25 гадоў таму Польшча, Чэхія і Вугоршчына трапілі ў NATO. Што гэта зьмяніла?

12 сакавіка 1999 года Альянс пашырыўся на Ўсход. Што зьмянілася для гэтых краінаў NATO за гады, якія прайшлі пасьля іх далучэньня? Як Польшча, Чэхія і Вугоршчына ўнеслі свой уклад у альянс і зь якімі праблемамі сутыкнуліся? 

Стан Эўропы і сьвету ў 1999 годзе

Канец халоднай вайны прывёў да хвалі зьменаў у Эўропе і ўвогуле ўва ўсім сьвеце. Біпалярны сусьветны парадак, які вызначаў міжнародныя адносіны на працягу амаль паўстагодзьдзя, саступіў месца больш фрагментаванаму і (крыху) нявызначанаму сьвету. У Эўропе Варшаўская дамова, а гэта быў ваенны альянс, які зьвязваў Савецкі Саюз зь яго ўсходнеэўрапейскімі сатэлітамі, быў распушчаны ў 1991 годзе.

На гэтым фоне NATO, альянс Захаду ў галіне бясьпекі падчас халоднай вайны, сутыкнулася з амаль экзістэнцыяльнымі пытаньнямі аб мэце свайго існаваньня і ўласнай будучыні. Роспуск Варшаўскай дамовы і Імпэрыі Зла ліквідавалі асноўнага праціўніка альянсу, што прывяло да дэбатаў наконт таго, ці варта распускаць, перагледзець або пашыраць NATO.

Жорсткія канфлікты на Балканах у 1990-я гады, а менавіта Басьнійская вайна і Косаўскі крызіс, падкрэсьлілі неабходнасьць надзейнай сістэмы бясьпекі ў Эўропе. Гэтыя канфлікты яскрава прадэманстравалі, што бясьпека эўраатлянтычнага рэгіёну не была гарантаваная пасьля сканчэньня халоднай вайны.

Матывацыя пашырэньня

З пункту гледжаньня альянсу, пашырэньне разглядалася як сродак павелічэньня зоны стабільнасьці і бясьпекі ў Эўропе, а таксама інтэграцыі новых дэмакратычных краінаў Цэнтральнай і Усходняй Эўропы ў эўраатлянтычную супольнасьць. Гэтае стратэгічнае бачаньне было заключанае ў канцэпцыі «цэльнай і вольнай Эўропы».

Для краінаў, якія прэтэндавалі на ўступленьне, у тым ліку Польшчы, Чэхіі і Вугоршчыны, матывацыя была цалкам зразумелай. Галоўным было імкненьне да гарантый бясьпекі супраць патэнцыйнай агрэсіі або прымусу з боку Расеі, якая, нягледзячы на аслаблены стан у 1990-я гады, заставалася буйной ядзернай дзяржавай з гістарычнымі прэтэнзіямі ўва Ўсходняй Эўропе.

Больш за тое, сяброўства ў NATO разглядалася як прыступка да больш глыбокай інтэграцыі з заходнімі інстытутамі, асабліва з Эўрапейскім Зьвязам.

Працэс уваходжаньня ў 1999 годзе

Шлях да сяброўства ў NATO кіруецца ўсеабдымнымі крытэрамі альянсу, замацаванымі ў Пляне дзеяньняў па сяброўстве, прадстаўленым для дапамогі кандыдатам у падрыхтоўцы.

Краіны-кандыдаты павінны былі прадэманстраваць цьвёрдую прыхільнасьць дэмакратычным прынцыпам, вяршэнству закона і правам чалавека. Гэта пацягнула за сабой стварэньне дэмакратычных структураў кіраваньня, свабодных і справядлівых выбарчых сістэмаў. Польшча, Чэхія і Вугоршчына распачалі значныя палітычныя пераўтварэньні, яны рэфармавалі свае інстытуты і заканадаўства ў адпаведнасьці з гэтымі дэмакратычнымі стандартамі.

Эканамічная стабільнасьць і здольнасьць падтрымліваць ваенныя выдаткі ў адпаведнасьці з чаканьнямі NATO мелі вялізнае значэньне. Гэта прадугледжвала істотную рэструктурызацыю ўзброеных сілаў, мадэрнізацыю ваеннай тэхнікі і забесьпячэньне ўзаемадзеяньня з сіламі NATO. Для трох краінаў гэта азначала перагляд ваенных дактрынаў, структураў і абсталяваньня савецкіх часоў.

Пытаньне выдаткаў на абарону было найістотным аспектам стратэгічных дыскусій у NATO, асабліва рэкамендацыя для сябраў вылучаць на абарону не менш за 2% ВУП.

Абавязак сябраў NATO, замацаваны на саміце ў Уэльсе ў 2014 годзе - перайсьці да таго, каб да 2024 года выдаткоўваць не менш за 2% свайго валавога ўнутранага прадукту на абарону, стала крыніцай пастаянных дыскусій. У той час як Польшча пасьлядоўна дасягала або перавышала гэтую мэту, Чэхія і Вугоршчына сутыкнуліся з праблемамі ў дасягненьні гэтага паказчыка, хаця іх выдаткі на абарону ў апошнія гады павялічваліся.

Толькі на днях прэзідэнт Польшчы Анджэй Дуда выступіў з прапановай павялічыць гэтую лічбу да 3-4%. Але на сёньня шмат хто не дацягвае і да 2 адсоткаў, чым карыстаецца ў папулісцкіх мэтах былы прэзідэнт ЗША Трамп, які пагражае выхадам сваёй краіны з NATO ў выпадку свайго новага абраньня.

