«Прыязджаеш у Беларусь і разумееш: тут людзі неяк жывуць, ёсць нейкая "дзвіжуха". Ніхто пра яе проста ўслых не крычыць»

З'яднанае адной хваляй 2020 года, беларускае грамадства падзялілася і распалася на асобныя кавалкі — на тых, хто за ўладу і хто супраць яе, на тых хто з'ехаў і хто застаўся. І ўсе яны існуюць у сваіх варунках.

«Беларуская аналітычная майстэрня» прэзентавала вынікі даследавання «Інфармацыйныя коканы — унутры Беларусі і па-за яе межамі». Сацыёлагі спыталі ў жыхароў нашай краіны пра палітычныя погляды, геапалітычную арыентацыю і кропкі канфлікту з тымі, хто з'ехаў за мяжу. «Зеркало» пераказвае самае цікавае.

Даследаванне праводзілася метадам глыбінных тэлефонных інтэрв'ю з грамадзянамі Беларусі ўнутры краіны. У ім узялі ўдзел 63 чалавекі. Рэспандэнты жывуць ва ўсіх шасці абласцях Беларусі: у буйных і малых гарадах, у вёсках. Узрост — ад 18 гадоў. Размеркаванне паводле полу — 50 на 50.

У якіх інфармацыйных коканах жывуць беларусы?

— Самі рэспандэнты гаварылі, што існуе розніца ў ацэнцы сітуацыі ў краіне паміж тымі, хто з'ехаў, і тымі, хто застаўся, — апісвае тэму даследавання дырэктарка «Беларускай аналітычнай майстэрні» Марына Новікава. — Першапачаткова мы разумелі, што гэтыя дзве групы людзей жывуць у пэўных коканах. Як выявілася, існуюць розныя прычыны іх узнікнення, а складваюцца яны з розных прадстаўнікоў.

На аснове праведзеных інтэрв'ю даследчыкі выдзялілі чатыры групы тых, хто жыве ў Беларусі:

• «патомна лаяльныя»;
• людзі з актыўнымі пратэснымі поглядамі;
• людзі, якія змянілі свае погляды ў 2020 годзе;
• «маленькія людзі» без актыўных палітычных поглядаў.

Прадстаўнікі гэтых груп — вельмі розныя людзі з рознымі палітычнымі поглядамі. Але, як адзначаюць даследчыкі, усе яны часта глядзяць на сітуацыю ў Беларусі моцна інакш, чым эмігранты.

«Патомна лаяльныя»: у нас усё добра

— Гэта людзі, у сям'і якіх ад бабулі да ўнучкі (гэта значыць, за перыяд прыкладна ў 30 гадоў) усё было адносна добра ў іх уяўленні, — апісвае гэтую групу Новікава. — Дзяржава не прычыняла ім асаблівых праблем. Адзін з крытэраў такой «спадчыннай лаяльнасці» — адмова наведваць Еўропу. Яны кажуць: «Мы не хочам ездзіць туды, у нас ёсць лецішча, агарод. Бабуля ездзіла на лецішча, мама ездзіла, а цяпер і я». Геапалітычная арыентацыя заключаецца ў жаданні застацца ў краіне: «У нас і дома добра».

Сацыялагіня адзначае, што «патомна лаяльныя» часта працуюць у дзяржаўных арганізацыях. Сярод іх нямала маладых людзей ад 25 да 30 гадоў.

Сацыёлаг: Уладам не ўдаецца замясціць патрыятызм лаяльнасцю

— Вырасла пакаленне беларусаў, якія ніколі не былі ў Еўропе, — апісвае сацыялагіня геапалітычную арыентацыю такіх людзей. — Яны ведаюць толькі, што існуе саюз Беларусі і Расіі. Магчымасць саюза з ЕС яны сабе не нават уяўляюць, бо там ніколі не былі. Звычайна рэспандэнты з гэтай групы ў размове з сацыёлагамі рабілі акцэнт на тым, што ў іх ёсць пэўны эканамічны дастатак, а свае погляды тлумачылі тым, што «так іх выхавалі». Паказальныя адказы 23-гадовай рэспандэнткі. Яна казала, што «да іх не даходзіць хваля»: хваля пратэстаў, эканамічнай і палітычнай незадаволенасці.

