«Адмовіўся ад здымак у роліку для БТ». Куўшынаў-старэйшы распавёў пра брата ў турме і ад'езд

Аляксандр Куўшынаў — дырэктар «Wialon», платформы для спадарожнікавага маніторынгу і інтэрнэту рэчаў кампаніі «Gurtam». А яшчэ ён «той самы айцішнік«, якога ў ліпені мінулага года сілавікі разам з роварам аднеслі ў аўтазак, і брат Віктара Куўшынава, палітвязня з «PandaDoc».


У той дзень некалькі соцень мінчукоў выстраіліся ў вялікую чаргу, каб падаць скаргі ў ЦВК на адмову ў рэгістрацыі двух прэтэндэнтаў на прэзідэнцкі пост — Віктара Бабарыкі і Валерыя Цапкалы. Наступныя 10 дзён Аляксандр правёў на Акрэсціна. Аказалася, гэта было не самае горшае з таго, што яму трэба было перажыць. Неўзабаве яго брата Віктара затрымалі па «справе PandaDoc» (3 з 4 затрыманых затым адпусцілі, Віктар усё яшчэ за кратамі), а яму самому прыйшлося за 2 дня сабрацца і з'ехаць з краіны.
Dev.by пагаварыў з Аляксандрам пра падзеі тых дзён, ад'езд і лёс брата.

«Дрэнныя ўмовы? А што вы хацелі, у вас жа "палітычныя" ў камеры»

