«Найглыбейшы патрыятызм» беларусаў моцна перабольшаны

Галоўная пагроза для незалежнасці Беларусі — не «зялёныя чалавечкі», а тое, што не сфарміравана грамадзянская нацыя.



У снежні 2014 інстытут Гэлапа (ЗША) правёў міжкраінавае даследаванне, у якім, у прыватнасці, вывучалася гатоўнасць грамадзян ваяваць за сваю краіну. Самы высокі ўзровень патрыятызму (зразумела, гаворка ідзе пра дэкларацыі) быў зафіксаваны ў арабскіх краінах Блізкага Усходу і Паўночнай Афрыкі — 77%. Агульнасусветны паказчык аказаўся прыкметна ніжэйшы — 60%.
Што тычыцца Еўропы, то яна зняславілася. Мяркуйце самі: Францыя — 29%, Вялікабрытанія — 27%, Германія — 18% (сярэднееўрапейскі ўзровень — 25%).
А як на гэтым фоне выглядае Беларусь? Паводле афіцыйнай дактрыны — і гэта не раз прамаўляў Аляксандр Лукашэнка — «наша ідэалогія  —  гэта найглыбейшы ​​патрыятызм». На жаль, усе мае спробы адшукаць на сайтах дзяржаўных сацыялагічных службаў вынікі даследаванняў, якія маглі б пацвердзіць афіцыйную дактрыну, скончыліся безвынікова. Таму ў чарговы раз прыйшлося скарыстацца дадзенымі НІСЭПД.
Як вынікае з табліцы 1, доля беларусаў, якія дэкларуюць сваю гатоўнасць са зброяй у руках абараняць тэрытарыяльную цэласнасць краіны, не дацягнула да чвэрці. Пры гэтым жадаючых абараняцца ад полчышчаў агрэсараў з Захаду аказалася на 4 пункта больш, чым з Усходу.

Табліца дазваляе нам ацаніць і долю патэнцыйных калабарацыяністаў («пятай калоны») у беларускім грамадстве. Яна вагаецца ў межах ад 10% да 15%. Але гэта адкрытыя калабарацыяністы. Звярніце ўвагу на апошні радок. Кожны пяты рэспандэнт нават на ўзроўні дэкларацыі не здольны вызначыцца: яму вітаць агрэсараў ці аказваць ім супраціў?
Але самым папулярным аказаўся адказ: «Імкнуўся бы прыстасавацца да новай сітуацыі». Як тут не ўспомніць шматлікія анекдоты пра талерантнасць беларусаў.
На мове сацыялогіі падобныя паводзіны прынята называць «паніжальнай адаптацыяй». Вось як апісвае яго класік расійскай сацыялогіі Юрый Левада: «Найпросты і самы відавочны варыянт паводзін «чалавека звычайнага» —  прыстасоўвальны (паніжальная адаптацыя, зніжэнне запытаў, устойлівая трывожнасць «як бы горш не было», спалучаныя, зрэшты, з надзеямі на «цуд цвёрдай рукі»)».

У кожнага агрэсара свая «пятая калона»

Пры такой сацыялогіі занепакоенасць нацыянальна свядомых грамадзян з нагоды захавання дзяржаўнай незалежнасці Беларусі выглядае больш чым абгрунтаванай.
У гэтай сувязі прывяду цытату з інтэрв'ю, якое былы кіраўнік кампаніі «Гавары праўду» паэт Уладзімір Някляеў даў 15 мая беларускай службе радыё «Свабода» ў сувязі з намерам стварыць агульнанацыянальны рух «За дзяржаўнасць і незалежнасць Беларусі»:
«Усё ж такі мы маем відавочную пагрозу нашай дзяржаўнай незалежнасці. Тое, што заяўляе Лукашэнка, што ў яго нейкія ёсць сілы для таго, каб справіцца з любым ворагам, «які асмеліцца паквапіцца хоць на кавалак беларускай зямлі», гэта ўсё — пусты вецер. Таму што няма такіх сіл, бо не створаны нацыянальныя сілы, якія б адстойвалі Беларусь».
Табліца 2 дазваляе нам параўнаць сацыяльна-дэмаграфічныя і палітычныя партрэты праціўнікаў / прыхільнікаў агрэсіі з боку Расіі і НАТА.
Адрозненні паміж партрэтамі аказаліся цалкам чаканымі. Гатоўнасць супраціўляцца са зброяй у руках супраць расійскай агрэсіі дэкларуюць пераважна людзі маладыя і адукаваныя, пры гэтым праціўнікі Лукашэнкі — у два разы часцей, чым яго прыхільнікі.
Табліца 2. Размеркаванне адказаў на пытанне: «Калі б Расія (краіны НАТА) узброеным шляхам паспрабавала далучыць да сябе ўсю тэрыторыю Беларусі або яе частку, як бы Вы дзейнічалі?» У залежнасці ад узросту, адукацыі і адносіны да Лукашэнкі,%

(1 — «супраціўляўся бы са зброяй у руках»; 2 — «імкнуўся бы прыстасавацца да новай сітуацыі»; 3 — «вітаў бы гэтыя змены») Няма сэнсу пераказваць словамі ўсю табліцу, але рэкамендую звярнуць увагу на два яе апошнія радкі. У выпадку прыходу «зялёных чалавечкаў» з Расіі «пятая калона» на два траціны будзе складацца з прыхільнікаў Лукашэнкі, а ў выпадку агрэсіі з боку Захаду — на чатыры пятых з яго праціўнікаў.

Грамадзянская нацыя ў нас пакуль не сфарміравана

На думку Лукашэнкі, «для нашага народа галоўнымі нацыянальнымі каштоўнасцямі з'яўляюцца мір, незалежнасць, грамадская згода і стабільнасць». Мір, грамадская згода і стабільнасць — каштоўнасці універсальныя. Іх цэняць не толькі нацыі (да гэтага ўзроўню яшчэ трэба дарасці), але любыя супольнасці людзей —  ад сямейных да этнічных.
Аднак там, дзе няма сталай нацыі, няма і не можа быць ўяўлення аб каштоўнасці незалежнасці. А як жа Еўропа? Гэта няпростае пытанне, разгорнута адказаць на якое не дазваляе фармат гэтага артыкула.
Я паспрабую, але гранічна коратка. Для гэтага неабходна вярнуцца да вынікаў апытання інстытута Гэлапа: узровень патрыятызму ў Еўропе —  25%, у арабскіх краінах — 77%.
У ісламскіх грамадствах многія ўяўляюць свет як бінарную (двухполюсную) канструкцыю. Адзін полюс — навакольная рэальнасць, якая загразла ў граху, другі — рай нябесны. Магутнае «сілавое поле», якое ўзнікае паміж полюсамі, і спараджае сацыяльную энергію, якую прынята называць пасіянарнасцю.
У Еўропе жорсткі дуалізм застаўся ў мінулым. Свет еўрапейца стаў антрапацэнтрычны. Еўрапеец пакланяецца агульначалавечым каштоўнасцям. І калі на іх замахваюцца (успомнім расстрэл рэдакцыі французскага штотыднёвіка Charlie Hebdo), мільёны людзей выходзяць на акцыі пратэсту.
Што тычыцца тыповага беларуса, то веру ў рай ён, як правіла, страціў, а веру ў самакаштоўнасць чалавека так і не набыў. Таму, калі параўноўваць з Еўропай, то за падобнымі паказчыкамі патрыятызму хаваюцца прынцыпова адрозныя культурныя падставы.
naviny.by