Чаму беларускі АМАП паводзіць сябе так жорстка? Інтэрв'ю з былым байцом

Свет абляцелі кадры і апавяданні дэманстрантаў у Беларусі аб жорсткіх затрыманнях і здзеках у ізалятарах. 16-гадовага Цімура з Мінска, па словах сваякоў, лекарам давялося ўвесці ў кому, каб справіцца з траўмамі, атрыманымі ад байцоў АМАПу; у Гомелі ў выходныя пахавалі 25-гадовага Аляксандра Віхора — збіты пры затрыманні хлопец памёр, не атрымаўшы медыцынскай дапамогі.

Медыкі кажуць пра сур'ёзныя траўмы, атрыманыя ўдзельнікамі акцый пратэсту і выпадковымі мінакамі пасля зносін з супрацоўнікамі сіл правапарадку.
У панядзелак стала вядома, што Следчы камітэт Беларусі атрымаў больш за 600 заяваў ад грамадзян аб гвалце падчас затрымання, яшчэ 100 чалавек паскардзіліся на збіцці ў ізалятарах.
Руская служба Бі-бі-сі паразмаўляла з былым байцом АМАПа пра тое, чым можна растлумачыць падобную жорсткасць.
У разгоне акцый пратэсту ў Беларусі ўдзельнічалі як супрацоўнікі МУС, так і іншыя структуры, не падпарадкаваныя міністэрству — праваабаронцы сцвярджаюць, што такіх у краіне не менш за пяць. Часам вызначыць прыналежнасць да той ці іншай структуры было немагчыма — частка людзей была ў цывільным, а ў некаторых на форме адсутнічалі якія-небудзь апазнавальныя знакі.
Але менавіта байцы АМАПу, паводле шматлікіх звестак, жорстка затрымлівалі ўдзельнікаў акцый, ўкладвалі іх штабелямі у аўтазаках, а таксама жорстка збівалі людзей у ізалятарах часовага ўтрымання.
Алег (імя змененае) праслужыў у мінскім АМАПе 17 гадоў — ад радавога байца да афіцэра і камандзіра падраздзялення. "Былых" у гэтых структурах не бывае, кажа ён.
"Я прыйшоў у АМАП напярэдадні першых прэзідэнцкіх выбараў. Адслужыў тэрміновую службу ў войску, там прайшоў адмысловую падрыхтоўку. У 90-я хлопцы на "грамадзянцы" альбо ішлі ў бандыты, альбо ў міліцыю, выбару асабліва не было. Я пайшоў у міліцыю: я выхаваны быў у Савецкім Саюзе, рос на прыкладах гераічных подзвігаў. Я пайшоў туды працаваць за ідэю — зарплата ў 30 долараў, пагадзіцеся, — не стымул.
У той час у АМАПе было шмат "афганцаў" — хлопцаў, якія прайшлі гарачыя кропкі. Наш "кодэкс гонару" фармавалі яны. Такога, што было цяпер, у апошнія дні, мы б ніколі не зрабілі. Мы былі жорсткімі, але не бязлітаснымі".

"За сябе і за таго хлопца"

Бі-бі-сі: Вам даводзілася ўдзельнічаць у разгоне апазіцыйных выступаў?
Алег: Я звольніўся ў 2010-м, яшчэ да разгону плошчы (гаворка ідзе пра разгон дэманстрантаў на плошчы Незалежнасці ў дзень прэзідэнцкіх выбараў 19 снежня 2010 года — заўв. Бі-бі-сі). Я ўдзельнічаў у ахове грамадскага парадку ў 1996 годзе, на "Мінскай вясне", калі перагортваліся машыны і ішоў "Чарнобыльскі Шлях". У зачыстцы намётавага мястэчка на Кастрычніцкай плошчы [пасля прэзідэнцкіх выбараў 2006 года] таксама ўдзельнічаў, але, пагадзіцеся, там не было збіцця, траўмаў і калецтваў у дэманстрантаў, пра якія паведамляюць цяпер.
Бі-бі-сі: Як рыхтуюць байцоў да разгону дэманстрацыі? Гэта ідэалагічная праца? Вучаць "радзіму любіць" і біць яе "ворагаў"?
Алег: Я не ведаю, што цяпер байцам казалі. Яны рэальна вераць, што абаранілі краіну ад Майдана! Сувязь у мяне ёсць з людзьмі, якія там служаць, з маімі падначаленымі былымі, але што ў дадзены момант адбываецца ў падраздзяленні, я не ведаю. Чаму ў людзей з'яўляюцца такія прыступы нянавісці да народа? У нас такога не было. Супрацьдзеянне натоўпу заўсёды было адэкватным. Калі натоўп стаяў — ніхто не чапаў. АМАП стаяў у ачапленні — так, са шчытамі, без шчытоў. Калі фізічнага ўздзеяння на супрацоўнікаў міліцыі не было, супрацоўнікі міліцыі ніколі не шчыравалі такім чынам.
Бі-бі-сі: Што адбываецца, калі дэманстранты праяўляюць агрэсію?