— Кажуць, пасля затрымання 12 ліпеня вас нават пазнавалі на вуліцах.— Так, так і ёсць. Што ў Мінску, што ў Кіеве, я мог сказаць: «Я айцішнік на ровары», — і людзі тут жа разумелі, пра што ідзе гаворка: «Так-так, я чытаў». І хоць я нічога выбітнага не зрабіў, тая гісторыя прыцягнула шмат увагі, і многім яшчэ да дня выбараў адкрыла вочы на тое, што арыштаваць у нас могуць любога сярод белага дня.
— Ці маглі вы выказаць здагадку, што такое адбудзецца, былі гатовыя?
— Я думаў, што нешта можа такое быць — але ўжо бліжэй да выбараў, не ў сярэдзіне ліпеня: занадта рана.
У той час амапаўцы, дарэчы, не ўжывалі да мяне лішняга гвалту. Проста знялі з ровара і перанеслі ў аўтазак — і, пакуль мы чакалі астатніх затрыманых (а наступным аказаўся мой брат Віктар), мы нават размаўлялі: мне ўдалося ўгаварыць іх зняць мабільны тэлефон з ровара — у выніку пазней мы з Віцем знялі на гэты тэлефон (СК так і не вярнуў мне яго) сэлфі са «стакана».
Чаму ж сілавікі ператварыліся ў такіх звяроў у жніўні? Я думаю, быў прамы загад ад начальства: самі па сабе яны не былі настроеныя на агрэсію.
— Вы ж правялі 10 сутак на Акрэсціна?
— Так, а Віктар 11.
— Ёсць розніца паміж тым, што апісвалі людзі ў жніўні-кастрычніку і пазней, і тым, што бачылі вы ў ліпені?
— Ужо тады на Акрэсціна былі асаблівыя ўмовы для «палітычных»: варта такім зняволеным «заехаць» — і ва ўсёй камеры мяняўся рэжым знаходжання.
Нас даставілі ў ЦІП у гадзіну ночы, а на наступную ж раніцу ва ўсіх васьмярых чалавек забралі матрацы — і выдавалі толькі на ноч, а ўсю літаратуру — назаўжды. Нас пазбавілі паперы, асадак, перасталі выключаць святло ў камеры ... Было зразумела, што адміністрацыя спрабуе стварыць такія ўмовы для нашых сукамернікаў, каб яны адчувалі ў дачыненні да нас непрыязнасць. Калі яны сталі скардзіцца, адзін з ахоўнікаў нават сказаў: «А што вы хацелі? У вас жа "палітычныя"!»
Але ніхто з суседзяў па камеры не выяўляў да нас агрэсіі — адміністрацыя відавочна недаацаніла беларусаў. Мы, наадварот, аб'ядналіся супраць сістэмы.
Дарэчы, ведаеце, у чым я пераканаўся на асабістым прыкладзе? На Акрэсціна кожная камера абсталяваная сістэмай відэаназірання — і яна нядрэнна працуе. У нейкі момант бывалыя сукамернікі сталі падбіваць нас на «закос»: маўляў, можна ж у бальнічку з'ездзіць, чым тут сядзець — тэрмін жа ўсё роўна ідзе.
Я стаў скардзіцца на самаадчуванне. Першыя два дні мне давалі таблеткі, потым я папрасіў, каб выклікалі «хуткую». Калі пачуў, што за мной ідуць, — саскочыў уніз з верхняй шконкі. Але пакуль мне здымалі кардыяграму, прыйшоў ахоўнік, які сочыць на экранах за тым, што адбываецца ў камерах, і сказаў шматзначна: «Нешта вы занадта жвава скачаце для хворага…»
Яны ўсё запісваюць. Я ўпэўнены: відэа падзей 9-12 жніўня з камер назірання на Акрэсціна рана ці позна ўсплыве.
— Самае цяжкае на Акрэсціна — гэта…
— Не ведаць, што адбываецца за сценамі турмы, і думаць, што ўсё заглухла.
Мы былі там 10 дзён — і за гэты час да нас у камеру не падсадзілі аніводнага «палітычнага». Мы не атрымлівалі навін звонку. Калі выходзілі, думалі, усё, канец. І не было большай радасці, чым даведацца, што штабы Ціханоўскай, Бабарыкі і Цапкалы аб'ядналіся — і ўсё закруцілася яшчэ больш.
— Дарэчы пра «закруцілася». Ці не было ў ліпені хоць паўнамёку на тое, што ў жніўні ўсё «закруціцца» да такой ступені, што тыя, хто выходзіў з ІЧУ, будуць казаць пра катаванні?
— Не, такое цяжка было ўявіць. Ведаеце, калі мы ў камеры размаўлялі з бывалымі зэкамі, тыя казалі: увесь гэты ЦІП разлічаны на 150 чалавек і на столькі ж — ІЧУ. У нас у камеры заўсёды была загрузка на 120% — замест 8 чалавек 10. І мы думалі, што нават калі ў жніўні ў нашу камеру 16 пасадзяць і ў астатнія — у 2 разы больш, ну, гэта 600 чалавек на ІЧУ і ЦІП. Але ўявіць сабе, што ў гэтую ж камеру заштурхаюць 40 затрыманых або 60…
Сукамернікі казалі, калі кагосьці прывозяць на Акрэсціна ў вусцілку п'яным або збітым, то іх не прымаюць. На ўваходзе ёсць чэк-ліст — адміністрацыя не возьме чалавека ў цяжкім стане: ім жа за цябе несці адказнасць. Але ў жніўні ўсе гэтыя правілы былі парушаныя.
— Вы ўдзельнічалі ў падзеях з 9 па 11 жніўні і пазней у маршах?
— Так, 9 жніўня я быў на сваім выбарчым участку назіральнікам. А мой участак у Каменнай Горцы — адзін з тых, якія не зачыніліся своечасова.
Я асабіста падлічыў: у нейкі момант у чарзе перад школай было больш за 500 чалавек — і калі дзверы ў іх перад носам зачыніліся, вядома, усе сталі перажываць. Людзі гатовыя былі вынесці дзверы.

«Сюжэт паказалі ў суботу — у панядзелак мы паляцелі ў Стамбул»

