Ад сёння чалавецтва ў даўгу ў планеты

1 жніўня наступіў Сусветны дзень экалагічнага доўгу — узровень спажывання рэсурсаў перавысіў магчымасці Зямлі па іх аднаўленню.

Чаму чалавецтва жыве не па сродках, і як палепшыць сітуацыю, распавядаецца ў матэрыялах The Guardian і NBC News.
Чалавецтва паглынае рэсурсы планеты ва ўсё больш разбуральных аб'ёмах. Даследаванне аналітыкаў Global Footprint Network абвяшчае, што мы спажылі гадавую порцыю вугляродаў, ежы, вады, зямлі і лесаматэрыялаў за рэкордныя 212 дзён. У выніку, Сусветны дзень экалагічнага доўгу, калі спажыванне перавышае здольнасць прыроды да рэгенерацыі, перасунуўся на 1 жніўня. Гэта самая ранняя дата ў гісторыі.


Міжнародная даследчая арганізацыя Global Footprint Network штогод ацэньвае, наколькі глыбока трапляе чалавецтва ў экалагічную запазычанасць перад планетай. Згодна з яе данымі, для падтрымання цяперашняга апетыту да рэсурсаў нам патрэбна ўжо не адна, а 1,7 Зямлі.

Капаючы даўгавую яму

Упершыню экалагічны доўг быў зафіксаваны ў 1970-х, калі рост насельніцтва і павелічэнне сярэдніх патрэбаў выштурхнулі спажыванне за межы ўзроўню аднаўлення. З таго часу дзень, калі чалавецтва перавышае свой штогадовы планетарны бюджэт, зрушваецца наперад.
Трыццаць гадоў таму гэтая рыса была пройдзеная 15 кастрычніка. Дваццаць гадоў таму — 30 верасня. Дзесяць гадоў таму — 15 жніўня. Быў кароткі спад, але за апошнія два гады тэмпы ўзраслі. З улікам сучасных тэндэнцый, ёсць верагоднасць, што ў наступным годзе планетарны бюджэт, упершыню будзе вычарпаны ў ліпені.

Мы запазычваем будучыя рэсурсы Зямлі для кіравання нашымі справамі ў сучаснасці

Пры тым, што павелічэнне аб'ёмаў вытворчасці прадуктаў харчавання, здабычы карысных выкапняў, высякання лясоў і спальвання выкапнёвага паліва прыносяць толькі кароткатэрміновае (і нераўнамерна размеркаванае) паляпшэнне ладу жыцця, усё больш відавочныя доўгатэрміновыя наступствы ў плане эрозіі глебы, недахопу вады і парушэнняў клімату.
Па словах Матыса Вакернагеля, галоўнага выканаўчага дырэктара і сузаснавальніка Global Footprint Network, дзень расплаты набліжаецца.
"Нашы цяперашнія эканомікі працуюць з планетай па схеме Понца, — сказаў ён. — Мы запазычваем будучыя рэсурсы Зямлі для кіравання нашымі справамі ў сучаснасці. Як і любая схема Понца, гэта можа працаваць некаторы час. Але паколькі краіны, кампаніі або хатнія гаспадаркі ўсё глыбей і глыбей грузнуць у абавязках, яны ў канчатковым рахунку разваляцца".
Зрэшты, сітуацыя не з'яўляецца незваротнай. Даследаванні, праведзеныя GFN, паказваюць, што палітычныя дзеянні нашмат больш эфектыўны, чым індывідуальны выбар. Адзначана, напрыклад, што адмова ад спажывання мяса на 50% ссуне дату з'яўлення запазычанасці на 5 дзён. Павышэнне эфектыўнасці ў будаўніцтве і прамысловасці можа даць 3 тыдні, а памяншэнне вугляроднага кампанента на 50% дасць дадатковыя 3 месяцы.
У часы эканамічных спадаў у мінулым, калі скарачалася спажыванне энергіі, экалагічны бюджэт таксама мяняўся ў станоўчым напрамку. У фінансавы крызіс 2007-2008 гадоў гэтая дата ссунулася на пяць дзён. Рэцэсіі 1990-х і 1980-х гадоў таксама далі некаторы паслабленне, роўна як і нафтавы крызіс сярэдзіны 1970-х гадоў.
Аднак агульная тэндэнцыя такая, што ўсе вялікія выдаткі аплачваюцца планетарнымі сістэмамі падтрымкі.