Людзі з актыўнымі пратэснымі поглядамі

— Людзі, якія даўно выказвалі сваю палітычную незадаволенасць становішчам спраў у краіне, — апісвае гэтую групу даследчыца. — Часта яны ўдзельнічалі ў пратэстах і пацярпелі падчас падзей 2020 года. Сядзелі на «сутках», атрымалі штрафы або ў дадзены момант знаходзяцца на «хатняй хіміі».

Людзі, якія змянілі свае погляды ў 2020 годзе

— Мы называем іх «тыя, хто прачнуліся», — тлумачыць сацыялагіня. — Гэта людзі, якія да 2020 года не чыталі навін, а ў падзеях пасля прэзідэнцкіх выбараў не прымалі актыўнага ўдзелу. Але ўсё роўна іх «закруціла хваля», і яны змянілі свае погляды. Зразумелі, што ў краіне нешта не так. Сярод нашых рэспандэнтаў з гэтай групы ёсць былыя вайскоўцы, чыноўнікі, работнікі дзяржпрадпрыемстваў.

Вярнуцца на радзіму ці застацца ў іншай краіне? Што ўцекачы-беларусы адказалі сацыёлагам

«Маленькія людзі» без актыўных палітычных поглядаў

— Такія рэспандэнты часта казалі: «Я маленькі чалавек, ад мяне нічога не залежыць». Маўляў, мы павінны змірыцца са становішчам рэчаў, прыняць сітуацыю такой, якая яна ёсць, — тлумачыць Новікава.

Пры гэтым, заўважае сацыялагіня, нельга сказаць, што ва ўдзельнікаў з гэтай групы зусім нейтральныя палітычныя погляды. У адказах на дадатковыя пытанні яны прыадкрываюць свой светапогляд.

— Вось малады чалавек кажа, што ад яго нічога не залежыць, — прыводзіць прыклад Новікава. — Тады мы задаем яму пытанне: што будзеш рабіць, калі на тэрыторыі Беларусі пачнецца вайна? Ён адказвае: сяду ў турму, але ніколі не пайду ваяваць на баку Расіі. Ці дзяўчына, якая сцвярджае, што яна лаяльных да ўлады палітычных поглядаў. Пры гэтым дае дакладнае вызначэнне, чаму яна за Еўрасаюз, але хоча жыць у Беларусі: «Там цікавейшае і іншае пачуццё гумару».

У якіх коканах жывуць тыя, хто з'ехаў — на думку беларусаў унутры краіны

На аснове адказаў рэспандэнтаў даследчыкі выдзялілі тры асноўныя прычыны, па якіх беларусы ўнутры краіны часта негатыўна ставяцца да таго, як ацэньваюць сітуацыю тыя, хто з'ехаў.

Першая. Эмігранты засталіся ў 2020 годзе, бо «эміграцыя — адзіная магчымасць захаваць нацыянальную ідэнтычнасць».

— Гэта цытата 23-гадовай рэспандэнткі, якая перыядычна ездзіць на заробкі ў Літву, — тлумачыць Новікава. — Яна называе людзей, якія пакінулі Беларусь з палітычных прычын, «жыве-беларусамі».

«З імі цяжка і непрыемна кантактаваць, таму што кожны раз, калі мы сустракаемся, кожны з іх згадвае, колькі разоў і як ён быў збіты», — прыводзіць цытату даследчыца.

Па-другое. Натуральная адарванасць ад беларускага парадку дня.

— Людзі за мяжой часта даведваюцца пра сітуацыю ў Беларусі толькі з навін з недзяржаўных медыя, — апісвае эмігранцкую сітуацыю Марына Новікава. — Яны жывуць у іншай краіне, дыхаюць іншым паветрам. Адна рэспандэнтка скардзіцца на такіх тых, хто з'ехаў: яны даюць дастаткова жорсткія ацэнкі тым, хто застаўся. Сама гэтая дзяўчына не можа з'ехаць, таму што ў яе сын хворы на аўтызм. «Многія проста не хочуць з'язджаць, і гэта заслугоўвае ўвагі», — сказала нам яна.

