Перадаецца праз секс. Што трэба ведаць пра малпавую воспу, якая распаўсюджваецца па свеце

14 жніўня 2024 года Сусветная арганізацыя аховы здароўя абвясціла распаўсюджванне малпавай воспы «надзвычайнай сітуацыяй у галіне грамадскага аховы здароўя, якая мае міжнароднае значэнне». Ужо шмат месяцаў падзеі развіваюцца па трывожным сцэнары. У краінах Афрыкі распаўсюджваецца разнавіднасць віруса, якая лічыцца больш небяспечнай. І яна знайшла новыя шляхі перадачы. Напрыклад, праз секс. У сярэдзіне жніўня гэты вірус выявілі і ў Швецыі. Што важна ведаць аб новай малпавай воспе, і ці пагражае свету новая пандэмія?

Новая разнавіднасць віруса пачала распаўсюджвацца ў 2023 годзе. Самая складаная сітуацыя — у Дэмакратычнай рэспубліцы Конга

У 2022 годзе па свеце пачала распаўсюджвацца малпавая воспа, піша расійскае выданне «Медуза». Ёсць розныя здагадкі, чаму вірус, які вядомы з 1950-х, стаў так актыўны менавіта цяпер. Магчыма, справа ў тым, што з 1970-1980-х гадоў людзей больш не прышчапляюць ад натуральнай воспы, а гэтая вакцына часткова абараняе і ад малпавай воспы. Акрамя таго, хоць інфекцыя доўгі час «тлела» ў краінах Афрыкі, барацьбу з ёй не вялі.

Усяго вядома аб двух разнавіднасцях віруса малпавай воспы — кладзе I і кладзе II. У 2022 годзе па свеце распаўсюджваўся вірус, які належыць да клады II. Яна лічыцца менш небяспечнай, чым клада I. тым не менш ужо ў тым годзе Сусветная арганізацыя аховы здароўя (СААЗ) абвясціла надзвычайную сітуацыю міжнароднага значэння.

З тых часоў вірус выявілі ў 116 краінах. І хоць смяротнасць заставалася вельмі нізкай, у групе рызыкі аказаліся мужчыны, якія практыкуюць секс з мужчынамі. Вірус клада II перадаваўся сярод гэтай групы даволі актыўна.

Аб вірусе клады I тады практычна не ўспаміналі, таму што ён не выходзіў за межы абмежаванай колькасці краін і паражаў у асноўным дзяцей, якія кантактавалі з хворымі грызунамі (у многіх краінах гэта адбываецца не так часта).

Але ў красавіку 2023 года лабараторныя даследаванні ўпершыню пацвердзілі, што вірус клады І змяніўся — ён стаў перадавацца праз секс. У верасні таго ж года медыцынскія работнікі, якія дапамагалі людзям з малпавай воспай у Дэмакратычнай рэспубліцы Конга (ДРК), таксама сталі заўважаць, што вірус папулярнай там клады І пачаў актыўна распаўсюджвацца ад чалавека да чалавека — не толькі праз секс, але і праз бытавыя кантакты.

Прычым у групе рызыкі цяпер ужо былі не толькі мужчыны, якія маюць секс з мужчынамі, як у выпадку клады II, — цяпер захварэць маглі ўсе. Пасля ацэнкі сітуацыі і генетычных даследаванняў навукоўцы прыйшлі да высновы, што кладу I трэба падзяліць на дзве субклады — Ia (з даўно вядомымі характарыстыкамі) і Іb, якая валодае новымі ўласцівасцямі.

Наколькі небяспечны вірус клады Ib, пакуль невядома. Ёсць даныя, што цяжэй за ўсё воспу малпаў, якую ён выклікае, пераносяць дзеці да чатырох гадоў, асабліва немаўляты, якія паміраюць у 9% выпадкаў (прынамсі, паводле наяўных звестак; магчыма, дзеці, якія лёгка пераносяць інфекцыю, проста не трапляюць у поле зроку медыцынскіх работнікаў). Верагодна, такія зыходы звязаны з недаяданьнем, якое нельга назваць рэдкасцю ў ДРК. Дарослыя паміраюць у 2,4% выпадкаў.

