Фрыдман: «Лукашэнка цікавы публіцы толькі як хаўруснік Крамля»

Лукашэнка 21 ліпеня даў інтэрв'ю AFP, як звычайна, зрабіўшы нямала гучных заяў па розных тэмах — ад вайны ва Украіне і «міратворчай» ролі Беларусі ў канфлікце ды нібыта закулісных інтрыг Захаду, да самаўсхвалення — маўляў «калі б у 2020-м усё кінуў і сышоў, то краіну чакала б катастрофа».

Адцэнзураваную тэлеверсію гутаркі 22 ліпеня ўвечары выпусціць у эфір БТ. Але да гэтага «Філін» абмеркаваў з палітычным аглядальнікам, гісторыкам Аляксандрам Фрыдманам уражанні ад інтэрв'ю, рэакцыю еўрапейскай прэсы і важныя моманты, якія праскоквала паміж радкоў.

У тым, што AFP прапанавала інтэрв'ю, эксперт не бачыць нічога дзіўнага — наадварот, для інфармагенцтва даць магчымасць Лукашэнку выказацца па шырокім спектры пытанняў вельмі прывабная з пункту гледжання кантэнту.

— Наогул, падалося, што Лукашэнка адчуваў сабе даволі ўпэўнена: дазваляў сабе і жартачкі ў стылі «вам пашанцавала мець зносіны з апошнім дыктатарам Еўропы», і даволі хамскія рэплікі на адрас «калектыўнага Захаду». А як успрынялі гэтую размову на Захадзе?

— Іх задача была — атрымаць як мага больш сенсацыйных, яркіх загалоўкаў для навін. Таму Лукашэнку ніхто асабліва не пярэчыў: толькі ў адным моманце, калі прагучала абвінавачванне «вы мачылі сваіх французаў», журналіст Антуан Ламбраскіні мякка запярэчыў. У астатні час ён сядзеў з вельмі задаволеным выглядам, здзекліва ўсміхаўся, я б сказаў, таму што разумеў, што адказы Лукашэнкі расцягнуць на цытаты. Што, уласна кажучы, і адбылося.

А Лукашэнка проста атрымліваў асалоду ад магчымасці выказацца — яму вельмі падабаецца, калі можна казаць усё, што пажадаеш, і ніхто, уласна, не запярэчыць і не будзе лавіць за руку. І ў гэтым вялікае адрозненне ад папярэдніх інтэрв'ю, якія браў Стывен Розенберг з BBC або Мэцью Чанс з CNN, якія рыхтаваліся і задавалі вострыя і нязручныя пытанні, апанавалі Лукашэнку.

У гэтым жа выпадку ён сказаў усе тыя абсурдныя рэчы, якія хацеў сказаць — і пра нібыта закапаных мігрантаў, і пра «жоўтыя камізэлькі» ў Францыі, і пра ICAO.

Аднак, адзначае Аляксандр Фрыдман, у Еўропе практычна ніхто не звярнуў увагі на гэтыя экспрэсіўныя выказванні, паколькі беларускі ўнутрыпалітычны парадак на Захадзе адышоў на другі, а тое й трэці план пасля пачатку вайны ва Украіне:

— Лукашэнка цікавы публіцы толькі як асоба, набліжаная да Пуціна, як хаўруснік Крамля. Таму і ягоныя пасажы пра тое, што кожны расійскі салдат знаходзіцца ў краіне з яго ведама, нікому не былі цікавыя. У асноўным звярнулі ўвагу на блок, звязаны з вайной ва Украіне, з ядзернай зброяй. Асабліва апошні момант. Калі паглядзець загалоўкі рэпартажаў у розных медыя, яны часта пачыналіся з фразы, што Лукашэнка папярэджвае аб ядзернай вайне.

