«Тутака»: як фестываль абуджаных стаў галоўнай кропкай збору беларускай вольнай культуры

 У глухім лесе пад Гарадком, недалёка ад польска-беларускай мяжы, гучаць беларускія песні, лунае бел-чырвона-белы сцяг, а вакол – тысячы людзей, якія размаўляюць па-беларуску. Тут — «Тутака», месца, дзе беларуская культура жыве свабодна. Сёлета ужо пяты фэст пройдзе з 10 па 13 ліпеня. А мы прапануем згадаць, як праходзіла імпрэза летась. 

Ад «Басовішча» да «Тутака»: пераемнасць і новае дыханне

Калі ў 2019 годзе пасля амаль трох дзесяцігоддзяў існавання закрыўся легендарны фестываль «Басовішча», многія адчулі пустэчу. Але з яе нарадзілася нешта новае — фестываль «Тутака». Назва — гаваркая: «тут», на гэтым месцы, у гэты час, мы разам, мы ёсць.

Пачынаючы з 2021 года, «Тутака» штогод збірае тых, хто не змог або не хацеў заставацца маўклівым пасля падзей 2020 года. Арганізатары фестывалю — валанцёры з асяроддзя беларускай дыяспары ў Польшчы — паставілі перад сабой амбіцыйную мэту: зрабіць «Тутака» не проста канцэртам, а месцам культурнага адраджэння і грамадзянскага дыялогу.

Басовішча-2019. Без слёз і феерверкаў (фота, дапоўнена)

Ліпень 2024: сведкі, якія гавораць

Фестываль 2024 года стаў самым масавым за ўсю гісторыю. У лесе пад Гарадком сабралася больш за 3000 чалавек. Акрамя музычнай праграмы, арганізатары зрабілі вялікі акцэнт на сведчанні тых, хто прайшоў праз беларускія турмы. Перш чым загучала музыка, на сцэне з’явіліся людзі, для якіх «Тутака» — гэта не толькі пра культуру, але і пра выжыванне.

Вольга Залатар, былая палітзняволеная, казала са сцэны:

«Я марыла, што калісьці змагу сказаць гэта публічна: Беларусь — жыве. І не таму, што ўлады далі нам на гэта дазвол, а таму, што мы ёсць — жывыя, вольныя, моцныя».

Яе выступ суправаджаўся хваляй апладысментаў і слёз. Побач стаялі іншыя былыя вязні — журналісты, валанцёры, студэнты. Кожны з іх прачытаў урыўкі з лістоў, напісаных у няволі. Гэта быў своеасаблівы марафон памяці — але не жалобы, а супраціву.

Музыка, якая гучыць па-беларуску

Музычная праграма была насычанай і разнастайнай. На сцэне выступалі як ветэраны альтэрнатыўнай сцэны, так і маладыя выканаўцы, якія атрымалі вядомасць пасля 2020 года.

Сярод хэдлайнераў — гурт Syndrom Samazvanca, чые тэксты перамяшчаюць боль і гнеў у дакладныя гукі; Karlen & Co, што злучаюць электроніку з фальклорнымі матывамі; ды Разбітае Сэрца Пацана, вядомы сваёй іроніяй і сацыяльнай адвагай.

Але галоўным «месцам сілы» для многіх стаў вечар аўтарскай песні, калі без падзела на сцэну і гледачоў удзельнікі спявалі разам — «Муры», «Пагоню», «Купалінку»…

Не толькі музыка: адукацыя, гісторыя, супольнасць

Фестываль — гэта і пра веды. У адукацыйнай зоне адбыліся лекцыі на тэмы нацыянальнай памяці, фальклору, гісторыі паўстання 1863 года і палітычных рэпрэсій у Беларусі. Праект гістарычнай рэканструкцыі «Invictus 1863» даў магчымасць дакрануцца да атмасферы тых часоў — з рэплікамі мундзіраў, паказам узбраення і чытаннямі з хронік.

Для дзяцей працавала асобная пляцоўка з майстар-класамі і гульнямі, дзе гучала толькі беларуская мова. Як адзначылі бацькі: «Нашы дзеці ўбачылі, што быць беларусам — гэта не сорамна. Гэта крута».

Ціханоўская, Маляваныч, Івулін і іншыя. Як у Польшчы праходзіць фестываль TUTAKA (шмат фота)

«Тутака» як сімвал

Фестываль — гэта ўжо не толькі падзея, але і метафара: «Тутака» стала сінонімам прасторы, дзе можна дыхаць.

У словах аднаго з арганізатараў, Змітра Косціна: «Гэта не фестываль як івэнт. Гэта месца, дзе беларусы кажуць сабе і свету: мы ёсць. Мы не страцілі сябе. Мы жывем і будзем жыць».

Наперад — у надзеі

На развітанне, калі сонца ўжо сядала за сосны, некалькі тысяч чалавек у лясной лагчыне ўзяліся за рукі. У цішыні, што была мацнейшая за любы гук, гучна і разгорнута загучала: «Магутны Божа, Уладар сусветаў…» — гімн, які ў Беларусі пераследуецца, але тут, у вольным паветры Падляшша, ён стаў малітвай, клятвай, споведдзю і супольнай мантрай надзеі.

У гэтым моманце было нешта большае за музычны фінал — гэта была калектыўная ініцыяцыя, змена стану: з разгубленых — у згуртаваных, з траўмаваных — у тых, хто трымаецца. Для многіх, асабліва тых, хто нядаўна выйшаў з турмы або толькі што выехаў з Беларусі, гэтыя хвіліны сталі першым глытком паветра без страху. Як зазначыла адна ўдзельніца фестывалю, былая палітвязынка, што сядзела ў ізалятары на Акрэсціна, 

Гэта быў не фінал фестывалю, а яго кульмінацыя — выяўленне той Беларусі, якую не забараніць, не ізаляваць, не скаваць. «Тутака» не толькі «тут і цяпер» — гэта вечная каардыната, у якой беларусы становяцца сабой.