Сціраюць асобу і карані. У Беларусі «перавыхоўваць» украінскіх дзяцей пачалі яшчэ да поўнамаштабнага ўварвання
Распрацаваная расійцамі ідэя сцірання ўкраінскай ідэнтычнасці, якую актыўна рэалізуюць у Беларусі сіламі рэжыму, выпрабоўвалася яшчэ да пачатку расійска-ўкраінскай вайны, гавораць праваабаронцы. Спробы «перапісаць» асобы ўкраінскіх дзяцей фіксаваліся ўжо ў 2021 годзе.
Ілюстрацыйнае фота: UNICEF
Рэжым у Беларусі і асабіста Аляксандр Лукашэнка наўпрост датычныя да перамяшчэння, індактрынацыі і мілітарызацыі ўкраінскіх дзяцей у інтарэсах расійскай палітыкі выкаранення ўкраінскай нацыянальнай і культурнай ідэнтычнасці. Пра гэта гаворыцца ў дакладзе «Скрадзенае дзяцінства: як беларускі рэжым сцірае ідэнтычнасць украінскіх дзяцей», падрыхтаваным міжнароднай праваабарончай арганізацыяй «Freedom House» сумесна з украінскім праваабарончым цэнтрам «ZMINA», Рэгіянальным цэнтрам па правах чалавека сумесна з беларускім праваабарончым цэнтрам «Вясна» і пры садзейнічанні аб'яднання незалежных сілавікоў Беларусі «BELPOL».
У дакладзе адзначаецца, што найважнейшую ролю ў фінансаванні і арганізацыі незаконных перасоўванняў украінскіх дзяцей адыгрывае кіраўніцтва так званай «Саюзнай дзяржавы Расіі і Беларусі» – інтэграцыйнага праекта, які дэкларуе асаблівае палітычнае, эканамічнае і ваеннае супрацоўніцтва паміж дзвюма краінамі.
«Мы пачалі сваё расследаванне з указа самога Лукашэнкі, які дазваляе пераезд і перамяшчэнне адной групы ўкраінскіх дзяцей з акупаваных тэрыторый Украіны ў Беларусь, датаванага 2021 годам, гэта значыць яшчэ да поўнамаштабнага ўварвання, — пракаментавала «Голасу Амерыкі» даклад адна з яго аўтараў, аналітык праваабарончай арганізацыі «ZMINA» Анісія Сынюк. — Мы скончылі наша расследаванне ў чэрвені гэтага года, і на той момант нам удалося ідэнтыфікаваць 2219 украінскіх дзяцей, якія былі ў гэты перыяд перамешчаныя ў Беларусь, аднак перамяшчэнні працягваюцца, і іх колькасць цяпер значна большая».
Роля Беларусі ў гэтым працэсе пакуль застаецца адносна незаўважнай для міжнароднай грамадскасці, што дазваляе афіцыйнаму Мінску эфектыўна ажыццяўляць працэс «перавыхавання» ўкраінскіх дзяцей, пазбягаючы адказнасці за свае злачынствы.
«Пра 19 546 украінскіх дзяцей, дэпартаваных Расіяй, сёння ведаюць усе ў міжнародных арганізацыях і іншых установах, — гаворыць суаўтарка даклада, экспертка «Рэгіянальнага цэнтра правоў чалавека» Кацярына Рашэўская. — Пра ролю Беларусі ў гэтым працэсе шырокая грамадскасць не так добра інфармаваная, што дазваляе беларускаму рэжыму актыўна карыстацца гэтай шчылінай».
Аўтары даклада звяртаюць увагу на той факт, што беларускія ўлады афіцыйна называюць вываз украінскіх дзяцей у Беларусь «рэабілітацыяй» і «адпачынкам», аднак самыя вялікія групы дзяцей перавозяцца не летам, а менавіта восенню і вясной, калі ідуць заняткі ў школах. Рэжым змяшчае ўкраінскіх дзяцей у беларускія навучальныя ўстановы, дзе мовай навучання з'яўляецца руская, а вучэбная праграма прапагандуе «рускі свет» і іншыя расійскія наратывы. Вывезеных у Беларусь украінскіх дзяцей падвяргаюць «дэўкраінізацыі», пераконваючы іх, што ўкраінцы «на самой справе» рускія, адмаўляючы існаванне ўкраінскай нацыянальнай ідэнтычнасці.
