«Накід на вентылятар»: пра Зянона Пазняка, нацыяналізм і беларускую журналістыку
Аўтар ТГ-канала «Политонелогия» адказвае «Нашай Ніве», якая зрабіла артыкул з чарговага допіса Зянона Пазняка, — і праходзіцца і па самім персанажы, і па журналістыцы, і па ідэях, «святых» для некаторых беларусаў.
Прачытаў сёння анекдот: «Рэальны ўплыў яго [Навального] на расійскую палітыку быў роўны нулю», — бязлітасна заявіў Зянон Пазняк.
Не, насамрэч смешнага нічога. Ні ў гэтай фразе, ні ў тым факце, што пра «ветэрана беларускай палітыкі» ўсур'ёз кажуць, што яго пісаніну рэпосцяць, што цэлая «Наша Ніва» раскручвае яго жарсныя допісы да ўзроўню артыкулаў. Сур'ёзна, спадары журналісты, вы калі чыталі развагі Зянона пра Навальнага, вам сапраўды падалося, што ён быў «крытычны», «бескампрамісны», што ён «расстаўляў кропкі над і»? Ці ўпэўненыя вы, што не пераблыталі іронію з паранояй? Што лексікон з разраду нашых прапагандыстаў кшталту «мадам Навальная», або, крый божа, «раша — вадэвіль з трупамі» — гэта стылёва, адэкватна, канструктыўна? Мне чамусьці здаецца, што гэта абразліва, безгустоўна, пошла. Я думаю, радавацца трэба, што Пазняк у меншасці, што яго дыскурс боўтаецца дзесьці на перыферыі інфармацыйнай прасторы апазіцыі. Ён — сімвал для старых і новых нацыяналістаў, я ўсё разумею. Але найлепшы падарунак сваім прыхільнікам Пазняк зробіць, калі перастане гаварыць.
Я хачу яшчэ раз звярнуцца да аўтараў «Нашай Нівы». А вы Уладзіміра Салаўёва або яго пальчаткавых лялек таксама будзеце называць бескампраміснымі? Прамовы Пазняка змястоўна, а галоўнае, маральна не моцна адрозніваюцца ад разваг Маргарыты Сіманьян. Толькі Марго ва ўсім шукае вашынгтонскі абкам, а Зянон — міфічную кантору.
Мне, шчыра кажучы, надакучыла, што нацыяналістычны фланг, які і так па сваёй прыродзе абапіраецца на архаіку (якой і з'яўляецца гэтая ідэалогія), носіцца з мінулым не горш, прабачце мне, за Пуціна. Ну добра, Пазняк не Рурык і наогул жывы і нешта гаворыць, але гэта такое ж мінулае. Яго погляды рыфмуюцца з яго ўласнымі абвінавачаннямі на адрас Навальнага, які, цытую, «пераплюнуў бы Пуціна, калі б хто яго падняў на гару».
Глядзіце таксама
Вось скажыце, вам навошта патрэбны Пазняк? У яго ёсць мінулыя заслугі? Безумоўна. Аднак мы, як у пастку, трапляем у падмену паняццяў. Шмат гадоў таму чалавек быў... скажам так: малайчына. Напрыклад — правяду аналогію — удзельнічаў у Другой сусветнай вайне ў якасці салдата. Дайшоў да Берліна і там «зламаў-ткі хрыбет нацысцкай гадзіне». А потым, усё астатняе жыццё, ён зрабіў альбо нічога, альбо, за тое горш, паводзіў сябе як падонак. Ці перакрывае подзвіг героя чужых амбіцый дзясяткі гадоў пустэчы (або тым больш шкоды)?
Нацыяналістычны базіс, якога прытрымліваецца і Пазняк, — найгоршы вектар развіцця палітыкі. Мае рацыю Дзмітрый Быкаў, ды і многія іншыя: у кожным нацыяналізме ёсць небяспечны патэнцыял радыкалізацыі. А ў які бок радыкалізуюцца правыя, вам наглядна пакажа падкова з «тэорыі падковы». «Мы ж за Радзіму», — могуць мне адказаць. Хай. Як там кажуць: «Я лепш буду на зварку глядзець, чым спрачацца з нацыяналістамі». Таму што акрамя агульначалавечых, зразумелых каштоўнасцяў у маёй сістэме каардынат больш няма аксіём. А ў іх ёсць. Да таго ж, нацыяналісты крыклівыя і ходзяць па крывым коле.
