«Я адразу казаў сабе, што калі мне скажуць каго-небудзь ударыць, я не буду біць — гэта людзі майго горада»

У лістападзе ва ўсіх гарнізонах Беларусі праходзіць звальненне ў запас салдат тэрміновай службы. Два гродзенца, якія служылі ва ўнутраных войсках у Гродне і Мінску, падзяліліся з Hrodna.life сваімі гісторыямі ўдзелу ў разгонах пратэстаў.

Служба ў Гродне і падрыхтоўка да выбараўАляксей служыў у вайсковай часці 5522 у Гродна. Яго частка ўдзельнічала ў падаўленні пратэстаў у Гародні пасля прэзідэнцкіх выбараў у жніўні 2020 года. Падрыхтоўка да разгону пратэстаў праходзіла на тэрыторыі часткі з ліпеня. Са слоў Аляксея, на акцыях пратэсту ў Гародні ён не затрымаў і не ўдарыў ніводнага пратэстоўца. Сёння ён асуджае дзеянні ўладаў у адносінах да пратэстоўцаў.
"Цэлы год выдаўся цяжкім. Спачатку каронавірус, а потым выбары. У салдат ніякіх звальненняў і выхадных. Кагосьці адпраўлялі ў адпачынак за месяц да звальнення. Перад выбарамі пачаліся трэніроўкі ў поўным абмундзіраванні на тэрыторыі часткі. Яны былі планавымі і заўсёды праходзяць перад выбарамі. Але нам, як срочнікам, камандзіры казалі, што мы 25-ы рэзерв і калі будуць нейкія хваляванні пасля выбараў, то мы будзем удзельнічаць у крайнім выпадку".
Аляксей кажа, што трэніроўкі былі цяжкія, салдаты бегалі са шчытамі па стадыёне ваеннага гарадка па некалькі гадзін. З імі час ад часу трэніраваліся супрацоўнікі міліцыі і АМАПу, усе хто служыць на кантракце.
"Інфармацыі ў частцы звонку было мала, тэлефоны забароненыя. Галасавалі мы датэрмінова, але ніхто не казаў, што менавіта за Лукашэнку трэба галасаваць. Я ўпэўнены, што большасць салдат і кантрактнікаў аддалі свае галасы за Святлану Ціханоўскую. Камандаванне ў частцы чакала, што людзі пачнуць выходзіць на плошчу, але ніхто не думаў, што гэта будзе доўжыцца так доўга».

"Мы працавалі масай на застрашванне, а за намі ішоў АМАП"

Першы раз гарадзенскіх срочнікаў прыцягнулі да разгону пратэстоўцаў увечары 9 жніўня. Аляксей кажа, што ў той дзень на плошчы ў асноўным толькі яны і былі. У Гродне ў вайсковай частцы Аляксея было дзве роты тэрміновай службы і рота кантрактнікаў, якая займаецца перавозкай зняволеных.
«Большасць кантрактнікаў адправілі ў Мінск на ўзмацненне. У Гродне засталася толькі малая частка і мы тэрміновікі. Увечары нас выгрузілі на Кастрычніцкай. Была задача прайсці ланцугом ад "Ратушнага" да драмтэатра, як і адпрацоўвалі на трэніроўках.
Камандзіры казалі, што нам не давядзецца біць людзей, пратэстоўцы самі будуць разыходзіцца. Так і атрымлівалася спачатку, мы працавалі масай на застрашванне, а за намі ішоў АМАП, які затрымліваў людзей і грузіў у бусікі. У першы дзень усе былі ў разгубленасці, і ніхто не думаў, што людзі працягнуць выходзіць пасля разгонаў. Мы не паспявалі адпачыць, ні вады, ні туалета".

"Срочнікам не давяралі затрымліваць людзей, гэтым займаліся кантрактнікі"

У дзень выбараў рота Аляксея да гадзіны ночы бегала па горадзе і разганяла нязгодных з вынікамі выбараў гродзенцаў. Пасля таго, як у горадзе ўдалося пагасіць пратэст, срочнікаў адправілі ў Ліду на ўзмацненне. Была інфармацыя, што там пратэстоўцы хочуць захапіць будынак мясцовага РАУС. Срочнікі так і не даехалі ў Ліду, на паўдарогі іх разгарнулі і вярнулі ў частку. У ваенным гарадку ў Гродне іх пакармілі і далі адпачыць перад чарговых выездам.
"Прыцягвалі нас на пратэсты і ў наступныя дні. Срочнікам не давяралі затрымліваць людзей, гэтым у асноўным займаліся кантрактнікі. На плошчы па той бок пратэсту я бачыў знаёмых хлопцаў і яны мяне бачылі. Але, я думаю, яны разумелі, што гэта не мой выбар.
Салдаты тэрміновай службы — закладнікі сітуацыі. Ніхто з салдат не радаваўся, што даводзілася душыць пратэст, усе разумелі што адбываецца ў краіне. Я быў амаль на ўсіх разгонах, але я проста хадзіў. Я адразу казаў сабе, што калі мне скажуць каго-небудзь ударыць, я не буду біць — гэта людзі майго горада.
Чаму лютаваў АМАП і кантрактнікі, я да гэтага часу не магу зразумець. Гэта неабгрунтаваная агрэсія, для іх калі чалавек выйшаў на несанкцыянаваны мітынг, значыць ён парушальнік і яго трэба затрымаць любой цаной".