Алег: Як бы вам растлумачыць ... Салдаты на вайне ваююць не за ўрад, не за кіраўніка краіны. Мужчыны на вайне ваююць за таго хлопца, які з табой побач сядзеў у акопе — і яго ўжо няма. Салдаты ваююць за гэта. І тут [пры разгоне дэманстрантаў] спрацоўвае такое ж. Таму што калі твайму напарніку, твайму таварышу прыляцеў камень у галаву, у табе натуральна ўзнікае хваля гневу — як у любым чалавеку. Хлопцы са шчытамі, калі на іх ідзе фізічнае ўздзеянне, гуртуюцца. Яны ўжо ваююць і за сябе, і за таго хлопца, які пацярпеў.
Але я не разумею таго, што адбываецца ў многіх выпадках цяпер. Разумею жорсткі адказ ля ўніверсама "Рыга", дзе пратэстоўцы будавалі барыкады, адбіваліся, чым маглі, кідалі, па некаторых звестках, у праваахоўнікаў "кактэйлі Молатава". Але не разумею, не магу зразумець, як можна біць 15-гадовага пацана на пустым тратуары, тым больш, што ён крычыць, што яму толькі 15.

На мой погляд, адбылася нейкая падмена прынцыпаў баявога братэрства.

Пабочны эфект

Бі-бі-сі: Тое, што адбываецца цяпер, гэта каманда афіцэраў або самавольства падначаленых? Алег: Натуральна, без каманды нічога не робіцца ў гэтых падраздзяленнях. Самавольства тут няма. Мяркуючы па ўсім, на самым вышэйшым узроўні была дадзена каманда самым жорсткім чынам задушыць гэтыя выступы.
Бі-бі-сі: Што спрацоўвае? Псіхалагічны эфект? Чаму цяпер такая жорсткасць — бо каманду можна выконваць па-рознаму.
Алег: Не ведаю, як цяпер гэта можна растлумачыць. Як растлумачыць? Альбо байцам нешта давалі, але не сказалі ім, што з імі можа адбыцца. Можа, давалі псіхатропы нейкія, але сказалі, што гэта для падтрымання фізічнага стану. Не сказалі, што пабочны эфект — неўтаймаваная лютасць і да таго падобнае. Я не выключаю гэтага.
Мы ў свой час працавалі ў адкрытую, у нас нават масак не было. У нас не было такога, каб чалавека ў кайданках біць — чалавек у кайданках табе ўжо нічога не можа зрабіць. Нас простыя людзі паважалі ў наш час, падонкі баяліся. Але не было такой нянавісці, як у гэтыя дні. Я разумею, чым яна выкліканая, што спарадзіла абурэнне народа, злосць не толькі да супрацоўнікаў АМАПа, але наогул да людзей у форме. Гэта вельмі небяспечны эфект, калі злосць, нянавісць і нават траўля распаўсюджваецца на ДАІшніка, супрацоўніка аховы будынкаў, участковага.
Бі-бі-сі: Можа, правакуюць жорсткасць чыста фізіялагічныя інстынкты? Сама назірала, як у чаканні каманды байцы па некалькі гадзін сядзяць у аўтобусах з зачыненымі вокнамі. Прабачце, але ж элементарна ў туалет хочацца і дыхаць цяжка ...
Алег: Так, калі доўга там сядзіш, табе, як любому чалавеку, хочацца дадому, выйсці з дыскамфорту — ты пяць гадзін сядзіш у душнай машыне. У прыбіральню перыядычна выпускаюць, ваду даюць, харчаванне таксама. Калі напружана, супрацоўнікі працуюць ва ўзмоцненым рэжыме, можа супрацоўнік суткамі знаходзіцца на працы.
Але гэта не павінна правакаваць раззлаванасць — не належыць. Можа, са сваёй званіцы гляджу, але з-за таго, што я сядзеў пяць гадзін у машыне, я не буду біць чалавека.
Бі-бі-сі: На шматлікіх акцыях мы бачым людзей у цывільным, якія часам правакуюць дэманстрантаў, ківаюць АМАПу, каго затрымліваць. Гэта людзі з падраздзяленняў АМАПа або з іншых структур?
Алег: Гэта могуць быць і АМАПаўцы, і супрацоўнікі іншых падраздзяленняў. Але, як правіла, калі працуе АМАП, то і ў грамадзянскім працуюць людзі з АМАПа. Таму што яны ведаюць адзін аднаго. Звычайная логіка: калі чалавек з іншай структуры мне нешта там будзе махаць, я адкуль ведаю, хто ён? На ім жа не напісана. Таму я не буду выконваць яго каманды. Толькі людзі, якія ўзаемадзейнічаюць у адным падраздзяленні, могуць так працаваць.