«Я працягну яго барацьбу... (Якую "барбу")», — саркастычна пытаецца Пазняк, умела надзеўшы двухкоссі на сваю іронію, як браню надзеўшы (гэты каментар напісаны спецыяльна для журналістаў «Нашай Нівы», якія, падобна, злёгку развучыліся на фоне барацьбы і бед у журналістыку і тэкст). Згадваю інтэрв'ю Зянона — першае з двух — Мікіту Мелказёраву. Ну, там яшчэ пра агентуру было, вы ў курсе. Расказваў ён, значыць, гісторыю пра тое, як Лукашэнка «адмахаў» парламентарыяў у 95-м.
Можаце паглядзець па спасылцы. Калі ж коратка, гісторыя ў фантазіях «ветэрана беларускай палітыкі» выглядае так, як быццам яны — апаненты Лукашэнкі з Вярхоўнага Савета — усю дарогу перамагалі. І выступленні яркія маладых і дзёрзкіх парламентарыяў знішчылі АГЛ (і той, не валодаючы сабой, выскачыў з залы). І газ на іх не пусцілі. І крымінальную справу завялі. І падкінутую наркату канчаткова падкінуць не ўдалося (у факце падкіду я ні секунды не сумняваюся: ужо цяпер метады рэжыму празрыстыя). Карацей, практычна бой па метадзе Рокі, дзе ў якасці Рокі быў насамрэч Лукашэнка. А ведаеце, чым скончыўся аповед? А скончыўся ён так: Аказваецца, іх план быў такі. Што яны зробяць так, як яны думалі, і ўзбудзяць крымінальную справу. І ён думаў, і Шаладонаў (генпракурор) напэўна думаў... Верагодна, Шаладонаў быў папярэджаны, таму што яны распачалі... Яны не ведалі, што распачалі (прыношу прабачэнні за пазнякоўскі сінтаксіс. — Заўв. аўт.). І Лукашэнка думаў, што гэта па плане ўзбуджаная крымінальная справа, супраць нас, дзе былі наркотыкі, п'янства і дзяўчаты. Аказалася, зусім іншае. Што гэта супраць яго фактычна. І тады ён казаў, што ўсё заснята, што мы ўсім пакажам фільм, а яны ўсё здымалі.... Іі на тэлебачанні перавялі гэта, таму што раней былі плёнкавыя магнітафоны і гэта ўсё трэба было перавесці, і потым, калі аказалася, што гэта ўсё не так, знікла гэтая плёнка, нікому нічога не паказалі, усё і гэтая прапаганда што там былі п'яныя і наркотыкі — усё знікла».
Праблема і фішка баксёрскага метаду Рокі ў тым, што пасля некалькіх, скажу мякка, няўдалых раўндаў ён перамагае. Гісторыя Пазняка пра дзяржаўны пераварот скончылася на пазітыўнай ноце. Падкінутую наркату па целіку не паказалі.
Глядзіце таксама
А цяпер зусім сур'ёзна.
Сярод незлічоных прычын, па якіх Лукашэнка не прадстаўляе і не можа прадстаўляць беларусаў, ёсць адна, чыста навуковая. Разрыў пакаленняў. Дзіўны персанаж без тэлефона, перакручвае слова «айфон», не ў стане зразумець, як працуе інфармацыя ў 2024 годзе. Чалавек жыве рэсантыментам узроставага характару — дык вось, гэты камічны, гаваркі, няскладны чувак не можа прадстаўляць краіну. Да Байдэна таксама ёсць пытанні. Амерыканская герантакратыя хоць бы часткова кампенсуецца інстытуцыянальнасцю ўлады. З гэтай жа прычыны, насамрэч, я не магу зразумець, якім чынам беларусаў можа прадстаўляць цалкам адарваны ад краіны шаноўны старац (нешта з гэтых дзвюх характарыстык дакладна праўдзівае) — Зянон Пазняк.
