Незалежныя СМІ пад пагрозай закрыцця. Ці можна іх выратаваць?
У Беларусі існаванне незалежных СМІ на дадзены момант фізічна немагчымае. Выціснутыя за мяжу, медыя вымушаны шукаць сродкі для існавання там. Наколькі гэта складана, разбіралася «Настоящее время».
Ілюстрацыйнае фота ад чытачоў «НЧ»
У Беларусі пасля пратэстаў 2020 года амаль не засталося незалежных СМІ. Большасць журналістаў пакінулі краіну і працуюць за мяжой. З'язджалі цэлымі рэдакцыямі. І вось цяпер, праз чатыры гады, у іх вельмі складана з грашыма: данаціць на незалежныя СМІ беларусам небяспечна, а гранты, еўрапейскія або амерыканскія, часта ідуць на падтрыманне ўкраінскіх СМІ і расійскіх медыя, якія былі вымушаны пакінуць краіну праз пераслед Крамля. Так шматлікія незалежныя беларускія рэдакцыі за мяжой аказаліся на мяжы знікнення.
Напрыканцы 2023 года незалежны беларускі партал Reform.by паведаміў, што знаходзіцца на мяжы закрыцця. Грошай на рахунку рэдакцыі, як пісаў тады галоўрэд Фёдар Паўлючэнка, засталося на паўтара-два месяцы працы. Літаральна за пару дзён чытачы Reform.by сабралі для рэдакцыі 17 тысяч еўра. «Галоўная праблема — мы не можам зарабляць як медыя, як бізнес. Гэта ключавая гісторыя. У Беларусі мы мелі такую магчымасць: мы зараблялі на рэкламе і за кошт рэкламы існавалі. Цяпер многія беларускія медыя прызнаны «экстрэмісцкімі», — тлумачыць Фёдар Паўлючэнка.
Глядзіце таксама
Гэта значыць, што за падпіску, каментар, размяшчэнне рэкламы або любое іншае супрацоўніцтва з «экстрэмісцкім», на думку беларускіх улад, СМІ можна атрымаць турэмны тэрмін. Пра фінансавую нестабільнасць расказвае і галоўны рэдактар «Еўрарадыё» Павел Свярдлоў, якому, як і ўсёй рэдакцыі, давялося з'ехаць з Беларусі: «Ніякія схемы манетызацыі не працуюць праз тое, што цябе абвясцілі экстрэмістам. Ні адзін рэкламадавец не рызыкне сваім бізнесам дзеля таго, каб размясціць у цябе рэкламу і падтрымаць незалежнае медыя. Калі людзей саджаюць на пяць гадоў за данат у $20, цяжка зарабіць самім».
За некалькі гадоў эміграцыі, як расказалі ў «Беларускай асацыяцыі журналістаў», незалежныя СМІ змаглі наладзіць працу за мяжой. Але некаторыя рэдакцыі цяпер аказаліся на мяжы закрыцця праз зніжэнне ўзроўню падтрымкі. Адна з прычын — поўнамаштабнае ўварванне Расіі ва Украіну.
«Украінскія медыя, якія вельмі пацярпелі праз вайну і пазбавіліся рэкламнага бюджэту, шукаюць падтрымку. І расійскія ліберальныя медыя, якія выехалі з краіны, таксама цяпер працуюць па грантавай мадэлі. Таму Беларусь трапіла ў зону нармальнай канкурэнцыі», — кажа намеснік старшыні БАЖ Барыс Гарэцкі.
У арганізацыі не выключаюць, што невялікія выданні могуць не перажыць крызіс і будуць вымушаны закрыцца, але, дадае Барыс Гарэцкі, буйныя медыя працягнуць працу і захаваюць аўдыторыю: «Вялікія выданні дакладна захаваюць свой фармат. Гэта вельмі важна, каб захаваць сувязь з беларускай аўдыторыяй. Каб аўдыторыя не была аддадзена ў рукі расійскай прапаганды, беларускай прапаганды».
Глядзіце таксама
Нягледзячы на тое, што дзяржаўным беларускім і расійскім СМІ выдзяляюць вялікія грошы, рэдактар «Еўрарадыё» Павел Свярдлоў прапануе паглядзець на вынік і эфектыўнасць іх працы: «Беларускія ўлады ці расійскія пасля гэтага сталі больш любіць? Яны за тры гады нічога не змаглі зрабіць! Як ненавідзелі за тыя 30 гадоў, што яны цягнуць Беларусь назад, як ненавідзелі за той гвалт, што яны ўчынілі пасля выбараў 2020 года, так і працягваюць ненавідзець».
У самой Беларусі ўлады працягваюць узмацняць кантроль над інфармацыйным полем: у 2023 годзе ў Закон «Аб СМІ» ўнеслі змены, якія забаранілі працу замежных медыя ў Беларусі. Акрамя гэтага, на нядаўняй сустрэчы з Уладзімірам Пуціным Аляксандр Лукашэнка расказаў аб стварэнні так званага медыяхолдынга Саюзнай дзяржавы Расіі і Беларусі: «Будзе добры холдынг. Людзі павінны ведаць, што адбываецца ў Беларусі, у Расіі. Тое, што існуе цяпер, не зусім нас задавальняе».
Нягледзячы на праблемы, з якімі сутыкнуліся СМІ, рэдакцыі маюць намер працаваць далей і шукаць шляхі выхаду з крызісу: запускаць новыя праекты, шукаць фінансаванне, скарачаць выдаткі. «Мы працуем з беларускай дыяспарай. Хоць я не бачу перспектыў поўнага фінансавання за кошт дыяспары, але частковае фінансаванне мы можам такім чынам атрымаць. Гэта сістэма падпісак, людзі данацяць, ёсць беларускі бізнес — у першую чаргу IT, які і з'ехаў за мяжу, і зарабляе за мяжой. Яны маюць магчымасць падтрымаць і падтрымліваюць беларускія медыя», — дзеліцца планамі галоўны рэдактар Reform.by Фёдар Паўлючэнка.
Глядзіце таксама
«Мы — частка вялікай экасістэмы, вялікага беларускага медыярынку, які працягвае мець зносіны, які працягвае дастаўляць інфармацыю тым людзям, якія знаходзяцца ўнутры. Каб яны былі матываваныя нешта рабіць, не перагортваць старонку і ўсё-ткі дамагацца ў Беларусі перамен», — упэўнены галоўны рэдактар «Еўрарадыё» Павел Свярдлоў.
Паводле звестак арганізацыі «Рэпарцёры без меж», у 2023 годзе Беларусь заняла 157-е месца са 180 у рэйтынгу свабоды прэсы. Узровень свабоды слова ацэньваецца ў краіне як «вельмі дрэнны». За прафесійную дзейнасць, паводле звестак «Беларускай асацыяцыі журналістаў», у турмах сёння знаходзяцца 35 супрацоўнікаў СМІ.