Выжывае мацнейшы? Якія галоўныя памылкі робяць людзі адносна тэорыі Дарвіна

Тэорыя эвалюцыі шляхам натуральнага адбору Чарльза Дарвіна, выкладзеная ў яго кнізе «Аб паходжаньні відаў» у 1859 годзе, застаецца настольнай кнігай сучаснай біялёгіі. Тым не менш, некаторыя аспекты яго тэорыі часта няправільна разумеюць або тлумачаць няслушна і па сёньняшні дзень.

Выжываньне мацнейшага

Каб цалкам ацаніць моц і дэфармацыю гэтай вядомай фразы, трэба спачатку зазірнуць у яе арыгінальныя вытокі — яны знаходзяцца не ў галоўных працах Дарвіна, а ў філязофскіх тэкстах Гербэрта Спэнсэра. Гэта менавіта Спэнсэр, які, прачытаўшы «Аб паходжаньні відаў» Дарвіна, прыдумаў фразу «выжываньне найбольш прыстасаваных» альбо «выжывае мацнейшы», каб замацаваць мэханізм натуральнага адбору. Дарвін прызнаў карыснасьць сьціслай фразы Спэнсэра, і ўключыў яе ў пазьнейшыя выданьні сваёй кнігі, тым самым назаўсёды зьліў сваю эвалюцыйную тэорыю з крылатай фразай Спэнсэра.

Тым не менш, дзякуючы гэтаму, Дарвін ненаўмысна адамкнуў дзьверы аднаму з самых распаўсюджаных памылковых уяўленьняў аб эвалюцыі. Тэрмін "самы прыстасаваны ці мацнейшы" прадугледжвае герархію перавагі, ён выклікае вобраз мускулістых драпежнікаў, якія пераўзыходзяць сваіх слабейшых ворагаў. Папулярная культура толькі спрыяла гэтай інтэрпрэтацыі, адлюстроўваючы эвалюцыю як бязьлітасную бітву паміж відамі, дзе выжываюць толькі моцныя, хуткія і агрэсіўныя.

Аднак канцэпцыя прыдатнасьці Дарвіна больш тонкая і значна цікавейшая. З пункту гледжаньня Дарвіна, "найбольш прыстасаванымі" зьяўляюцца тыя арганізмы, якія лепш за ўсё падыходзяць да іх цяперашняга асяродзьдзя. Гэта прыдатнасьць не абавязкова азначае фізычную моц або хуткасьць, але ахоплівае шырокі спектр адаптыўных рысаў. Напрыклад, у лясістай мясцовасьці быць самым хуткім бегуном менш выгадна, чым, напрыклад, мець камуфляж, які дапамагае ўхіляцца ад драпежнікаў.

Рыса, выгадная ў адным асяродзьдзі, можа быць бескарыснай — ці нават шкоднай — у іншым.

Адзін знакаміты прыклад з радзімы Дарвіна выдатна адлюстроўвае гэты выпадак:

Да прамысловай рэвалюцыі моль больш сьветлага колеру магла выжыць пасьля драпежніцтва птушак, паколькі яны добра спалучаліся з дрэвамі, пакрытымі лішайнікамі. Аднак, калі сажа з фабрыкаў пачарнела на дрэвах, некалі нявыгадныя для жыцьця цёмныя молі апынуліся больш прыдатнымі для новага асяродзьдзя. Іх выжывальнасьць і размнажэньне павялічыліся не таму, што яны па сваёй сутнасьці былі мацнейшымі, а таму, што іх рысы лепш адпавядалі зьмененаму сьвету вакол іх.

Няправільнае тлумачэньне «выжываньня найбольш прыстасаваных» прывяло да страшэнных і злачынных ідэалёгіяў.

Чалавечы бок Эйнштэйна: да 150-годзьдзя генія

Хуткасьць і лінейнасьць эвалюцыі

Насуперак распаўсюджанаму разуменьню эвалюцыі як павольнага, няўмольнага руху да большай складанасьці і «паляпшэньня» рэальнасьць значна больш нелінейная.

У аснове непаразуменьня ляжыць здагадка, што эвалюцыя мае канчатковую мэту. Гэтае ўяўленьне, глыбока пасаджанае ў чалавечай псыхалёгіі, наводзіць на думку аб абсалютнай прадказальнасьці: усё жыцьцё ідзе да канчатковага стану дасканаласьці.

Тым не менш, разуменьне Чарльза Дарвіна было якраз супрацьлеглым. Эвалюцыя, абумоўленая натуральным адборам, у асноўным зьвязаная з адаптацыяй да зьменлівых умоваў, а не з прасоўваньнем да нейкай ідэальнай формы.

У рэчаіснасьці эвалюцыйны шлях часта зьяўляецца складана разгалінаваным, а не лесьвіцай - кожная галіна ўяўляе сваеасаблівы радавод, сфармаваны канкрэтнымі абставінамі, а не імкненьнем да павелічэньня складанасьці. Розныя эвалюцыйныя зьмены ўключаюць спрашчэньне або страту функцый. Напрыклад паразітычныя арганізмы часта губляюць складанасьці, непатрэбныя для жыцьця, залежнага ад іх гаспадароў.