Пагром ля філармоніі

Самымі страшнымі і непрыемнымі для Аляксея былі затрыманні каля філармоніі на другі і трэці дзень пратэстаў. Гэтымі днямі з Мінска вярнуліся кантрактнікі, якія і пачалі "наводзіць парадак" у сваім горадзе.
"Было цёмна, паўсюль крычаць жанчыны. І мы, як бандыты, ішлі па праезнай частцы ад моста да філармоніі. Камандзір часткі і кантрактнікі білі па машынах, якія сігналілі, а кіроўцаў выцягвалі і збівалі. Аўтамабілі заведзеныя так і заставаліся з жанчынамі пасярод дарогі, а ў некаторых выпадках і пустыя.
Я ішоў ззаду і асабіста бачыў, як камандзір часткі дручком разбіў лабавое шкло ў адной машыне. У той вечар міліцыя граміла ўсё запар, я быў у шоку.
Нікога таблеткамі не пампавалі і не агітавалі так дзейнічаць. Гэта асабістая ініцыятыва некаторых і поўная беспакаранасць. Так, хтосьці бывала кіне пластмасавую бутэльку ці яшчэ што-небудзь у міліцыю, але пратэст агулам у Гародні быў мірны. Я ўсё гэта бачыў. Бывае, людзі крычаць «фашысты» і іншыя непрыемныя словы ў адрас салдат, але яны не ведаюць, хто перад імі стаіць. Для мяне гэта было непрыемна".
Аляксей кажа, што кантрактнікі скардзіліся, што ім даводзілася больш працаваць і пастаянна выязджаць на ўзмацненне. На думку гарадзенца, агрэсія магла быць і праз гэта, яны хацелі хутчэй усё скончыць.
"Дастукацца да кантрактнікаў і прывесці факты, калі яны па адным, можа яшчэ і можна. Але калі яны ўсе разам, гэта без шанцаў. Таму ніхто з іх не пяройдзе на бок народа, пакуль у калектыве. Прапаганда працуе, нам спачатку ў казарме паказвалі нарэзку відэа пра пратэсты, казалі што людзям плацяць грошы за выхад. Але потым перасталі, камандзіры зразумелі, што срочнікі выконваюць усе пастаўленыя загады.
Я дэмбельнуўся, а маіх таварышаў па службе да гэтага часу выганяюць кожную нядзелю на ўзмацненне. Яны могуць сядзець у машыне па некалькі гадзін або перакрываюць плошчы".

Камандзір часткі і сцяг замест кілімка

За ўдзел у падаўленні пратэстаў у жніўні гродзенскім тэрміновай службы ў вайсковай часці 5522 далі надбаўку да штомесячнай зарплаты па 100 рублёў.
«У Гродне на пратэстах міліцыя стараецца моцна затрымліваць актыўных грамадзян або тых, хто імкнецца ўцячы, і тых, хто здымае тое, што адбываецца на тэлефон. Забіралі і журналістаў, але я не разумеў навошта іх чапаць і ў некаторых выпадках збіваць. Гэта тыя людзі, хто не прамаўчыць, яны ж пастаянна асвятляюць пратэсты.
Усімі срочнікамі пры разгоне пратэстаў кіруе камандзір часткі Уладзімір Голубеў. Ён гаворыць па рацыі або паказвае пальцам, каго затрымліваць або дагнаць".
Аляксей дадае, што ў камандзіра часткі каля ўваходу ў кабінет, замест кілімка ляжыць бел-чырвона-белы сцяг.
"Адкуль ён у яго, я не ведаю. Напэўна, на плошчы забраў. Як ён яго называе,“ануча". Так і вырашыў выкарыстаць. Ён наогул у Гродне менш года, даслалі яго з Мінска кіраваць часткай".
Перад дэмбелем Аляксею прапаноўвалі застацца ў войску на кантракт, але ён не пагадзіўся. Кажа, яму хапіла ўбачыць сістэму міліцыі знутры за час службы.
"Дзякуй, але на кантракт я не пайду. Прапаноўвалі тады ісці ў дружыннікі — займацца карыснай для грамадства справай. Я разумею, што адбываецца зараз у краіне, гэта поўнае бязмежжа. Для міліцыі поўнае беззаконне, рабі што хочаш і табе за гэта нічога не будзе. Па маіх назіраннях, мітынгі сёння гэта бескарысна, як і барацьба з сістэмай. У многіх беларусаў толькі цяпер вочы адкрыліся, але на самай справе бязмежжа ў нас ужо даўно. Калі б я бачыў сэнс у мітынгах, я б і сам пайшоў. Але гэта не працуе...».

