Аляксандр Кныровіч: Будзе бітва за Беларусь, і нам патрэбны ясны і прывабны вобраз будучыні
Прадпрымальнік і блогер у спецпраекце «Салідарнасці» «Будучыня» разважае, што адбываецца цяпер ва ўладзе, якія могуць адбыцца змены ў Беларусі, і прагназуе, што сапраўднае змаганне за Беларусь адбудзецца менавіта пасля гэтых змен.
— Да чаго імкнецца Аляксандр Лукашэнка?
— Ёсць дзве розныя рэальнасці. У адной, пасля падзей 2020 года, якія жудасна напалохалі Лукашэнку, быў прыдуманы сцэнар, які можна назваць іранскім. Там рэальным кіраўніком дзяржавы з'яўляецца асоба духоўная, якая вырашае, хто варты быць кандыдатам у прэзідэнты і каго абярэ народ. Трансфармацыя ў гэтым кірунку была запушчана, але працэс працякае вельмі павольна.
Згодна з гэтым варыянтам, мы павінны былі ўбачыць, як Лукашэнка сядае ў крэсла кіраўніка Усебеларускага народнага сходу, перадае паўнамоцтвы прэзідэнта Качанавай або Галоўчанку, або яшчэ камусьці. А сам як бы сыходзіць у цень і адтуль працягвае руліць Беларуссю.
Аднак гэтая рэальнасць натыкаецца на зусім іншую — псіхалагічную сутнасць самога Лукашэнкі. Ён не можа так зрабіць. У адваротным выпадку ён бы даўным-даўно выбудоўваў партыйную сістэму і іншыя механізмы. Але ён абапіраецца толькі на асабістую ўладу.
Лукашэнка не можа перадаць уладу нават нікому з сыноў, не кажучы ўжо пра кагосьці яшчэ. Мы бачым такія рэчы ў Туркменістане, але для Беларусі гэта немагчымы сцэнар.
Адпаведна, з 99%-най верагоднасцю ў 2025 годзе Лукашэнка заявіць: «Я не магу ў такой напружанай сітуацыі сысці з улады, таму ўзначалю УНС і працягну заставацца прэзідэнтам».
Больш за тое, Лукашэнка не здольны бачыць вакол сябе якія-небудзь моцныя фігуры. У Пуціна ёсць Сабянін, Мішусцін, іншыя людзі, якія, хай цалкам цалкам падпарадкаваныя прэзідэнту, усё ж выконваюць самастойную ролю і маюць свой твар. У Беларусі такіх няма.
Лукашэнка — чалавек ужо сталы, цяжка разлічваць, што яго псіхалогія можа змяніцца. Таму, з аднаго боку, створаны механізм транзіту ўлады, а з другога, Лукашэнка не можа ўстаць раніцай, паглядзець у люстэрка і зразумець, што прэзідэнтам называецца ўжо не ён, а іншы чалавек.
— Цяпер ідзе дыскусія сярод экспертаў. Адны кажуць: «Мы скочваемся ў таталітарызм». Іншыя пярэчаць: «Ды ну, гэта класічная аўтарытарная сістэма». А на практыцы мае значэнне, якая дубінка б'е вас па галаве: аўтарытарная ці таталітарная? Або што савой аб пень, што пнём аб саву?
— Я вывеў для сябе простую формулу, чым адрозніваецца Беларусь ад БССР. Па сутнасці трыма рэчамі:
- у нас захоўваецца свабодная прэса. Любы грамадзянін Беларусі, зайшоўшы ў Інтэрнэт, можа атрымаць альтэрнатыўную інфармацыю. Гэтай магчымасці не было ў жыхароў БССР;
- у Беларусі існуе прыватны бізнес, і сёння гэта прыкладна палова нашай эканомікі, чаго таксама не было ў БССР. А ў чалавека, які працуе сам на сябе або ў прыватнай кампаніі, некалькі іншая псіхалогія, чым у тых, хто атрымлівае грошы ад дзяржавы.
- з Беларусі па-ранейшаму магчымы адносна свабодны выезд. А каб пакінуць СССР, трэба было атрымаць дазвол савецкай улады, так званую выязную візу.
Так што розніца ёсць.
Савецкі Саюз быў таталітарнай краінай, потым станавіўся ўсё мякчэйшай, дазваляючы на кухні і ў ложку казаць што заўгодна. У сталінскія часы за гэта саджалі, а ў брэжнеўскія — перасталі. Беларусі яшчэ вельмі далёка да стану нават брэжнеўскага СССР.
Так, улада пачала лезці ў галовы дзяцей, спрабуючы замбіраваць іх пры дапамозе эрзацу ідэалогіі, пабудаванага на ўсхваленні перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне, паколькі іншых уражлівых дасягненняў няма. Гэта, вядома, выглядае дзіўна — праз 80 гадоў казаць нармальным сённяшнім дзецям, што мы спадчыннікі тых, хто перамог фашызм. Як калі б хтосьці ў сярэдзіне ХХ стагоддзя распавядаў, што «мы нашчадкі пераможцаў Напалеона». Гэта, вядома, цікавая гісторыя, але вельмі цяжка прадаецца дзецям.
Але ўсё ж казаць, што ў нас таталітарызм, можна будзе тады, калі, як мінімум, закрыюць выезд з краіны. Ці будзе ліквідаваны доступ да незалежных сродкаў масавай інфармацыі.
