай, так і безнаяўнай валюты насельніцтвам у перыяд з 2020 па 2023 год захоўваліся на высокім узроўні.
Глядзіце таксама
Чым растлумачыць парадокс 2023 года?
Рынак замежнай валюты фізічных асоб падзяляецца на два асноўныя складнікі: рынак наяўнай і рынак безнаяўнай валюты. На рынку наяўнай беларусы традыцыйна больш актыўна прадаюць, чым купляюць, а на рынку безнаяўнай валюты сітуацыя адваротная: насельніцтва застаецца чыстым пакупніком.
Цікава, што пры росце даходаў у рэальным выражэнні беларусы звычайна часцей набываюць валюту. Аднак у 2023 годзе рост заробкаў пры нізкай інфляцыі не суправаджаўся павелічэннем попыту на валюту. Насельніцтва было вымушана здаваць валюту і здымаць валютныя дэпазіты, нягледзячы на спрыяльны эканамічны кантэкст.
Ключ да разумення сітуацыі, верагодна, крыецца ў тым, што трэба казаць не пра насельніцтва ў цэлым, а пра розныя групы з рознымі ашчаднымі паводзінамі, мэтамі і прыярытэтамі. Санкцыі, закрытыя межы, цяжкасці вядзення бізнесу з замежнымі партнёрамі і таксічнае бізнес-асяроддзе прымусілі значную частку бізнесу і высокакваліфікаваных спецыялістаў пакінуць Беларусь. З імі сышлі і капіталы, уключаючы валютныя зберажэнні.
З іншага боку, некаторыя бізнесы знайшлі спосабы абысці санкцыі, што спрыяла стварэнню новых капіталаў і падтрымлівала попыт на валюту.
Акрамя гэтага, дэфіцыт кваліфікаваных кадраў на рынку працы прывёў да таго, што работнікі, якія раней атрымлівалі больш нізкія заробкі, цяпер маюць магчымасць павялічыць свой даход. Разам з гэтым яны пачынаюць фармаваць зберажэнні, традыцыйна прадстаўленыя ў замежнай валюце. Назапашванне сродкаў у беларускіх рублях, якое суправаджаецца ростам інфляцыйных чаканняў, пачало павялічваць попыт на валюту сярод насельніцтва ў канцы мінулага года.
Такім чынам, беларускаму валютнаму рынку спатрэбілася прыкладна паўтара года, каб аднавіць звыклыя паводзіны: ператварэнне зберажэнняў насельніцтва ў валюту.
Пасля 2020 года ў чыноўнікаў не атрымалася вярнуць давер да рубля, і адраджэнне попыту на долар і еўра з боку суграмадзян ім відавочна не падабаецца. Ціск на валютны рынак яшчэ больш узмацніўся з-за дысбалансаў у знешнім гандлі. Да таго ж чыноўнікаў вымушаюць расходаваць валютныя рэзервы для пагашэння даўгоў перад расійскімі крэдыторамі, што дадае валютнаму рынку праблем.
Глядзіце таксама