Хоць з тым жа поспехам, з іроніяй заўважае аналітык, можна было даведацца меркаванне пра пагрозу ядзернай вайны, скажам, дырэктара стадыёна «Дынама» — і той, і другі маюць прыкладна роўнае стаўленне да ўжывання ядзернай зброі. Тым не менш, свой маленькі гешэфт зноў выступіць перад заходняй аўдыторыяй (а папярэдняе інтэрв'ю з Associated Press адбылося ў пачатку траўня, і, мабыць, кіраўнік Беларусі засумаваў у зносінах толькі з прыдворнымі СМІ) Лукашэнка атрымаў.

Акрамя таго, некаторыя еўрапейскія медыя ўспрынялі пасажы Лукашэнкі аб неабходнасці міру як адыход ад крамлёўскіх нарматываў. Хоць ужо апублікаваныя часткі інтэрв'ю, кажа Аляксандр Фрыдман, якраз былі прасякнутыя крамлёўскімі наратывамі і нават фэйкамі, абвергнутымі раней, — накшталт гісторыі з прададзенымі Украінай РФ артылерыйскімі ўстаноўкамі Caesar.

— Адзінае, што, на мой погляд, магло зачапіць Крэмль — калі Лукашэнка выступіў у абарону Пуціна і абурыўся, маўляў, таго абражаюць ва Украіне, чым толькі выставіў Пуціна і яго рэакцыі не ў самым прывабным святле. Ён умацаваў тым самым чынам існуючы на Захадзе вобраз «мімозы з Крамля», якая вельмі крыўдзіцца на насмешкі і абразы.

У астатнім, безумоўна, Лукашэнка падыгрывае Маскве і кажа рэчы, якія там хочуць чуць — пра тое, што ён падтрымлівае Расію, што Крэмль нанёс прэвентыўны ўдар і калі б не напаў, то напалі б на яго, і гэтак далей.

І хоць Лукашэнка спрабуе падкрэсліць, што «ён у доме гаспадар», расце колькасць людзей, якія лічаць, што падчас вайны ён нічога не вырашае, а ўсе рашэнні прымаюцца ў Маскве (я таксама схіляюся да таго пункту гледжання, што Лукашэнка ў гэтай сітуацыі, хутчэй, статыст, а не ключавы персанаж).

У той жа час, лічыць аналітык, у адрозненне ад інтэрв'ю Лаўрова, Мядзведзева і іншых крамлёўскіх персанажаў, якія паслухмяна гуляюць ролі лялек, якія будуць размаўляць, інтэрв'ю Лукашэнкі цікавыя тым, што перыядычна «прарываецца» і яго ўласнае нутро, і ён сапраўды кажа тое, што думае.

У гэтым сэнсе характэрнае яго разуменне Захаду — падобна, ён на самай справе верыць у «змову Амерыкі» і іншыя канспіралагічныя тэорыі. А дзе-нідзе папросту ўключае свой ранні вопыт лектара таварыства «Веды», надаючы тырадам пераканаўчасці словамі «гэта факт», напорыстасцю і жэстыкуляцыяй.

— Заява Лукашэнкі пра тое, што гэта ён першым марыў пра ідэю панславянскай дзяржавы — спроба быць больш Пуціным, чым сам Пуцін?

— Я б так не казаў. Уся гэтая рыторыка аб аб'яднанні славян сапраўды прысутнічала ў самым пачатку праўлення Лукашэнкі, тады ідэя славянскага яднання моцна педаліравалася. І калі ён кажа, што прыйшоў да гэтага раней, чым Пуцін — ён кажа праўду.

Усталяванне аўтарытарнай мадэлі і канфлікт з Захадам — гэта ўсё мела месца ў Беларусі ў другой палове 90-х — пачатку 2000-х. У той час як у Расіі не было яшчэ такой рэзкай антызаходняй рыторыкі ў кіраўніцтве краіны, увесь гэты рэваншызм і мары аб Савецкім Саюзе прыйшлі некалькі пазней.

І яшчэ трэба адзначыць, што тут яго погляды адрозніваюцца ад вектару Крамля: Лукашэнка кажа пра «славянства», а Пуцін — пра «рускі мір», і ў гэтым сэнсе ён адмежаваўся ад Расіі.