"Камандзіры казалі, што мы будзем абараняць незалежнасць краіны"

Уладзіслаў служыў у вайсковай частцы ў Мінску. Ён і яго частка ўдзельнічала ў жніўні ў разгоне акцый пратэсту. Падрыхтоўка да разгонаў пачалася незадоўга да выбараў.
"Трэніроўкі доўжыліся па некалькі гадзін, у тыдзень тры разы. Мы разумелі навошта нас рыхтуюць, на носе былі выбары прэзідэнта. Камандзіры нам казалі, што мы будзем абараняць незалежнасць краіны. Галасавалі мы, як і ва ўсіх вайсковых частках, датэрмінова — за дзеючага прэзідэнта".
На пратэстах у Мінску гарадзенец убачыў не толькі мірных пратэстоўцаў, але і агрэсіўна настроеных грамадзян, якія ўступалі ў сутыкненні з сілавікамі.
«У першы вечар пасля выбараў усё больш ці менш прайшло. А вось наступны дзень, 10 жніўня, я назаўжды запомню. Мы прыехалі на вуліцу Прытыцкага. Усё пачалося з таго што нам проста сказалі прыбраць барыкады. Праходзіць 5-10 хвілін і да нас выходзіць натоўп людзей, каля 3-4 тысяч чалавек, а нас там усяго 25 салдат ад сілы. І вось гэтыя людзі ідуць на нас з усялякімі плакатамі і крыкамі "сыходзь“, "вам усім ..." і г.д. з нас ніхто проста не чакаў, што тут цяпер пачнецца нешта".
Уладзіслаў дадае, што праз некалькі хвілін да срочнікаў ва ўзмацненне пад'ехалі іншыя сілавікі і тады на вуліцы пачалася сапраўдная бойня.
"Мы стаялі і ў нас ляцелі кактэйлі Молатава, камяні, выбухпакеты, цэгла і г. д. потым праз пару кіламетраў у наш ланцужок заязджае машына і збівае салдата — такога ж срочніка, як і я. ясна, што пасля такога ў нас ва ўсіх адрэналін з'явіўся. Стаяла задача — прыбраць усе бязладдзе з вуліц. Тэрміновікі былі адзін за аднаго, таму ніхто не баяўся. Мы разумелі, што калі сёння дамо слабіну, тады нас закідаюць, будзе не горш чым ва Украіне. У Мінску я бачыў і не мірных дэманстрантаў — арганізатараў, якія ўсім кіравалі".
Гарадзенец кажа, што ніхто з срочнікаў з ягонай часткі не адмаўляўся ад удзелу ў падаўленні пратэстаў. Камандзіры рабілі ўсё магчымае, каб байцы пасля разгонаў паспявалі адпачыць.
"У нас не было адчування, што мы робім нешта дрэннае. Так, былі стомленымі ў першыя дні пасля выбараў. І я не скажу, што мы мала спалі, усім сну хапала. Нам дазвалялі паспаць даўжэй. Кармілі вельмі добра. Хадзілі чуткі, што і срочнікам за кожны выезд на разгонах па 1500 рублёў плацілі. Ну гэта ж смешна. Усё гэта было выгадна пісаць тым, у каго аўдыторыя вялікая, а некаторыя людзі вяліся на гэтыя фэйкі. Але ўсё гэта трызненне. Тэрміновікам была надбаўка за жнівень — 100 рублёў".

Бацькам сказаў, што быў у рэзерве

Бліжэй да верасня частку Уладзіслава перасталі прыцягваць да разгону пратэстоўцаў на вуліцах Менска. Гарадзенец стаў рыхтавацца да дэмбеля.
"Нас перасталі прыцягваць, калі ўжо больш менш усё сціхла ў Мінску. На самай справе я столькі гэтым "наеўся", што мне і распавядаць няма чаго. Магу сказаць, што хлусні хапае з двух бакоў. Бацькам я нічога не распавядаў. Казаў, што ад пачатку пратэстаў і да дэмбеля быў у рэзерве.
Што тычыцца сяброў, ёсць тыя, хто перасталі са мной мець зносіны з-за маёй сітуацыі, але іх хутчэй знаёмымі можна назваць. А канкрэтна з сябрамі розныя погляды былі, не падтрымлівалі мяне, але яны разумелі, што я салдат і ў мяне іншага выбару няма.
Што будзе далей? Думаю, людзі працягнуць выходзіць і тым самым у салдат будзе мінус выхадны дзень. Я ведаю якое гэта. Ды І пацаноў з якімі служыў шкада. Іх абзываюць па-ўсякаму, але яны нічога зрабіць не могуць. Сёння з-за пратэснага руху і каронавіруса яны пазбаўлены звальненняў і наведванняў. Асабіста я пайшоў на дэмбель і на кантракт не заставаўся".