Двоеўладдзе і смутныя часы. Ці чакае Беларусь «перадзел уласнасці»?
Лукашэнка, імкнучыся застацца ў крэсле кіраўніка, стварыў вельмі небяспечную сітуацыю для свайго рэжыму.
Ілюстрацыйнае фота: dzen.ru
Незалежныя каментатары даўно назвалі «Усебеларускі народны сход» (УНС) пятым колам у возе. Цяпер Аляксандр Лукашэнка думае, як гэтую ўпісаную ў новую Канстытуцыю структуру задзейнічаць хоць бы рытуальна. У перспектыве УНС можа справакаваць двоеўладдзе, пра што таксама папярэджвалі аналітыкі. І кіраўнік прызнаў гэта публічна, піша Аляксандр Класкоўскі на «Позірку».
Пасля таго, як у красавіку УНС сервільна прагаласаваў за тое, каб Лукашэнка стаў яго старшынём, больш за паўгода гэтае фарміраванне не падавала прыкмет жыцця. І вось нядаўна адбылося першае пасяджэнне Прэзідыума УНС.
«Стратэгічны дакумент» адправілі ў смеццевы кошык
Лукашэнка, мабыць, доўга думаў, што б вынесці на абмеркаванне. І вынес... праект уласнага ўказа аб павышэнні статусу старшыняў раённых выканаўчых камітэтаў.
Для самавітасці кіраўнік назваў гэты праект важным стратэгічным дакументам, хоць на справе гаворка ідзе пра цалкам радавыя бюракратычныя пытанні.
Пра сутнасць указа Лукашэнка разважаў сёння доўга і блытана: «Старшыня ёсць старшыня. Ён павінен займацца ўсім. Нічога страшнага, калі ён у нейкім сэнсе будзе прызначаць, сцвярджаць, узгадняць кіраўнікоў прыватных структур».
Так, вельмі свежая ідэя: мацней прыціснуць «прыватнікаў». І як гэта суадносіцца з правам: дзяржчыноўнік прызначае кіраўніка нейкай фірмы, да якой дзяржава дачынення не мае? Зрэшты, самі ведаеце, у Беларусі «часам не да законаў».
У той жа час, супярэчачы папярэдняму тэзісу («ён павінен займацца ўсім»), кіраўнік запатрабаваў узмацнення калегіяльнасці, каб мясцовыя начальнікі не асабліва цягнулі коўдру на сябе: «Мы тут блытаць не павінны. І не ствараць вертыкаль дыктатуры ад прэзідэнта да старшыні сельскага савета». Можна падумаць, што цяпер — не дыктатура.
Увогуле, Лукашэнка падпісаў сотні падобных указаў без усялякага УНС. Відавочна, што цяпер проста трэба было знайсці нейкую нагоду сабраць гэты Прэзідыум, паказаць, што ў Беларусі нібыта не «вертыкаль дыктатуры», а росквіт дэмакратычных практык. Хоць на справе ўсё як у старым жарце: «Мы тут параіліся, і я вырашыў».
Дарэчы, у выніку было вырашана не выдаваць новы ўказ, а падрэдагаваць Закон «Аб мясцовым кіраванні і самакіраванні». Карацей, «стратэгічны дакумент» адправілі ў смеццевы кошык.
Канстытуцыю перапісалі — і што цяпер з гэтым рабіць?
Пры гэтым галоўны пафас правадыра на нядаўнім мерапрыемстве быў накіраваны супраць таго, каб УНС перашкаджаў іншым органам улады. Прагучала: «Я вырашыў правесці сёння пасяджэнне Прэзідыума ў шырокім складзе, паколькі нам трэба вырашыць галоўнае пытанне (можа, нават не вырашыць, яно вырашана ў Канстытуцыі): мы ўсе павінны разумець, што УНС нікому не павінна перашкаджаць працаваць. УНС не павінна пераважаць над іншымі органамі ўлады, бо мы створым самі сабе праблемы».
Можна падумаць, што УНС наламала дроў, краіна аказалася ў палітычным крызісе. Аднак на самой справе яно цішэй за ваду, ніжэй за траву. Ды інакш і быць не можа, бо на чале гэтай структуры — сам Лукашэнка.
Але гэта сёння. Між тым, кіраўнік рэжыму не маладзее. І відавочна, што яго грызуць думы пра той час, калі ў крэслах прэзідэнта Беларусі і старшыні УНС апынуцца розныя людзі. А гэта рана ці позна адбудзецца. Варта нагадаць: прывілей сумяшчаць гэтыя дзве пасады паводле Канстытуцыі дадзены толькі цяперашняму кіраўніку.
Глядзіце таксама
Лукашэнка ўпісаў УНС з вялізнымі паўнамоцтвамі ў новую Канстытуцыю, каб стварыць сабе запасны аэрадром. Пакуль доўжыліся пратэсты 2020 года, Масква ціснула, настойваючы на транзіце ўлады, датэрміновых прэзідэнцкіх выбарах (мелася на ўвазе: ужо без удзелу Лукашэнкі).