Іншы аспект, дзе людзкое разуменьне не адпавядае ведам, — гэта хуткасьць эвалюцыйных зьменаў. Гэта працэс, які можа быць як вельмі-вельмі-вельмі павольным, так і ашаламляльна хуткім. Хуткасьць зьменаў у асноўным вызначаецца ціскам навакольнага асяродзьдзя і генэтычнымі варыяцыямі, дасяжнымі ў папуляцыі.

Калі ўмовы рэзка зьмяняюцца – праз такія фактары, як напрыклад вывяржэньне вулканаў, зьмены клімату або дзейнасьць чалавека - эвалюцыя можа адбывацца хутка.

Агульнае паходжаньне людзей і малпаў

Распаўсюджаная прымаўка, што «людзі паходзяць ад малпаў», спрашчае складанае, разгалінаванае генэалягічнае дрэва, якое паказвае не наўпроставую лінію паходжаньня, а агульнае паходжаньне.

Паходжаньне памылковага ўяўленьня аб тым, што людзі ўтварыліся непасрэдна ад чалавекападобных малпаў, якіх мы бачым сёньня — напрыклад, шымпанзэ або гарылаў —знаходзіцца ў памылковым разуменьні эвалюцыйнай тэорыі.

Чарльз Дарвін у сваёй працы «Пра паходжаньне відаў» выказаў меркаваньне, што ўсе віды эвалюцыянавалі ад агульных продкаў у працэсе натуральнага адбору. Гэты панятак распаўсюджваецца на людзей і чалавекападобных малпаў, якія разышліся з агульным продкам мільёны гадоў таму.

Гэты продкавы від ня быў ні чалавекам, ні сучаснымі малпамі, якіх мы ведаем сёньня, а больш раньняй формай прыматаў. З цягам часу эвалюцыйны шлях разыходзіўся і разгаліноўваўся, што прывяло да разнастайнасьці відаў малпаў і, асобна, да гамінінаў — лініі, якая вядзе да чалавека.

Доказы гэтага агульнага паходжаньня падвойныя: выкапні і генэтыка. Палеантолягі знайшлі закамянеласьці, якія апісваюць павольны пераход ад першых прыматаў да разнастайных відаў, якія мы цяпер класыфікуем як малпаў і людзей. Гэтыя выкапні дэманструюць рысы, якія зьяўляюцца прамежкавымі паміж сучаснымі чалавекападобнымі малпамі і людзьмі.

Генэтычныя дасьледаваньні прапануюць яшчэ больш пераканаўчыя доказы. Аналіз ДНК паказвае, што ў людзей прыкладна 98% генэтычнага матэрыялу сумесна з шымпанзэ.

Памылковае тлумачэньне таго, што людзі непасрэдна эвалюцыянавалі ад сучасных малпаў, вынікае з празьмерна спрошчанага погляду на эвалюцыю як на гісторыю, дзе арганізмы імкнуцца да большай складанасьці або «перавагі».

Індывідуальная адаптацыя

Вобласьць, якая часта выклікае непаразуменьне, датычыцца канцэпцыі індывідуальнай адаптацыі супраць эвалюцыі папуляцыі. Распаўсюджанае памылковае меркаваньне заключаецца ў тым, што асобныя арганізмы могуць прыстасоўвацца на працягу свайго жыцьця такім чынам, што гэта непасрэдна спрыяе эвалюцыйным зьменам. Гэта перакананьне пераплятае элементы тэорыі Ламарка, дзе набытыя характарыстыкі перадаюцца нашчадкам, з дарвінаўскай эвалюцыяй, што стварае сапраўдную блытаніну ў тым, як разьвіваюцца віды.

Тэорыя эвалюцыі Дарвіна грунтуецца на ідэі, што эвалюцыйныя зьмены адбываюцца на працягу пакаленьняў, а не на працягу жыцьця адной асобы. Паводле Дарвіна, эвалюцыянуюць папуляцыі, а не асобы. Гэтая эвалюцыя адбываецца, калі асобы з рысамі, якія лепш падыходзяць да навакольнага асяродзьдзя, выжываюць больш і памнажаюцца больш, чым асобы, якія менш падыходзяць, тым самым яны перадаюць гэтыя выгадныя рысы наступным пакаленьням.

Ключавым тут зьяўляецца тое, што рысы, якія забясьпечваюць перавагу, зьяўляюцца неад'емнымі — часткай генэтычнага складу арганізма — а не чымсьці разьвітым у адказ на выклікі навакольнага асяродзьдзя на працягу аднаго жыцьця.

А вось Ламарк, чые ідэі калісьці валодалі людзкімі галовамі, сцьвярджае наступнае: арганізмы могуць набываць рысы на працягу жыцьця ў адказ на навакольнае асяродзьдзе (напрыклад, жырафы выцягваюць шыі, каб дацягнуцца да высокіх лісьцяў, тым самым павялічваючы даўжыню), а затым перадаюць гэтыя набытыя характарыстыкі сваім нашчадкам.

Нягледзячы на тое, што тэорыя Ламарка прывабная сваім інтуітыўным разуменьнем зьменаў, ёй не хапае пацьверджання ў галіне генэтыкі. Як ваш загар альбо мускулы генэтычна не закадзіраваныя ў ДНК палавых клетак і, такім чынам, не могуць перадавацца нашчадкам.