Акрамя таго, дзяцей саміх выкарыстоўваюць у якасці інструментаў прапаганды. Беларускія ўлады прымушаюць украінскіх дзяцей здымацца на фота і відэа, якія транслююцца дзяржаўнымі СМІ абедзвюх краін з мэтай апраўдаць і ўзаконіць іх перамяшчэнне, індактрынацыю і мілітарызацыю.
«Іх прыводзяць на беларускія тэлеканалы і задаюць "правільныя" траўмуючыя — пытанні пра тое, як ім "было страшна на акупаваных тэрыторыях, як яны траплялі пад абстрэлы, як там было небяспечна", — кажа Сынюк. — Аднаго ўкраінскага хлопчыка канкрэтна спыталі, ці гатовы ён ваяваць за "сваю радзіму" Расію, калі стане дарослым».
Глядзіце таксама
У сюжэтах, знятых беларускімі СМІ, дзеці часта расказваюць на камеру пра абстрэлы і раненні, якія атрымалі яны або іх сваякі. Журналісты ў асноўным задаюць навадныя пытанні, часта даводзячы дзяцей да слёз спробамі выклікаць падрабязныя прыгадванні траўмуючых падзей.
«Кожнае пятае дзіця, вернутае ва Украіну пасля знаходжання ў Расіі і Беларусі, пакутуе ад фізічных захворванняў, а палова ўсіх дзяцей мае праблемы з псіхічным здароўем, — кажа Рашэўская. — Тут мае месца не толькі незаконная дэпартацыя, але таксама бесчалавечнае абыходжанне і псіхалагічныя катаванні».
У дакладзе сцвярджаецца, што беларускія ўлады прызнаюць навязанае украінскім дзецям, якія знаходзяцца ў Беларусі, расійскае грамадзянства, а падкантрольныя дзяржаве СМІ называюць іх «маладымі новымі грамадзянамі Расіі». Беларускія ўлады і арганізатары сістэматычна пераконваюць украінскіх дзяцей у тым, што акупаваныя ўкраінскія тэрыторыі належаць Расіі.
«У нас ёсць мноства прыкладаў, калі дзеці, якія яшчэ нядаўна ўдзельнічалі ў конкурсах украінскай мовы, былі вельмі матываванымі, вельмі патрыятычна настроенымі ў дачыненні да Украіны, пасля некалькіх месяцаў знаходжання ў створаных Расіяй вайсковых моладзевых арганізацыях ужо кажуць пра перавагі акупацыі і пра тое, як яны рады, што Расія знаходзіцца на гэтых тэрыторыях, — кажа Сынюк. — Працэс рэінтэграцыі і рэабілітацыі гэтых дзяцей для Украіны будзе складаным праз тое, наколькі эфектыўнай з'яўляецца расійская сістэма на акупаваных тэрыторыях, у Расіі і ў Беларусі, калі ўсе дзеці, якія трапілі ў яе, падвяргаюцца вельмі спецыфічнай ўсёабдымнай прапагандзе».
Глядзіце таксама
У дакладзе падкрэсліваецца, што перавыхаванне, палітычная індактрынацыя і мілітарызацыя ўкраінскіх дзяцей, вывезеных у Беларусь, парушаюць фундаментальныя правы, замацаваныя ў Канвенцыі ААН аб правах дзіцяці (КПР) і Міжнародным пакце аб грамадзянскіх і палітычных правах (МПГПП). Аўтары дакумента заклікаюць Міжнародны крымінальны суд (МУС) выдаць ордэры на арышт Аляксандра Лукашэнкі, дзяржсакратара «Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі» Дзмітрыя Мезенцава, старшыні ўрада Расіі Міхаіла Мішусціна, а таксама беларускага паралімпійца і дырэктара фонду Аляксея Талая за іх ролю ў перавыхаванні і мілітарызацыі ўкраінскіх дзяцей.
Аўтары мяркуюць, што ў працэсе ўкаранення сістэмы рэабілітацыі і рэінтэграцыі дзяцей, якія вярнуліся з Беларусі і Расіі, урад Украіны можа выкарыстоўваць ўрокі і досвед краін, якія ў мінулым сутыкнуліся з праблемамі дэрадыкалізацыі і рэінтэграцыі для дзяцей салдат, у тым ліку досвед Ліберыі, Сьера-Леонэ і Кот-Д'івуара, а таксама досвед аднаўлення асобы, вышуку крэўных сваякоў і ўстанаўлення судовай апекі над дзецьмі, канфіскаванымі з сем'яў у некаторых краінах Паўднёвай Амерыкі.