«Расія ніколі не даруе Беларусі неадназначнай пазіцыі наконт Украіны»

«Агульная тэндэнцыя расійскай палітыкі на пранікненне і ўзмацненне свайго ўплыву на постсавецкай прасторы, усталяванне такога рэжыму, калі гэтая прастора будзе інтэграваная ў нешта адзінае і цэлае, — гэта лінія нікуды не падзелася», — лічыць расійскі палітолаг Аляксандр Сыцін.

Госць перадачы «Інтэрвію тыдня» на «Радыё Свабода» — кіраўнік Цэнтру палітычных даследаванняў краінаў Паўночнай і Усходняй Еўропы, доктар гістарычных навук, расійскі палітолаг Аляксандр Сыцін.

Ён адказвае на пытанне, за што яго ў свой час выгналі з Расійскага інстытуту стратэгічных даследаванняў, які стаў скандальна вядомым дзякуючы антыбеларускім заявам ягонага дырэктара Рашэтнікава, тлумачыць, чаго Расія ніколі не даруе афіцыйнаму Мінску, і прагназуе, якая параза чакае Расію — лякальная альбо глабальная. З ім гутарыў Віталь Цыганкоў.

— Апошнім часам адбываецца цэлы шэраг падзеяў, якія зліваюцца ў адну тэндэнцыю. Публікацыі на «Рэгнуме», ток-шоў вакол беларускага пытання на ОРТ, цяпер вось выказванні Рашэтнікава. Ці схільныя вы лічыць гэта асобнымі і не звязанымі паміж сабой падзеямі, ці тут ёсць пэўная тэндэнцыя, якую варта прасачыць і прааналізаваць?
— Я хачу адзначыць, што Рашэтнікаў працуе апошні тыдзень. Бо яшчэ ў лістападзе быў падпісаны ўказ аб ягоным звальненні з пасады дырэктара РИСИ (Расійскага інстытуту стратэгічных даследаванняў). На ягонае месца прызначаны Міхаіл Фрадкоў (былы прэм’ер-міністр Расіі). Таму на сённяшні дзень ступень агульнадзяржаўнай адказнасці Рашэтнікава вельмі невялікая.
Але рэч у тым, што з 2009 году, калі Рашэтнікаў узначаліў Інстытут, такая лінія праводзілася цалкам акрэслена — лінія на адзінства расійскага, беларускага і маларасійскага (як прынята гаварыць у НІСІ) народу. І, паводле Рашэтнікава, гэта цалкам адпавядала ўяўленням прэзідэнта Расіі аб гэтай праблеме.
— Такія выказванні на сайтах, дзе пішуць «фрыкі-публіцысты», часта ацэньваюць як маргінальныя. Але тут мы маем справу з афіцыйнай установай, якая, як пазначана на сайце НІСІ, «заснаваная прэзідэнтам Расіі». Што ж азначаюць выказванні прадстаўнікоў гэтай афіцыйнай установы?
— Гэта канстатацыя агульнага трэнду расійскай палітыкі ў дачыненні да Беларусі і ўсёй постсавецкай прасторы. Можа быць, Рашэтнікаў прадстаўляе крайні пункт гледжання ў рамках гэтага трэнду. У свой час я прагуляў спрэчку беларускім экспэртам, калі мы прагназавалі, што будзе пасля ўкраінскіх падзеяў. Я казаў, што наступнай на чарзе можа аказацца Беларусь. Але мае беларускія калегі цалкам геніяльна заявілі, што гэта будзе не Беларусь, а Блізкі Усход. Яны мелі рацыю, я не меў.
Тым не менш я глыбока перакананы, што агульная тэндэнцыя расійскай палітыкі на пранікненне і ўзмацненне свайго ўплыву на постсавецкай прасторы, усталяванне такога рэжыму, калі гэтая прастора будзе інтэграваная ў нешта адзінае і цэлае, — гэта лінія нікуды не падзелася. Яна заўсёды была ўласцівая Расіі, і яна ў кожным разе, нават з нейкімі перапынкамі, будзе Расіяй рэалізоўвацца.
— Які ўплыў мае РІСІ на Крэмль і Уладзіміра Пуціна?