— Калі вы з'ехалі з Беларусі?
— 14 верасня. За 2 дні да гэтага на БТ выйшаў сюжэт, у якім распавядалася пра тое, што «PandaDoc» спансіравала жаночыя пратэсты. У гэтым жа сюжэце паказалі відэа з офіса «Gurtam», а таксама фота з Пушкінскай, зробленае 10 жніўня, — на ім мы з сябрамі і жонка Віктара Аляксандра Дзікан.
Офіс «Gurtam» недалёка ад Пушкінскай: і 10 жніўня, і ў іншыя дні пасля працы я быў там — але да чаго там гэтае фота, калі гаворка ў сюжэце пра «PandaDoc»? Я вырашыў, што гэта папярэджанне: не варта заставацца тут далей. Жонка Віктара Аляксандра да таго часу ўжо з'ехала ў Кіеў.
Сюжэт паказалі ў суботу — у панядзелак мы паляцелі ў Стамбул. Так прасцей за ўсё было выехаць: у Турцыю не патрэбныя візы, а мы ехалі ўсёй сям'ёй.
— У вас чацвёра дзяцей. Сабрацца ўшасцёх за 1,5 дня — той яшчэ квэст.
— Так, гэта няпроста. У той момант мы не ўсведамлялі, што паедзем на паўгода ці нават больш. Думалі, засталося трошкі пачакаць, мы зрабілі ўжо нямала, а астатняе даробяць тыя, хто застаецца ў краіне, — хутка вернемся. І будзе вялікае свята, як 16 жніўня «на стэле».
Мы і рэчаў узялі з сабой па мінімуме — хто мог падумаць, што варта браць зімовую вопратку, накіроўваючыся ў Турцыю. Ужо ў Літве я зразумеў, што з тым жа сутыкнуліся многія: наша мінулае жыццё быццам пастаўлена на паўзу — а нам даводзіцца пачынаць з пачатку, з куплі самага неабходнага, наогул усяго.
— «Вандравалі» з краіны ў краіну або хутка аселі дзесьці?
— Мы амаль месяц правялі ў Турцыі, крыху больш за месяц — ва Украіне, а потым прыехалі ў Літву. Тут у нас адразу былі варыянты па школе і садзе — а гэта важна. У нас усё збілася за гэтыя «канікулы», якія зацягнуліся да сярэдзіны лістапада, дзеці адвыклі вучыцца: яны займаліся аддалена, але вельмі сімвалічна. І гэта была цэлая праблема.
Яшчэ я хацеў бы адзначыць, што ў Літве няма ніякай праблемы з рускай мовай: нават у дзяржорганах ты можаш гаварыць па-руску — і пракансультуюць цябе. У Вільні ёсць беларускамоўная гімназія ім. Францыска Скарыны, у якой вучыцца ўжо больш за 100 беларускіх дзяцей, у тым ліку маё старэйшае дзіця, а малодшыя — у прыватнай школе-садзе з навучаннем на англійскай. Мы вырашылі атрымаць хоць якую-небудзь выгаду з гэтай сітуацыі — няхай дзеці вучаць мову, пакуль мы вымушаны жыць за межамі Беларусі.
— Навучанне затратнае?
— У гімназіі — не, там усё бясплатна, нават падручнікі. І трапіць не складана: мы проста прыйшлі, падалі заяву ў спрошчаным фармаце, не патрэбныя былі нават выпіскі з асабістай справы — толькі даведка аб стане здароўя і фотакопія адзнак.
Прыватныя школы ў Вільні ў 1,5-2 разы даражэй, чым у Мінску. Але тут усё даражэй: тая ж кватэра — разы ў 1,5.
— Ваш пераезд паўплываў на працу?
— Не, з-за пандэміі каранавіруса «Gurtam» навучылася працаваць дыстанцыйна — і з гэтага пункту гледжання мой пераезд не стаў ні для каго стрэсам. Так, гэта адцягвае ўвагу на пару дзён, але ў асноўным ніякіх праблем не ўзнікае.
— А як наконт настрою ў камандзе? Даводзілася чуць ад аднаго з распрацоўшчыкаў, што адносіны ў іх на праекце сталі напружанымі: тыя, хто з'ехаў, злуюцца на тых, хто застаўся, — і наадварот.
— Таксама чуў пра канфлікты, якія ўзнікаюць з-за таго, што не кожны супрацоўнік можа так проста рэлакавацца за мяжу. Хоць Літва і робіць усё для таго, каб прыцягнуць айцішнікаў, але ёсць пэўныя забаронныя меры. Заробак рэлаканта павінен складаць 1,5 сярэдняга заробку літоўца на падобнай пазіцыі. Груба: калі ты зарабляеш менш за 1600 еўра, то не зможаш пераехаць сюды па праграме «Blue Card». Хоць, вядома, сярод рэлакантаў шмат і не-айцішнікаў, вымушаных з-за грамадзянскай пазіцыі пакінуць (на час) родную краіну. Літва дапамагае з нацыянальнымі візамі і такім людзям.
— Я маю на ўвазе, што супрацоўнікі па розныя бакі беларускай мяжы могуць бачыць сітуацыю па-рознаму…
— Так і ёсць: мы з'ехалі, і мы сапраўды бачым адсюль усё інакш. Але гэта не значыць, што мы не карысныя тут. Я ўпэўнены, што прыношу больш карысці, застаючыся на волі, нават калі проста ўдзельнічаю ў шэсці па Вільні, каб хоць неяк падтрымаць тых, хто застаўся ў Беларусі, і паказаць усім беларусам, што наш дух не зламаны.
Супраціў не заканчваецца маршамі. Многія, хто з'ехаў, удзельнічаюць і ў іншых даволі сур'ёзных актыўнасцях. Менавіта нашы дыяспары ў розных краінах паўплывалі на рашэнні «Skoda» і «Nivea» адмовіцца ад спонсарства ЧС па хакеі.
— Як доўга вы не плануеце вяртацца ў Беларусь?
— Да тых часоў, пакуль сітуацыя карэнным чынам не зменіцца. Я адчуваю сябе камфортна ў Вільні: перастаў прыслухоўвацца, ці не стукне нешта за дзвярыма, заміраць унутрана, убачыўшы паліцэйскага на вуліцы. У Беларусі людзі вымушаныя жыць пад пастаянным ціскам. І мне там было б некамфортна і ўсё яшчэ небяспечна.