Эмоцыі 2020-га пакуль не сталі ўспамінам — мы ўсё яшчэ перажываем іх

Сацыялагіня прыводзіць прыклад іншага ўдзельніка, які спрабаваў жыць за мяжой, але вярнуўся ў Беларусь. Ён расказвае, што ў эміграцыі ўспрымаў жыццё ўнутры краіны па інтэрнэт-загалоўках.

— Калі ты жывеш за мяжой, то ўсе навіны беларускія, якія міма цябе праходзяць: «затрымалі, пасадзілі, далі драконаўскі тэрмін». Але прыязджаеш у Беларусь і разумееш: тут людзі неяк жывуць, ёсць нейкая «дзвіжуха». Ніхто пра яе проста ўслых не крычыць, — прыводзіць яго цытату даследчыца.

Падобная сітуацыя і з трэцяй рэспандэнткай. Яна таксама з'язджала на час з краіны, але вярнулася. Жанчына скардзіцца, што ў яе ёсць сябры і сваякі, якія жывуць за мяжой. Раней яны размаўлялі кожны дзень, а цяпер — раз на некалькі месяцаў: «Яны ў размовах пастаянна робяць размежаванні — у вас там у Беларусі (з такімі падколамі) і ў нас у Польшчы».

Чацвёрты ўдзельнік даследавання кажа, што нельга ўсё, што звязана з жыццём у Беларусі, афарбоўваць у чорныя фарбы: «Так, усё закатана ў асфальт, але і праз яго прабіваецца трава».

— Многія людзі, якія засталіся, сутыкаюцца з асуджэннем з боку тых, хто з'ехаў, — кажа Новікава. — І гэта людзі самага рознага светапогляду. Напрыклад, жанчына, якая была за саюз з Расіяй, але змяніла сваю пазіцыю пасля пачатку вайны ва Украіне. Яна кажа: краіну трэба ратаваць — значыць, мы застанемся. У гэтай жанчыны дзіця сядзіць у турме па «наркатычным» артыкуле. І вось яна з іншымі маці хадзіла на сустрэчу з кандыдатамі ў дэпутаты ў мясцовыя саветы. Неяк спрабавалі да іх данесці інфармацыю, што не ўсе законы ў Беларусі працуюць як трэба — у спадзеве нешта змяніць.

«Разрыў непазбежны, але хочацца заставацца на адной хвалі». Як прапаганда падзяляе беларусаў

Трэцяя. Тыя, хто з'ехаў, не жадаюць прызнаць новую «нармальнасць».

— Гэта таксама цытата нашага суразмоўцы — «ёсць новая нармальнасць», — кажа Новікава. — Так, ніхто не адмаўляе, што ў сучаснай беларускай рэчаіснасці шмат абсурду. Але ёсць і іншае.

Што такое «новая нармальнасць»? Каб гэта растлумачыць, сацыялагіня прыводзіць у прыклад некалькі адказаў рэспандэнтаў. «Улада перакручвае гайкі настолькі, што механізм ламаецца. Прымаюцца настолькі абсурдныя, нездзяйсняльныя, першапачаткова нежыццяздольныя законы, што іх проста не будуць выконваць. Немагчыма выконваць», — апісвае сітуацыю ў Беларусі адзін з іх.

Некаторыя ўдзельнікі апытання кажуць, што людзі ў краіне спрабуюць нешта змяніць да лепшага, хоць бы на мясцовым узроўні. Адзін з іх працуе чыноўнікам у раённым упраўленні культуры. Ён так апісвае гэты працэс:

— Мы праехаліся гэтым летам па музеях беларускіх — відаць, што людзі спрабуюць... Так, выстава генацыду якая-небудзь чарговая, але ў іншай зале — выстава «паўстання» ці яшчэ што-небудзь. Па горадзе магу сказаць: дзесьці нейкая дарога пабудаваная, гэта значыць для сябе людзі стараюцца. Ці які-небудзь грамадскі цэнтр адкрыўся, з прадпрымальнікамі дамовіліся, пабудавалі. Жыць неяк трэба.