— Інстытут піша ў сталым рэжыме запіскі ў адпаведныя ўпраўленні замежнай палітыкі Адміністрацыі прэзідэнта. Там гэтыя запіскі інтэгруюцца і ўжо ад імя Адміністрацыі прэзідэнта кладуцца на стол Рады бяспекі і, магчыма, на стол Пуціна. Напрасткі на імя прэзідэнта Інстытут запісак не піша.
Вы ж цудоўна ўсведамляеце, што чалавек з пэўнай пасадай выдатна разумее, што ад яго хочуць пачуць. І выказвае не тое меркаванне, якое мае папраўдзе, а тое, што хочуць пачуць. Я думаю, найбольш адыёзныя выказванні Рашэтнікава неяк фільтруюцца, але агульны трэнд кладзецца ў аснову палітыкі. Супрацоўнікі Інстытуту неаднаразова выступалі ў Федэральным сходзе, Радзе бяспекі, Генеральным штабе. Ні для каго не сакрэт, што Інстытут піша запіскі і на адрасы спецслужбаў.
— Вы ў свой час працавалі ў НІСІ. Ці вы ў пэўны момант памянялі свае погляды, ці заўсёды мелі такія, як цяпер? Чым было выклікана вашае звальненне з НІСІ?
— Погляды я заўсёды меў прыкладна такія. Але, працуючы ў НІСІ, натуральна, я іх не выказваў. Уласна кажучы, мне не было ў гэтым неабходнасці да тае пары, пакуль не адбыліся ўкраінскія падзеі. Датуль усё ішло спакойна. Я пісаў запіскі аб стане расійцаў у Прыбалтыцы, спрабаваў данесці думку, што не трэба ў гэты працэс умешвацца. У Інстытуце існаваў даволі жорсткі падзел паводле рэгіянальнага прынцыпу, і майго меркавання на іншыя тэмы асабліва не пыталіся.
Пачалося ўсё тады, калі Тамара Гузянкова, якая ўзначальвала Цэнтр даследаванняў краінаў блізкага замежжа, пачала вельмі актыўную дзейнасць з нагоды Украіны. Было заяўлена, што неабходна разгортваць дыверсійную вайну, усяляк укараняць ідэалагічную агентуру і гэтак далей. Вось тады яна заявіла, што мая пазіцыя не можа быць цярпімай. На той момант мая пазіцыя ацэньвалася кіраўніцтвам Інстытуту як «адстароненая» — не варожая, але абыякавая. Але, паводле Гузянковай, «ва ўмовах вайны» такая пазіцыя не можа быць цярпімай.
Потым у нас адбылася размова пры сведках, і яна ў мяне проста спытала, што б я рабіў, калі б выказваў рэкамендацыі. Тады я сказаў ёй, што далучэнне Крыму было каласальнай памылкай, якая пацягне за сабой крызіс. Сказаў, што калі Расія хоча захаваць нармальныя дачыненні з усім светам, трэба неадкладна спыніць падтрымліваць ідэю «рускага міру» і падтрымку Данецкай і Луганскай «рэспублік». Пасля гэтага я хутка быў звольнены.
Дарэчы, яшчэ адна запіска, якая мне была пастаўленая ў віну — калі я напісаў аб неабходнасці перагляду расійска-беларускіх дачыненняў. Пасля яе мяне выклікаў Рашэтнікаў, сказаў, што як аналітык я знаходжуся на ўзроўні студэнта трэцяга курсу. Далей была справа тэхнікі.
— Узгадваючы вашу спрэчку з беларускімі экспертамі, якую вы прагулялі, — то сапраўды часам гучаць довады, што вось Расіі зараз не да Беларусі. Была Украіна галоўнай, цяпер — Блізкі Усход. Можа, да Беларусі рукі і не дойдуць?