Паступова вірус клады Ib стаў распаўсюджвацца па Афрыцы. За 2024 год там захварэла, паводле даных кантынентальных цэнтраў па кантролі і прафілактыцы захворванняў, 17,5 тысячы чалавек, з іх 517 памерлі. У сярэдзіне жніўня 2024-га Ib выявілі ў Швецыі.

Нікуды не сышоў і вірус клады II. Ён дагэтуль выклікае захворванні ў Амерыцы і Еўропе. Гэта значыць, па ўсім свеце цяпер адначасова распаўсюджваецца некалькі разнавіднасцяў віруса.

13 жніўня 2024 года цэнтры кантролю і прафілактыкі захворванняў Афрыкі абвясцілі «надзвычайную сітуацыю ў грамадскай ахове здароўя, якая тычыцца кантынентальнай бяспекі». На наступны дзень СААЗ у другі раз з 2022 года абвясціла распаўсюджванне малпавай воспы «НС у галіне грамадскага аховы здароўя, якая мае міжнароднае значэнне».

Лекар, дарадца па інфекцыйных захворваннях у арганізацыі «Лекары без межаў» Сільві Йонкхерэ ў каментары The New York Times сказала: «Мы не ведаем, як узяць пад кантроль гэтую ўспышку. <...> Ва ўсім свеце недастаткова вакцын для гэтага».

Шкодны нават ва ўмеранай колькасці. Навукоўцы абвяргаюць папярэднія даследаванні пра ўплыў алкаголю

Вакцына

На 2024 год зарэгістравана адразу некалькі вакцын ад малпавай воспы, ухваленых у розных краінах. Цяпер афіцыйныя асобы абмяркоўваюць, колькі доз можа быць даступна да канца года, як іх размеркаваць і хто за іх заплаціць. Пры гэтым у ДРК, мацней за ўсіх пацярпелай ад малпавай воспы, вакцын, паводле звестак «Лекараў без межаў», няма.

У расійскіх СМІ пасля заявы СААЗ аб НС з'явілася навіна, што ў Нацыянальным даследчым цэнтры ім. Н.Ф.Гамалеі распрацавалі сваю вакцыну. Гэтую заяву можна назваць заўчаснай: вакцына яшчэ нават не выпрабаваная на жывёлах, не кажучы пра людзей. Гэта значыць, у бліжэйшыя гады разлічваць на яе не варта, нават калі яна будзе паспяхова пераадольваць усе этапы даследаванняў (што зусім не гарантавана).

Адказ на пытанне, ці можна прышчапіцца асабіста вам, залежыць ад таго, у якой краіне вы жывяце і якія там устаноўленыя правілы. Напрыклад, у ЗША прышчапляюць ўсіх людзей, якія рызыкуюць захварэць малпавай воспай (і могуць прышчапіць пасля кантакту з хворым, хоць эфектыўнасць такой меры пад пытаннем). А ў Расіі, згодна з метадычнымі рэкамендацыямі Расспажыўнагляду, ад малпавай воспы не прышчапляюць наогул.

Лекі

Ужо пасля таго, як СААЗ абвясціла надзвычайную сітуацыю, з'явіліся вынікі даследавання асноўнага прэпарата, які выкарыстоўваецца для лячэння малпавай воспы (праўда, пакуль даныя з'явіліся толькі ў форме прэс-рэлізу, а не навуковага артыкула). Гэта тэкавірымат. Ён створаны для барацьбы з натуральнай воспай (ад якой чалавецтва афіцыйна пазбавілася ў 1980 годзе). Але меркавалася, што супраць воспы малпаў, якая роднасная натуральнай, прэпарат таксама працуе. Таму яго выкарыстоўвалі ў людзей, якія цяжка хварэлі малпавай воспай або якія ўваходзілі ў групу рызыкі па ўскладненнях.

