Забыты разьдзел: няўдалая спроба СССР уступіць у NATO

У цьмяных глыбінях гісторыі халоднай вайны здарыўся ў значнай ступені забыты, але ключавы момант, калі Савецкі Саюз нечакана паспрабаваў далучыцца да той самай арганізацыі, якая была створаная для супрацьстаяньня яго ўплыву — NATO.

Гэтая дзіўная падзея, якая адбылася ў 1954 годзе, працягвае інтрыгаваць гісторыкаў і палітолягаў. Як так атрымалася, што СССР паспрабаваў заключыць хаўрус з самымі заўзятымі супернікамі? Якія былі наступствы наступнай адмовы NATO?

Уявіце сабе: у разгар халоднай вайны чырвоны Савецкі Саюз — закляты вораг NATO — робіць дзёрзкую і нечаканую заяўку на ўступленьне ў тую самую арганізацыю, заснаваную для стрымліваньня яго ўплыву.

У 1954 годзе сьвет быў у палоне халоднай вайны — жорсткага суперніцтва паміж капіталістычным Захадам і камуністычным Усходам. Гэта была дыпляматычная азартная гульня Крамля, якая ў канчатковым выніку скончылася правалам, але яе водгукі ўсё яшчэ адчуваюцца ў сучаснай геапалітыцы.

Прычыны такой малаверагоднай спробы СССР былі шматграннымі. Савецкае кіраўніцтва пад кіраўніцтвам Мікіты Хрушчова ў той час прызнавала рост ваеннага патэнцыялу краін-сябраў NATO. Дамагаючыся сяброўства, чырвоныя імкнуліся атрымаць уплыў у альянсе і патэнцыйна нэйтралізаваць пагрозу, якую ён ствараў для ўсяго новага Ўсходняга блёку.

Некаторыя гісторыкі лічаць, што просьба Савецкага Саюза аб далучэньні да NATO была стратэгічным крокам, скіраваным на тое, каб пасеяць разлад і блытаніну ў заходнім альянсе. Такім чынам СССР спадзяваўся аслабіць згуртаванасьць NATO і выкарыстаць магчымыя расколы паміж яго сябрамі.

Адначасова з гэтым камуністычная дзяржава была вельмі ўстрывожаная перспектывай пераўзброенай Заходняй Нямеччыны, якая ў той час інтэгравалася ў NATO. З уступам у альянс СССР імкнуўся мець сваё слова ў гэтым пытаньні і, магчыма, прадухіліць ці хаця б абмежаваць маштабы пераўзбраеньня немцаў.

Імкненьне да сяброўства ў NATO можна разглядаць і як працяг палітыкі Хрушчова «мірнага суіснаваньня», скіраванай на зьніжэньне напружанасьці паміж СССР і Захадам. Аднак, безумоўна, крамлёўскія таварышы не былі зацікаўленыя ў рэальным зьніжэньні градуса канфрантацыі.

Нягледзячы на спробы Саветаў, NATO канчаткова адхіліла заяву Савецкага Саюза на ўступленьне. Альянс паставіўся да гэтага кроку з падазрэньнем і палічыў яго несумяшчальным з асноватворнымі прынцыпамі і мэтамі NATO. Адмова яшчэ больш умацавала падзел паміж Усходам і Захадам і падрыхтавала глебу для працягу напружанасьці і канфліктаў эпохі халоднай вайны.

Наступствы

Адмова ад камуністаў у NATO ўзмацніла ментальнасьць «мы супраць іх», якая яшчэ больш умацавала супрацьстаянне паміж Захадам і Ўсходам.

Адмова паслужыла эскаляцыі гонкі ўзбраеньняў паміж краінамі NATO і Варшаўскай дамовай, якую СССР стварыў у 1955 годзе як наўпроставы адказ на рост уплыву NATO. Абодва бакі працягвалі нарошчваць свае ядзерныя арсэналы і інвеставаць у перадавыя ваенныя тэхналёгіі.

Вынік няўдалага заходу ў NATO спрыяў ўзаемнай атмасфэры недаверу і падазронасьці, якая захоўвалася на працягу ўсёй халоднай вайны і выяўлялася ў шматлікіх крызісах і супрацьстаяньнях.

Хто вырашыў адмовіць СССР

За манументальным рашэньнем адхіліць заяву СССР на ўступленьне ў NATO стаяла група ўплывовых палітычных лідэраў і дыпляматаў.

Дуайт Эйзенхаўэр, прэзідэнт ЗША (1953-1961)

Як лідэр наймагутнага сябра NATO, Эйзенхаўэр адыграў істотную ролю ў фармаваньні пазыцыі альянсу адносна савецкай ідэі. Эйзенхаўэр быў цьвёрда перакананы ў агрэсіўных намерах і несумяшчальнасьці ідэалягічных прынцыпаў Савецкага Саюза, прэзідэнт ЗША рашуча супраціўляўся імкненьню СССР трапіць на роўных у дэмакратычную арганізацыю.

Уінстан Чэрчыль, прэм'ер-міністар Вялікай Брытаніі (1951-1955)

Чэрчыль стаў на бок Эйзенхаўэра і выступаў супраць сяброўства СССР у NATO. Уплывовы брытанскі лідэр падзяляў занепакоенасьць намерамі камуністаў і магчымымі наступствамі прыняцьця СССР у альянс.

Конрад Адэнаўэр, канцлер Заходняй Нямеччыны (1949-1963)

Гэтая краіна была на шляху да ўступленьня ў NATO і была пераўзброеная, Адэнаўэр быў глыбока занепакоены магчымай прысутнасьцю Савецкага Саюза ў альянсе. Канцлер быў перакананым антыкамуністам, ён выступаў за адмову ад заявы на ўступленьне СССР дзеля захаваньня цэласнасьці і адзінства NATO.

Рада NATO 

Ключавыя дзяржавы-чальцы, уключна з Францыяй і Канадай, таксама адыгралі значную ролю ў працэсе прыняцьця рашэньняў. Калектыўна яны выказалі скептыцызм наконт шчырасьці намераў СССР і выказалі заклапочанасьць з нагоды прыняцьця краіны, чые ідэалягічныя прынцыпы і мэты былі дыяметральна супрацьлеглыя прынцыпам і мэтам альянсу.

Парадокс былых уверцюр і цяперашняй агрэсіі Расеі

Час часта дае падарунак перспектывы, выяўляючы дзівосы і супярэчнасьці гісторыі, якія калісьці былі нябачнымі для назіральнікаў. Мы маем трагікамічнае супрацьпастаўленьне дзёрзкай спробы Савецкага Саюза ўступіць у NATO ў 1954 годзе і ваяўнічай рыторыкі Пуціна супраць той самай арганізацыі.

Перамотка наперад, у сёньняшні дзень, і ландшафт міжнародных адносінаў значна іншы. Пуцінская Расея заняла ўсё больш агрэсыўную пазыцыю ў адносінах да NATO, пагражае яму, распачала страшэнную вайну на парозе альянсу і сее (як ёй падаецца) разлад сярод яго сябраў.

Але як давалі Крамлю высьпятка раней, так дадуць і будуць даваць і надалей.