Прасоўванне па службе

Бі-бі-сі: Людзі, якія выйшлі з ІЧУ, распавядаюць, што АМАПаўцы складвалі іх спецтранспарт пластамі, збівалі і тапталіся па затрыманых. Ці ёсць нейкі рэгламент, інструкцыя аб межах прымянення сілы?
Алег: Ёсць закон аб міліцыі, у якім прапісана прымяненне фізічнай сілы і спецыяльных сродкаў. Пры Уладзіміру Навумаве, калі ён быў міністрам унутраных спраў, строга пыталіся за загад №1 — пра ветлівае і культурнае абыходжанне з грамадзянамі. Я вельмі шмат пісаў папер. Калі мой падначалены ўжываў фізічную сілу або спецсродкі да затрыманага, ён пісаў рапарт-тлумачэнне: рапарт, калі апранаў кайданкі, рапарт, калі ўжываў дубінку або фізічную сілу. Камандзір праводзіў праверку правамернасці дзеянняў.
Бі-бі-сі: Людзі, якія выходзілі з ІЧУ, расказвалі пра зверствы нейкай супрацоўніцы Крысціны: яна біла мужчын у пах, жанчын у жывот. У падраздзяленнях АМАП ёсць жанчыны?
Алег: Я пра гэта чытаў, але даму гэтую не ведаю, не ведаю, у якой структуры яна служыць. У АМАПе ёсць жанчыны. У цяперашні час, наколькі я ведаю, ёсць жаночая рота; як правіла, туды трапляюць спартсменкі, прыярытэт аддаецца дзяўчатам, якія займаліся адзінаборствамі.
Бі-бі-сі: Колькі плацяць у АМАПе? Чым прыцягваюць?
Алег: Супрацоўнік, які толькі прыбыў, атрымлівае каля 900 рублёў, напэўна. Затым зарплата расце ў залежнасці ад выслугі гадоў, звання, пасады. Праз паўгода зноў прыбылы атрымлівае службовае жыллё. Для хлопцаў з правінцыі гэта важна, асабліва ў сталіцы. Мы абмяркоўвалі з калегамі: зараз прыходзяць у АМАП хлопцы з недастатковай фізічнай падрыхтоўкай, нават пасля арміі. І — як гэта мякчэй сказаць — з недастатковай адукацыяй. У некаторых падраздзяленнях заахвочваецца даносніцтва — такі вось своеасаблівы спосаб прасоўвання па службе.
Бі-бі-сі: Вам цяжка было адаптавацца да іншага жыцця, калі пакінулі службу ў АМАПе?
Алег: Прафесійная дэфармацыя заўсёды існуе. Сыходзіць было цяжка. Не хапала таго калектыву, у якім працаваў, людзей, якія сталі сябрамі. У маім падраздзяленні адносіны будаваліся на павазе, і я, як камандзір, павінен быў паступаць так, каб і ў працы, і ў побыце байцы паважалі мяне, а я паважаў іх.
Каля месяца была вельмі моцная дэпрэсія. Потым ... Усё ж такі мужчына, чаго скардзіцца: сышоў і пайшоў. Трэба зарабляць, утрымліваць сям'ю — і таксістам прыйшлося папрацаваць.
Таццяна Мельнічук, bbc.com