Аднак у згаданым даследаванні высветлілася, што тэкавірымат дапамагае пры малпавай воспе, выкліканай вірусам клады I, не лепш чым плацэба. Тым не менш, магчыма, яго працягнуць выкарыстоўваць: цяпер ідуць іншыя клінічныя даследаванні, у якіх вывучаюць тэкавірымат, і як мінімум іх удзельнікі будуць атрымліваць гэты прэпарат у бліжэйшы час. Магчыма, гэтыя даследаванні пакажуць іншыя вынікі.

У Расіі ў 2022 годзе зарэгістравалі свой прэпарат, які дазволена выкарыстоўваць пры натуральнай і малпавай воспе, — «НІОХ-14». У арганізме ён ператвараецца ва ўжо згаданы тэкавірымат.

Акрамя тэкавірымата, ёсць яшчэ брынцыдафавір і цыдафавір, якія таксама першапачаткова прызначаныя для лячэння натуральнай воспы (цыдафавір выкарыстоўваюць і пры некаторых іншых вірусных інфекцыях). Аднак аб іх эфектыўнасці ў барацьбе з малпавай воспай вядома яшчэ менш.

З бактэрыяльнымі ўскладненнямі па-ранейшаму можна спраўляцца і з дапамогай антыбіётыкаў.

«Чалавек расчароўваецца і вельмі рэзка апускаецца на дно». Што такое дафамінавая яма?

Каб не захварэць малпавай воспай, трэба выконваць простыя і лагічныя правілы

Захварэць можна праз дотык да пашкоджанай захворваннем скуры (у тым ліку падчас сексу) або прадметаў, на якіх застаўся вірус. Акрамя таго, вірус можа перадацца дзіцяці ад маці падчас цяжарнасці. А таксама паветрана-кропельным шляхам пры абавязкам і цесным кантакце.

Звычайна інфекцыя выяўляецца на працягу тыдня пасля кантакту, але першыя сімптомы могуць паўстаць і праз тры тыдні. Спачатку можа паўстаць сып (але так бывае не заўсёды) — плоскія язвы, якія затым становяцца бурбалкамі. Сып можа чухацца і балець.

Калі вы даглядаеце за хворым чалавекам і вам трэба дакранацца да яго скуры, лепш рабіць гэта ў аднаразовых пальчатках (і потым памыць рукі). І пацыент, і яго блізкія павінны быць у масцы.

Захварэламу лепш заставацца дома і нікуды не выходзіць, акрамя як да лекара, прычым дабірацца да медыцынскай арганізацыі трэба не на грамадскім транспарце. Добра, калі дома пацыенту можна вылучыць пакой, у якім ён будзе знаходзіцца і куды больш ніхто не будзе мець доступу, нават жывёлы (невядома, ці могуць захварэць каты і сабакі, але такая верагоднасць ёсць). Асабліва калі чалавек кашляе ці ў яго насмарк, а таксама калі ў яго сып па ўсім целе і яе складана прыкрыць (прыкрываць яе рэкамендуецца, калі чалавек знаходзіцца з кімсьці побач, таму што паражаным участкам скуры можна выпадкова закрануць чалавека або прадмет, да якога ён потым дакранецца). Дзяліцца асабістымі рэчамі таксама не рэкамендуецца.

Усе гэтыя меры засцярогі зоймуць два-чатыры тыдні — іх можна больш не прытрымлівацца, калі ў чалавека адваліліся скарыначкі на месцы ранак, а самі ранкі зацягнуліся. Але фінальную рэкамендацыю павінен зрабіць медыцынскі работнік.

Іншымі словамі, калі вы не хочаце захварэць, часцей мыйце рукі. І выконвайце асаблівыя меры засцярогі, калі маеце зносіны з чалавекам, у якога ёсць сімптомы малпавай воспы.