Разыходжаньні ў выдатках і магчымасьцях выклікаюць пытаньні аб справядлівасьці і разьмеркаваньні абавязкаў паміж дзяржавамі-сябрамі. Гэтыя дэбаты часам абвастралі адносіны ўсярэдзіне альянсу з заклікамі да павелічэньня салідарнасьці, каб NATO заставалася здольным эфектыўна рэагаваць на выклікі бясьпекі.

Рэакцыя міжнароднай супольнасьці

Для сябраў NATO і заходняга сьвету ў цэлым гэтае пашырэньне адзначалася як гістарычнае дасягненьне, якое ўмацавала альянс і пашырыла зону міру і дэмакратыі на ўсход.

Аднак на ўсходзе Расея ўспрыняла пашырэньне з асьцярогай і адкрытым супрацівам. Пэрманентная дзяржава-агрэсар разглядала гэта як наўпроставы выклік сваёй бясьпецы і сферы крыважэрнага ўплыву. Рэакцыя Масквы была адзначаная папярэджаньнямі аб патэнцыйнай дэстабілізацыі адносінаў паміж Усходам і Захадам.

Праца

Тры новыя сябры Альянсу ўнеслі значны ўклад у місіі і апэрацыі NATO. Напрыклад, у Афганістане яны скіравалі войскі і рэсурсы ў Міжнародныя сілы садзейнічаньня бясьпецы пад кіраўніцтвам NATO, а пазьней у Місію рашучай падтрымкі. На Балканах іх унёсак у міратворчыя апэрацыі ў Босьніі і Герцагавіне і Косава прадэманстраваў апэратыўны патэнцыял.

Уступленьне Польшчы, Чэхіі і Вугоршчыны таксама зьмяніла стратэгічны ландшафт NATO, асабліва ў сьвятле росту занепакоенасьці бясьпекай на ўсходнім флянгу альянсу. Яны праводзілі буйныя вучэньні NATO, дэманструючы свае магчымасьці і гатоўнасьць абараняць сваю тэрыторыю.

Польшча распрацавала шэраг браніраваных машынаў, у тым ліку колавую баявую машыну пяхоты Rosomak, якая выкарыстоўвалася ў розных міжнародных місіях. Краіна таксама ўдзельнічае ў распрацоўцы і вытворчасьці сучасных танкаў, такіх як K2 Black Panther у супрацоўніцтве з Паўднёвай Карэяй. Польская абаронная прамысловасьць выпусьціла артылерыйскія сістэмы, у тым ліку самаходную гаўбіцу Krab, якая аб'ядноўвае паўднёвакарэйскае шасі K9 з брытанскай вежай AS-90M Braveheart.

Польшча распрацоўвае сістэмы супрацьпаветранай абароны, у тым ліку сістэмы малой і сярэдняй далёкасьці. Яны таксама зьяўляюцца ўдзельнікамі міжнародных кансорцыюмаў па распрацоўцы і закупцы сістэмаў супрацьпаветранай і супрацьракетнай абароны, такіх як ракетная сістэма Patriot.

Забыты разьдзел: няўдалая спроба СССР уступіць у NATO

Чэхія славіцца сваёй агнястрэльнай зброяй, асабліва той, якую вырабляе Česká zbrojovka. Іх зброя, у тым ліку сямейства штурмавых вінтовак CZ BREN і пісталеты-кулямёты CZ SCORPION, выкарыстоўваецца ваеннымі і праваахоўнымі органамі па ўсім сьвеце.

Чэхі ствараюць колавыя бронетранспартэры PANDUR II 8x8, якія служаць у некалькіх краінах і спрыяюць хуткаму разгортваньню сілаў NATO.

Вугоршчына засяроджваецца на распрацоўцы ваенных беспілотнікаў, чым уносіць уклад у магчымасьці NATO ў галіне назіраньня, выведкі і беспілотных баявых дзеяньняў.

Прайшло 25 гадоў, і на сёньня былы генэрал NATO Пётр Павел стаў прэзідэнтам Чэхіі, Польшча ад самага пачатку вайны Расеі супраць Украіны выдаткоўвае значную дапамогу ўкраінскаму войску і мільёнам вымушаных уцекачоў.

А вось іх калега па ўступленьню ў Альянс у 1999 годзе, Вугоршчына, застаецца як траянскі конь расейскага злачыннага ўплыву. Яна па максімуму спрабуе зацягнуць, адхіліць агульную дапамогу Ўкраіне.

Складанасьці

Нягледзячы на тое, што Польшча адпавядае рэкамендацыям NATO па выдатках на абарону ў памеры 2% ад ВУП, яна сутыкаецца з праблемамі мадэрнізацыі сваіх узброеных сілаў жаданымі тэмпамі. Затрымкі ў праграмах закупак, такіх як новыя зьнішчальнікі, падводныя лодкі і танкі, могуць паўплываць на яе баявую гатоўнасьць.

Палітычны кірунак Вугоршчыны пад кіраўніцтвам Віктара Орбана выклікае занепакоенасьць у іншых сябраў NATO, асабліва адносна пытаньняў дэмакратычнага кіраваньня і вяршэнства закона. Такія асьцярогі, хоць і маюць пераважна палітычны характар, могуць паўплываць на ваеннае і абароннае супрацоўніцтва ў рамках альянсу. Бо хто пажадае перадаваць далікатную інфармацыю тым, хто не хавае захапленьня ўсходнім агрэсарам?

Адзін за ўсіх – і ўсе за аднаго!

Ці могуць сёньня звычайныя палякі, чэхі і вугорцы спаць спакойна і не хвалявацца, што ўначы на іх дамы паляцяць варожыя ракеты? Напэўна падставаў так думаць нашмат больш, чым у беларусаў, якія не пасьпелі выдраць сваю дзяржаву з маскоўскіх кіпцюроў.