Смертаносная сіла ідэй: як «прыляцела» Дар’і Дугінай

Гібель расійскай прапагандысткі Дар’і Дугінай, дачкі аднаго з ідэолагаў «рускага міру» Аляксандра Дугіна, прымусіла задумацца аб «саюзе цынічнага палітычнага істэблішменту і юродзівых інтэлектуалаў».

Ян Бертановіч у «Свабодных навінах плюс» разважае, ці не сталі менавіта вар’яцкія ідэі бацькі прычынай гібелі яго дачкі?

Смерць падчас вайны — навіна, што не выходзіць за межы незвычайнага. Чаму ж тады забойства імперскай прапагандысткі (як сцвярджаў бацька, яна сама называла сябе байцом) абмяркоўваюць куды больш, чым вочка, выбітае ў той жа дзень асколкам рускай ракеты ўкраінскай дзяўчынцы з Вазнясенска, якая з'яўляецца сапраўды нявіннай ахвярай?

Мабыць, з непрывычкі. Прычына ў рэзкім перасячэнні мяжы небяспечнага — не толькі тэрытарыяльнай, але і парадыгмальнай. Мы звыклі да таго, што забіваюць ва Украіне, а не пад Масквой. А яшчэ мы звыклі, што за ідэі не забіваюць. І дагэтуль, на шчасце, не можам адвыкнуць.

Але, на жаль, тая постмадэрнісцкая, па сутнасці, сітуацыя, у якой многія з нас адчувалі сябе як рыба ў вадзе (я — у першую чаргу), падобна, і напраўду скончылася. Гэта калісьці мы былі перакананыя, што пяро і штык прадаюцца ў розных аддзелах глабальнага супермаркета. Дый штыкі там прыдатныя толькі для якіх-небудзь рэканструктараў-уніфармістаў.

Цяпер чыесьці словы зноў набылі вагу — і прылятаюць у вочы нявінных дзяцей. Але часам гэтая зброя спрацоўвае як бумеранг.

«І за гэта нічога не будзе»

Няма сумневу, што Дугін, як і я, напрыклад, родам з 1990-х. Гэта быў залаты час для радыкальных палітычных ідэй, зрэшты, як і для мастацкіх, і метафізічных. Эфект новага fin de siècle на кожнага ўздзейнічаў вельмі па-свойму, але ўсё ж у чымсьці падобна.

Хтосьці з маіх знаёмых тады тапіў за «Правы рэванш», хтосьці — за анархаў, хтосьці — за НБП. Былі і такія не надта свядомыя персанажы, якія сумленна прымудраліся ўсё гэта сумяшчаць — у залежнасці ад настрою, кампаніі і колькасці выпітага ўслед за гарэлкай партвейну.

А фонам гучала песенька «Нейра Дзюбеля» на матыў з «Брэменскіх музыкаў»: «Нічога на свеце больш няма, і за гэта нічога не будзе».

Увогуле, канец усіх метанаратываў і ператварэнне іх у тэму для застольнай гутаркі.

Так, мы нават не сумняваліся, што за перакананні, памылкі, ідэйныя пошукі і напраўду нічога быць не павінна. Дыспуты, на маёй памяці, ніколі не ператвараліся ў бойку.

Нават у тым выпадку, калі хлеб і рыльца (пластыкавых шклянак тады яшчэ не было) з намі дзялілі прыхільнікі таго самага Дугіна — скажам, яго мясцовыя адэпты з групы «Чырвоныя зоркі». Сёй-той з іх мне запомніўся як даволі цікавы сабутэльнік.

Захапленне творчых людзей ідэямі Дугіна я ніколі не падзяляў, але заўсёды разумеў. Калі дэмакратыя, на якую спадзяваліся пакаленні дысідэнтаў, стала мэйнстрымам, яна ўмомант перастала ўзбуджаць. Так бывае пасля таго, як аб'ект тваіх мар раптам выходзіць за цябе замуж — і тут жа заплывае тлушчам ды выграбае ўвесь заробак.

У такім выпадку, як звычайна, асабліва патрабавальныя сталі шукаць свежых уражанняў — у галіне перверсій.

Але, вядома, ніхто з нас — нават раніцой пасля ўсяночных дыскусій пад вермут «Крышталь» — не мог выказаць здагадку, што калісьці еўразійства таксама стане мэйнстрымам. Акурат замест дэмакратыі.

Прасцей ужо было ўявіць, што мы раптам прачнёмся ў якім-небудзь з раманаў Сарокіна. Або Вішнёва, што, напэўна, яшчэ горш.

Дырыжабль, які плыве над тазікамі

Літаральна за пару тыдняў да трагедыі гуру еўразійства выпусціў надзвычайны ў плане градуса інфантылізму маніфест «Выдатная Расія». Будучыня Імперскіх Штатаў (адным з якіх падрыхтавана стаць Беларусі) — гэта сінопсіс паўдзённага сну Веры Паўлаўны пад уздзеяннем лёгкіх наркотыкаў.

Глядзіце самі: «Урад будзе размешчаны ў паветры, у раскошнай падвеснай канструкцыі, прымацаванай да вялізнага дырыжабля. Дырыжабль будзе плаваць над Імперскімі Штатамі, адтуль улада будзе назіраць у бінокль — ці ўсё ў парадку, ці ўсё па плане. Як у Старажытным Кітаі, будзе ўведзена пасада Міністра Аблокаў, а таксама кіраўніка Дэпартамента Федэральных Сноў і многія іншыя зачаравальныя пасады — Гаспадар Лесу, Захавальнік Вод і гэтак далей. Ва ўрадзе будзе даволі шмат жанчын. Прыгожых і строгіх».