— Можна памыляцца ў тэрмінах, але нельга адмаўляць агульную тэндэнцыю, пра якую я казаў. Расія, безумоўна, завязла ў Сірыі, Расія разлічвае на змены ў еўрапейскай і амерыканскай палітыцы ў сувязі з Трампам і «электаральнай вясной» у краінах Еўропы. Я якраз перакананы, што ніякіх прынцыповых зменаў у дачыненнях Расіі і Захаду не будзе. Адпаведна, сірыйская ваенная авантура на нейкі час будзе паглынаць сілы Расіі і прыцягваць яе ўвагу. У гэтым аспекце я ўжо казаў, што Украіна займела нейкі шанец на пэўны спакой.
Тое самае можна сказаць у дачыненні да Беларусі. Я думаю, што найбольш рацыянальным выкарыстаннем гэтай сітуацыі для Беларусі было б умацаванне ўласнага суверэнітэту і працяг той шматвектарнай палітыкі, якую Беларусь імкнецца праводзіць, наколькі я разумею, апошнія гады.
— А чаму не можа працягвацца так, як і было раней, — «пацалункі ў абмен на нафту»? Чаму Расія цяпер хоча будаваць дачыненні па-іншаму?
— Я таксама думаю, што гэтая эпоха закончылася. Ведаючы асноўныя псіхалагічныя, палітычныя вытокі расійскага міжнароднага курсу, я перакананы, што Расія ніколі не даруе Беларусі неадназначнай пазіцыі што да ўкраінскага канфлікту. Па-другое, у Расіі безупынна мусуецца тэма, што Беларусь парушае рэжым антысанкцыяў і што еўрапейскія тавары трапляюць на расійскі рынак праз Беларусь.
Але галоўнае не гэта. Галоўнае, што Расія ніколі за сваю гісторыю не здымала з парадку дня пэўнай агрэсіўнасці. Расія не можа прымірыцца з тым, што яна пацярпела паразу ў халоднай вайне. Калі ў 90-я Расія неяк з гэтым прымірылася, як тут прынята казаць, «стаяла на каленях» — то цяпер мы маем справу з рэваншам. І самае галоўнае, што я спрабую давесці да свядомасці заходніх слухачоў, — гэты агрэсіўны вектар невынішчальны.
Пакуль Расія існуе ў тым выглядзе, як яна існуе, — яна будзе ўяўляць для Захаду небяспеку. Яна будзе імкнуцца тымі ці іншымі сродкамі (ядзерным шантажом, энергетычным шантажом) умацоўваць свой уплыў на ўсёй постсавецкай прасторы і прасторы Усходняй Еўропы, якая некалі ўваходзіла ў сацыялістычны блок.
— Але тут нейкая адваротная прапорцыя паміж палітыкай і эканомікай. У Расіі эканамічны крызіс, дабрабыт людзей пагаршаецца. А замежнапалітычныя апетыты растуць. Чым гэтая дыспрапорцыя можа скончыцца, да чаго прывесці?
— Гэтая дыспрапорцыя непазбежна скончыцца паразай Расіі. Пытанне ў тым, ці будзе гэтая параза Расіі лякальнай альбо глабальнай. Ці будзе гэтая параза падобная на паразу ў халоднай вайне, альбо гэта будзе серыя рэгіянальных паразаў.
Напрыклад, украінскі кірунак, нягледзячы на ўсе цяжкасці, якія перажывае Украіна, — я лічу паразай Расіі. Бо ідэя «рускага міру» пацярпела крах, Украіна адстаяла сваю незалежнасць, склалася як дастаткова адзіная нацыя.
Што да ўнутранай сітуацыі. Шырока вядомая думка экспертаў, што такой замежнай актыўнасцю адцягваецца ўвага масаў ад эканамічных цяжкасцяў. Гэта слушна, але толькі часткова. Бо папраўдзе існуе вялікі разрыў, як палітычны, гэтак і эканамічны — паміж кіроўным класам і народам. Уласна кажучы, узровень жыцця народу гэты клас ніяк не хвалюе. Яны бачаць краіну як сваю ўласнасць і кіруюць ёй як карпарацыяй. На сёння іхных даходаў, магчымасцяў пераразмяркоўваць бюджэт яшчэ дастаткова для таго, каб ажыццяўляць тую агрэсіўную палітыку, пра якую мы казалі.

 

«Радыё Свабода»