«Да Віктара прыходзілі з прапановай зняць ролік для БТ. Ён яе адхіліў»

— Раскажыце пра свайго брата Віктара і пра яго арышт.
— Гэта было для ўсіх нас шокам, на самой справе. Пасля 10 сутак на Акрэсціна разам мы яшчэ больш зблізіліся, з таго моманту заўсёды былі на сувязі — у тым ліку той раніцай, калі сілавікі правялі рэйд і арыштавалі некаторых супрацоўнікаў «PandaDoc». На пытанне ў Тэлеграме: «Віця, усё дрэнна?» — брат не адказаў.Перш за ўсё я выдаліў нашу перапіску, каб не «карміць» тых, хто атрымае доступ да яго тэлефона.
Цікавы факт: у той дзень ён працаваў з дому, але яго мабільнік «вялі», ведалі яго лакацыі і прыйшлі да яго ў той жа самы час, калі іншая брыгада ўвайшла ў офіс «PandaDoc».
Калі мы даведаліся, што ім ставяць у віну, вырашылі: узялі памылкова, хутка выпусцяць, бо Віця мае да гаспадарчай дзейнасці кампаніі не больш дачынення, чым любы з тэсціроўшчыкаў або распрацоўшчыкаў. Але ўсё ідзе інакш: траіх іншых супрацоўнікаў «PandaDoc» перавялі на хатні арышт, а Віця застаецца за кратамі.

— Як вам здаецца, чаму з усіх супрацоўнікаў «PandaDoc» менавіта Віктар застаецца ў СІЗА? Аляксандра Дзікан лічыць, што ён вельмі прынцыповы…
— Мы ведаем, што да многіх палітвязняў прыходзілі з прапановай зняць прыгожы ролік з раскаяннем для БТ. Мяркуем, што Віктар адхіліў яго — яму няма ў чым раскайвацца, ён нічога не зрабіў.
У нас яшчэ ёсць версія, што Віктар застаецца ў закладніках, таму што хтосьці лічыць, што брат бліжэй за іншых да Мікіты Мікада — яны знаёмыя з дзяцінства, вучыліся ў адным класе (дарэчы, інфарматычным).

— Вы перапісваліся з братам?
— Мы пішам яму, але вельмі рэдка атрымліваем адказы. Прапорцыя — 5:1.
На днях да мяне дайшла навіна, што Віктар нарэшце атрымаў ліст, які я адправіў яму 14 снежня, — ён 2 месяцы ішоў.
У асноўным мы атрымліваем інфармацыю пра Віктара праз яго адваката. Вядома, яна вельмі скупая, бо ў турме асабліва не пагутарыш: «умовы ў яго больш-менш», «руху па яго крымінальнай справе няма», «Віктар шмат чытае», «наколькі магчыма, падтрымлівае фізічную форму» — вось і ўсё.
Публікуецца ў скарачэнні. Чытаць цалкам тут.