Ці вось, яшчэ прыгажэй: «Якасны скачок адбудзецца ў тэорыі музыкі. Будзе адноўлена траічнае дзяленне долі — гэта значыць, чвэрць зноў будзе дзяліцца на тры восьмыя, а не на дзве (як у мадэрне). Так будзе пераможана музыка Новага часу. Паслухаўшы, як гэта гучыць, людзі будуць лепш разумець сусвет, адзін аднаго і пастановы ўлад».

У Штаце Беларусь, дарэчы, пачнуць актыўна вырабляць тазы — імі яна заваліць усю імперыю. Дугінскі свет настолькі спросціцца, што ў IT проста не будзе асаблівага сэнсу. Ну а гэтым дармаедам трэба ж нечым сябе заняць.

Прычым у іх ніхто не будзе пытацца, як і ва ўсіх астатніх, што асабліва радуе Дугіна.

Прачытаўшы гэты тэкст, я адчуў эфект дэжавю: ён мне дакучліва нешта нагадваў. Як ні дзіўна, ключавымі былі менавіта тазы. Бо тазік — гэта сімвал руху «БумБамЛіт» і наогул тых вясёлых растрындзяйскіх часоў, пра якія я толькі што настальгіраваў, пачухваючы сваю лысіну.

Тады ў дзяржаўным часопісе «Крыніца» (рэдактар — нехта Уладзімір Някляеў) была выдатная рубрыка, якая, здаецца, называлася «Калі б я быў прэзідэнтам». Любы жадаючы мог напісаць туды якое-небудзь трызненне аб ідэальнай будучыні: чым больш задзёрыста, тым гэта больш каціравалася.

Маніфестаў накшталт дугінскага з'явілася там дастаткова. Рэдакцыя друкавала іх без купюр. Таму што калі не аўтары, то ўжо страшэнныя супрацоўнікі дакладна разумелі: цікавыя і незвычайныя спалучэнні слоў маюць геданістычную, а не перфарматыўную сілу. І за іх нікому нічога не будзе.

Акрамя сціплага ганарару, які звычайна прапівалі не адыходзячы ад касы — за абмеркаваннем новых пражэктаў.

Але, як высветлілася, сны часам спраўджваюцца. У цёмную ноч розуму вар'яцкія ідэі еўразійства выпаўзлі з галоў сваіх стваральнікаў. Яны жывуць ужо не толькі на пракураных кухнях, дзе члены гэтай секты дзесяцігоддзямі паліравалі свой ідэальны свет.

Спачатку яны амаль кантрабандна прабраліся ў аўдыторыі і акадэмічныя кабінеты, а потым і ў святая святых ненавіснага ім свету — тэлевізар.

І трэба сказаць, што ўвасабленне фантомаў у жыццё невымоўна цешыла іх стваральнікаў — усяляла пачуццё ўласнай значнасці. Па крайняй меры, да нядаўняй трагедыі.

«На пракуранай кухні яшчэ засталося віно»

Аб саюзе цынічнага палітычнага істэблішменту і юродзівых інтэлектуалаў накшталт Дугіна напісана ўжо шмат. У тым, што гэтых летуценнікаў проста выкарыстоўваюць, наўрад ці ёсць хоць нейкія падставы сумнявацца.

Але, у адрозненне ад журналістаў заходніх СМІ, якія яшчэ не зразумелі, што Расію аршынам агульным не вымераць, я не рызыкнуў бы называць Дугіна ідэолагам агрэсіі або наогул чаго б ні было. Не трэба тут звыкла шукаць прычынна-выніковыя сувязі паміж думкай і ўчынкам. Тым больш што думаюць і робяць абсалютна розныя людзі.

Усе супадзенні тут хутчэй аказіянальныя. Але яны здарыліся.

Ці паўплываў Дугін на сучасную расійскую палітыку — гэта пытанне, вядома ж, спрэчнае. Але відавочна, што ён (думаю, міжволі) стаў яе лакмусавай паперкай. Эталонным увасабленнем тэалагічнага азначэння «культурная шызафрэнія». Ну а як інакш можна назваць чалавека, які лічыць сябе праваслаўным — і ўсхваляе братазабойчую захопніцкую вайну? І ён сягоння — зусім не адзін.

Але гледзячы на кадры пахавання чалавека, які сапраўды пацярпеў за ідэю (чытай, стаў зброяй прапаганды), я задаюся пытаннем: як жа гэты саюз адбыўся? Такія ж розныя яго кампаненты…

Зрэшты, варта ўспомніць, што пасля рэвалюцыі многія рускія (і нешматлікія нашы) футурысты таксама з захапленнем падтрымлівалі бальшавікоў. Ім гэта здавалася прыватным увасабленнем сваёй глабальнай мары аб новым свеце. І рабоча-сялянскія ўлады іх спачатку вельмі прывячалі, калі ім самім патрэбна была падтрымка.

А потым, пасля таго, як усё атрымалася, бязлітасна спісалі ва ўтыль.

Чаго больш у гэтым саюзе: наіўнасці, ідэалізму, прагматычнага прыстасаванства або нястрымнай веры ў тое, што гэтыя дарослыя дзядзькі дапамогуць рэалізаваць твае запаветныя мары? Нездарма яны табе ўсміхаюцца, цярэбяць пальцам за нос і працягваюць цукеркі…

Увогуле, няважна. Галоўнае, каб ідэі накшталт дугінскіх зноў здабылі сваё законнае месца — на пракураных кухнях.