Я, здаецца, не сказаў гэтага наўпрост, але я адпрэчваю і нацыяналізм у якасці асновы для развіцця новай Беларусі. Народ, ау, мы не ў XVII стагоддзі, нам не трэба праходзіць этапы, якія мы ўжо прапусцілі. Пры гэтым я прымаю еўрапейскі шлях развіцця для краіны, як шлях, хоць бы фармальна заснаваны на прыхільнасці ўніверсальным чалавечым каштоўнасцям. Рэакцыйныя, правыя тэндэнцыі ў Еўропе ўяўляюць небяспеку для цэльнасці і свабоды ў маштабе ўсяго рэгіёна. І ўсякае падлашчванне з правым ухілам унутры дэмакратычных сіл (прывітанне таварышу Лябедзьку) — вельмі дзіўны спосаб заявіць пра свой еўрапазітывізм. Гэта не да таго, што трэба адмовіцца ад ідэнтычнасці. Яе, наадварот, варта перасабраць. І ўжо тым болей не з'яўляецца добрай падставай, напрыклад, прывязка да нечага як да факту.
Я не хачу несці беларускую мову і беларускую літаратуру як крыж. Я наогул не хачу нічога нікуды несці і вам прапаную, са сваёй сціплай трыбуны, пакласці гэты цяжар на зямлю. Мова не павінна быць крыжам. Урэшце, не марфалогія, не граматыка, але мысленне як працэс робіць чалавека чалавекам.
На беларускай можа выйсці хранова напісаная песня. Тэма засценкаў і пакут не робіць ні тэкст, ні музыку лепшымі. Местачковасць жывапісу — не перавага. Фальклор не панацэя, а інструмент. Тэма вайны — не пропуск у класіку. Гэта ўсё ілжывае. Мы — не аграрнае грамадства, каб увесь час трымацца бліжэй да зямлі. Беларус — не набор міфаў і прозвішчаў. Не камбінацыя гукаспалучэнняў. І яшчэ шмат розных «не». Мову трэба развіваць. На ёй можна і важна пісаць, гаварыць, спяваць. Безумоўна. Але не факт мовы павінен станавіцца асноўнай ідэнтычнасцю. За словам павінна стаяць думка. Беларуская мова — пазітыўны феномен, а не скрэпа. Не ідэя ў вакууме, не шаўрон. І ўжо тым болей не мэта. Не маркер прыгнечанасці, а ўвасабленне эстэтыкі, паэтыкі і сувязі паміж імі. Той, з якой вырастае новае.
Глядзіце таксама
Урэшце, я прапаную, вяртаючыся да агідных экзэрсісаў Зянона Пазняка, — да дзіўных для мяне танцаў на касцях ставіцца так, як яны таго заслугоўваюць. З дзейнаснай пагардай. Разыгрываць антыімперскую карту супраць Расіі азначае, у выніку, паддацца прыцягальнаму міфу пра нейкае там імперства. Магчыма, яно ёсць, але не як правіла, не як атрыбут, а ў асноўным як кампенсацыя за ачковыя сарціры. Гэта ўнутраная гульня. А мы ўсе змагаемся з драконамі. Самае страшнае, што Пуцін — гэта банальнае зло. Чалавек без уласцівасцей. Адольф Эйхман. Наш дырэктар стратнага саўгаса, палкаводзец аўталавак — вертухай. Па той бок, у глыбінях Крамля — банальны злодзей у законе. Дамарослая геапалітыка — гэта перадзел зон ўплыву. Табе гандлёвы цэнтр, мне — сетку каўбасных крам. Усё. «Мы імперыя». Done. І ў любым выпадку не існуе «імперскай мовы» — толькі дыскурс.
Магчыма, калісьці Зянон Пазняк і быў палітыкам і нават «уплываў на нешта», але гэты час страчаны незваротна. Мне здаецца, хопіць несці яго за сабой. Хай чытае лекцыі.
Дарэчы, пра лекцыі. Узровень журналістыкі ў сегменце апазіцыйных СМІ становіцца ўсё больш жахлівым. Гэты тэкст немагчыма чытаць. Гэтыя інфанагоды нікчэмныя. Гэта стылістычна папросту агідна. На ўзроўні самай банальнай рэдактарскай праўкі. Да аўтараў каналаў дэмакратычных сіл прэтэнзіі тыя ж.