Але потым сітуацыя заўважна змянілася: ён даказаў Крамлю, што надзейна ўзяў краіну ў «яжовыя рукавіцы», да таго ж, спатрэбіўся Уладзіміру Пуціну як хаўруснік у вайне супраць Украіны. Той відавочна блаславіў «малодшага брата» на сёмы тэрмін, паход на «бязвыбары», прызначаныя на 26 студзеня будучага года.
Інстытут, які дрэмле, можа прачнуцца
Між тым, Канстытуцыя прынятая, УНС сфармаваны, і трэба неяк імітаваць, што гэта патрэбная структура. Атрымліваецца, як бачым, вельмі нязграбна.
Але галоўнае — Лукашэнка ўсведамляе ў перспектыве пагрозу двоеўладдзя і нават публічна артыкулюе гэтыя страхі. З яго вуснаў прагучала: «А лічыць, што наш вышэйшы прадстаўнічы орган, УНС, зверху і мае права рабіць усё ў краіне, — з такім падыходам жыць нельга».
Гучыць як натацыя. Але каму гэта адрасавана? Зразумела, што ні спікерка Савета Рэспублікі Наталля Качанава, ні намеснік старшыні УНС Аляксандр Касінец, ні іншыя ўдзельнікі пасяджэння аніякіх узурпатарскіх намераў у фармаце УНС не дэманстравалі. І ў прынцыпе зрабіць гэтага не маглі, таму што структура — пад поўным кантролем Лукашэнкі.
Так што той палемізуе з прывідам будучыні. У чым, уласна, і прызнаўся: маўляў, пакуль ён сам займае два крэслы, усё, трэба думаць, будзе ў парадку, а вось «потым» («а ўсе вы будзеце жыць потым») можа ўзнікнуць вялікая праблема.
Пры гэтым свайго намесніка Касінца кіраўнік УНС жартам назваў «хлопцам баявым», які «можа на роўным месцы Трэцюю сусветную вайну развязаць» (той пажаваў вуснамі і патупіў позірк). Жарцік яшчэ той. Але ён адлюстроўвае трывогі правадыра наконт таго, як павядзе сябе новая ўладная канструкцыя «потым».
Стаўшы першым прэзідэнтам, Лукашэнка выбудаваў было па-свойму дасканалую сістэму аднаасобнай улады. УНС у ёй стаў архітэктурнай празмернасцю, чужародным элементам.
Глядзіце таксама
Пакуль ён выконвае чыста дэкаратыўную ролю, але іншыя палітолагі называюць яго інстытутам, які дрэмле. У гісторыі нямала прыкладаў, калі такога кшталту інстытуты абуджаліся і станавіліся рэальнымі суб'ектамі палітыкі ў часы перамен.
Такая метамарфоза адбылася, напрыклад, у перыяд перабудовы з Вярхоўным Саветам БССР, які да таго некалькі дзесяцігоддзяў быў дэкаратыўным элементам савецкай сістэмы, глядзеў у рот Маскве. Аднак пасля разгрому путчу ГКЧП у 1991-м гэты орган надаў Дэкларацыі аб суверэнітэце Беларусі статус канстытуцыйнага закона, зацвердзіў бел-чырвона-белы сцяг у якасці дзяржаўнага, а затым прагаласаваў за «Белавежскія пагадненні» — гэта значыць, паставіў крыж на СССР.
Пракрастынацыя правадыра зацягнецца?
Іронія лёсу ў тым, што калі змадэляваць сітуацыю, калі Лукашэнка пакідае прэзідэнцкае крэсла і застаецца толькі кіраўніком УНС, то лёгка прадбачыць, што ён адразу стане парушаць запаветы, якія прагучалі на сходзе («УНС не павінна пераважаць над іншымі органамі ўлады» і г. д.).
Няўжо, ведаючы яго натуру, вы паверыце, што гэты дзеяч будзе пакорліва назіраць, як яго пераемнік патроху перацягвае ўплыў на сябе, як да яго перабягае наменклатура? А гэты працэс непазбежны, заканамерны, каго ні правядзі ў дамкі.
Глядзіце таксама
І палітыку — як унутраную, так і знешнюю — другі прэзідэнт, цалкам верагодна, захоча памяняць. Як мінімум, прыцішыць рэпрэсіўную жэсць, наладзіць адносіны з Захадам (і сапраўды добрая нагода «перагарнуць старонку»), правесці наспелыя эканамічныя рэформы (не душыць таго ж «прыватніка»). У выніку пачнецца нешта накшталт перабудовы, а яе Лукашэнка баіцца як агню.
Так што паўтару свой прагноз: з транзітам ён, хутчэй за ўсё, спяшацца не будзе. А пракрастынацыя правадыра, якая зацягнулася, можа прывесці да таго, што дзяржава калі-небудзь раптам акажацца без фігуры на чале. Што можа мець у якасці наступстваў палітычны крызіс, жорсткую сутычку за ўладу паміж некалькімі асобамі і іх групоўкамі.
І вось тады прывід двоеўладдзя з непрадказальнымі наступствамі цалкам можа матэрыялізавацца.