Як разлічваецца Сусветны дзень экалагічнага доўгу

Global Footprint Network вызначае гэтую дату, выкарыстоўваючы, сярод іншага, дадзеныя ААН, Міжнароднага энергетычнага агенцтва і Міжурадавай групы экспертаў па змяненні клімату. Іх ацэнкі прыдатнай для выкарыстання плошчы біялагічна прадуктыўных раёнаў сушы і мора — пашавых і рыбалоўных угоддзяў, ворных зямель — выяўляюцца ў так званых глабальных гектарах. Яны выкарыстоўваюцца ў якасці стандартнай адзінкі, з дапамогай якой адлюстроўваецца агульная "біяёмістасць" Зямлі.
Затым даследнікі аналізуюць спажывецкі бок пытання. Яны разлічваюць плошчу прадуктыўных раёнаў, неабходную для задавальнення патрэбнасці чалавецтва ў прадукцыі расліна- і жывёлагадоўлі, рыбе, драўніне і прасторы для гарадскога развіцця. У разлік таксама прымаецца здольнасць лясоў паглынаць выкіды вуглякіслага газу ад спальвання выкапнёвага паліва. Гэта называецца экалагічным следам. Розніца паміж ім і біяёмістасцю Зямлі і складае абавязак.

Калі б увесь свет жыў, як ЗША, нам бы спатрэбіліся рэсурсы 5 планет Зямля

Global Footprint Network робіць разлікі не толькі на сусветным, але і на нацыянальным узроўні, дэманструючы, наколькі кожная краіна выходзіць за рамкі ўласных рэсурсаў. Напрыклад, біяёмістасць ЗША складае 3,6 га на чалавека, а сярэдняе спажыванне — 8,4 га, то бок у амерыканцаў дэфіцыт на душу насельніцтва складае 4,8 га. Пры насельніцтве ў 317 мільёнаў чалавек ЗША перавысілі свой бюджэт яшчэ 15 сакавіка. Калі б уся Зямля жыла, як Злучаныя Штаты, чалавецтву спатрэбіліся б рэсурсы прыкладна 5 планет.
Гэта рэзка кантрастуе з краінамі, у якіх прамысловасць развіта слаба, парк аўтамабіляў і грузавікоў адносна невялікі, а значная частка тэрыторыі пакрыта лясамі, што адпампоўваюць кісларод назад у біясферу. Напрыклад, біяёмістасць на душу насельніцтва Сурынама (496 000 чалавек), размешчанага ў паўночнай частцы Паўднёвай Амерыкі, складае 97 га, а экалагічны след — толькі 2,7 га. Такім чынам, малюсенькая краіна забяспечвае немалыя 94,6 га "рэзерву".
Не ўсе станоўча ўспрымаюць працу Global Footprint Network. Прадстаўнік Сусветнага фонду дзікай прыроды ў Вялікабрытаніі напісаў у 2010 годзе калонку, у якой назваў яе "разумнай", але дадаў, што разнастайны масіў дадзеных, якія збіраюцца для даследавання арганізацыі складана ўніфікаваць. Гэта робіць сусветны экалагічны доўг "хутчэй карысным, чым абсалютным" паказчыкам.
У 2015-м пасля абвяшчэння чарговай даты амерыканскі тэлевядучы Раш Лімбах выступіў з больш рэзкай крытыкай.
"Калі мы вычарпалі сваю гадавую долю прыродных рэсурсаў, — спытаў ён. — Тады чаму мы ўсё яшчэ дыхаем?".
Вакернагель адказвае: тое, што такія рэсурсы, як вада і кісларод, застаюцца даступнымі, не азначае, што яны не вычэрпваюцца да пагрозлівых узроўняў.
Зрэшты, па-за залежнасці ад дакладнасці разлікаў ці крытыкі ў іх адрас, Global Footprint Networkудалося падняць тэму абмежаванасці прыродных рэсурсаў. Асвятленне гэтага пытання няўхільна расце. Па словах арганізатараў, у 2017 годзе дадзеная тэма атрымала за 1,3 млрд праглядаў у інтэрнэце на больш чым 1900 сайтах. У некалькіх краінах, уключаючы Японію і ААЭ, урады абмеркавалі пытанне аб змене дзяржаўнай палітыкі ў сувязі з разлікамі экалагічнага доўгу.

Паводле focus.ua