— Вы нядаўна казалі, што насуперак усім рацыянальным меркаванням спадзяецеся ўжо праз пару гадоў вярнуцца на Радзіму, каб будаваць новую Беларусь. На што менавіта спадзяецеся?
— Чалавеку патрэбна вера. У маёй веры, у маёй прыгожай выяве будучыні Беларусь — гэта нармальная еўрапейская краіна. Не маленькая, дарэчы. Па колькасці насельніцтва прыкладна такая ж, як Швецыя, Швейцарыя, Аўстрыя, Венгрыя, Чэхія... Па тэрыторыі амаль такая ж, як Вялікабрытанія, якую нікому ў галаву не прыйдзе называць жмутом зямлі.
І наш шлях існавання, вядома, у нармальнай еўрапейскай прасторы. Тое, што пачалося 250 гадоў таму з падзелу Рэчы Паспалітай, павінна скончыцца калісьці.
Будзем мы пры гэтым у Еўрапейскім Саюзе і NATO або самі па сабе — гэта выбар беларускага народа, які павінен вырашыць, як яму лепш. Але пры гэтым складана ўяўляць сабе, што мы адзіныя з буратамі, як бы добра я ні ставіўся да буратаў.
Мяне вар'ююць параўнанні з серыі «Беларусь — лепшая з краін СНД». Глядзіш на спіс краін СНД і не разумееш, з якой прычыны мы павінны параўноўваць Беларусь з Туркменістанам або Узбекістанам, а не з Польшчай, Чэхіяй і Літвой.
— Але як з сённяшняга пункту выруліць на гэты шлях?
— У маім разуменні расійска-ўкраінская вайна скончыцца тым ці іншым кампрамісам. Мы не можам сабе ўявіць УСУ, якія штурмуюць Крэмль, або Прыгожына ў Кіеве. Таму пытанне не ў тым, здарыцца кампраміс ці не, а дзе будуць пралягаць яго межы?
Далей Пуцін ці той, хто будзе пасля яго, сутыкнецца з істотным унутраным крызісам у самой Расіі. «Псеўдапатрыёты» будуць спрачацца з «яшчэ большымі псеўдапатрыётамі», хто з іх больш любіць радзіму. Расія ўвойдзе ў стадыю гніення. Гэта можа быць працэс гадоў на дзясятак. Доўгая гісторыя.
А ў кароткай гісторыі, прабачце, нас прададуць. І Беларусь застанецца за жалезнай заслонай, у зоне ўплыву Расіі — гэта самы верагодны сцэнар.
Але мы жывём у турбулентны час, калі многае хутка мяняецца. Ну хто б сказаў, што нейкія там кажаны могуць так сапсаваць жыццё ўсяму свету на некалькі гадоў? Ці, калі казаць пра пазітыўныя нечаканасці, хто б сказаў, што беларускі народ у 2020-м можа стварыць такое?
Вось так цяпер і жывём: прамая дарога вядзе нас за жалезную заслону, вера — да нармальнай еўрапейскай Беларусі. А паміж імі разрыў, дзе чакаем «чорных лебедзяў».
— А што цяпер можна рабіць тым, хто за нармальную еўрапейскую Беларусь, каб набліжаць яе?
— Слухайце, ну ў вас пытанні на мільярд! Заклікаць людзей выходзіць на вуліцу ў сённяшняй сітуацыі немагчыма. Заклікаць людзей пакідаць каментары — таксама.
Для мяне асабіста ў першую чаргу людзі павінны не згаджацца. Не прывыкаць унутрана да таго, што палітвязні, гвалт, Лукашэнка, які застаецца на чале краіны, нягледзячы на прайграныя выбары — гэта «новая нармальнасць». Не ісці на здзелку з самім сабой.
Па-другое, калі можна не працаваць на дзяржаву, значыць, людзі не павінны працаваць на дзяржаву. Не ўдзельнічаць у чырвона-зялёных шабашах, у любой форме падтрымкі, у БРСМ, у «псеўдапрафсаюзах» і гэтак далей. Гэта той набор, які пакуль яшчэ можна рабіць, каб проста заставацца прыстойным чалавекам.
Ну а далей трэба ратаваць дзяцей. Ствараць сітуацыю, пры якой у дзіцяці будзе нармальная чалавечая псіхалогія, у якой гвалт — зло, вайна — зло, чалавек павінен быць свабодным. Для мяне менавіта гэтыя простыя рэчы з'яўляюцца сёння самымі важнымі.
Таму калі мы спрабуем сабе адказаць на пытанне, за што змагаемся, у нас адказ зводзіцца да «за нармальную краіну з правамі чалавека». А далей яе не існуе ў вобразах.
Ясны і прывабны вобраз будучыні важны. Будзе бітва за Беларусь. Лукашэнка не можа ўявіць сябе ў крэсле губернатара Паўночна-Заходняга краю, якога ў любы момант можна адправіць на Салаўкі снег грэбці. Таму мы можам як заўгодна доўга збліжаць заканадаўства, адкрываць межы, усё што заўгодна рабіць, але толькі не губляць сімвалаў дзяржаўнай улады, у тым ліку грошай. Уласная валюта — гэта нават не сімвал, а аснова дзяржаўнай улады.
Перашкодзіць гэтаму могуць толькі самі беларусы. Вось гэта будзе рэальнай падставай, каб выйсці на вуліцу і сказаць: «Мы — супраць».