Як Саюзная дзяржава спансуе вываз украінскіх дзяцей у Беларусь

Праўладныя памагатыя кшталту Аляксея Талая арганізуюць цэлыя праграмы, у межах якіх адбываецца прымусовая дэпартацыя дзяцей з акупаваных украінскіх тэрыторый.

Фонд Талая працягвае прывозіць «дзяцей Данбаса» ў Беларусь. Цяпер — у рамках «спецыяльнай рэабілітацыйнай праграмы», пад якую выдзяляе грошы так званая Саюзная дзяржава.

Чарговая група дзяцей з самаабвешчаных «ДНР» і «ЛНР»  пабывала ў Беларусі ў траўні. Разам з імі прыехалі бацькі — але гэта не адзіная асаблівасць. «Салідарнасць» расказвае, як была арганізаваная паездка і што беларускія чыноўнікі падрыхтавалі для рэабілітацыі дзяцей і падлеткаў, якія пацярпелі ў зоне баявых дзеянняў.

Як звязаныя «дзеці Данбаса» з Барысавам

З 8 па 24 траўня 2024 года фонд Талая прывёз у Беларусь 6 дзяцей ва ўзросце ад 10 да 17 гадоў, пацярпелых ад мінна-выбуховых раненняў. З традыцыйнай фармулёўкай — «на аздараўленне». Плюс група суправаджэння: бацькі, браты і сёстры; усяго 16 чалавек.

(Яшчэ адна група дзяцей з самаабвешчанай «ДНР» з 19 траўня па 1 чэрвеня знаходзілася ў Рэспубліканскай дзіцячай бальніцы медыцынскай рэабілітацыі, але да новага праекту яна дачынення не мае — гэта ўжо звыклая схема супрацоўніцтва фонду Талая і грамадскага аб'яднання «Дэльфіны».

Гэта першая група з новай «рэабілітацыйнай праграмы», якая, як сцвярджаюць прадстаўнікі фонду, рэалізуецца пры садзейнічанні двух высокапастаўленых чыноўніц — кіраўніцы Савета Рэспублікі РБ Наталлі Качанавай і спікеркі Савета Федэрацыі РФ Валянціны Мацвіенка.

Па праграме запланавана будаўніцтва рэабілітацыйнага цэнтра ў Стара-Барысаве (пра яго восенню 2023 года гаварыў Аляксей Талай, якому неназваныя «ананімныя дарыльнікі» перадалі былую сядзібу князёў дома Раманавых).

Дзеці з «ДНР» і «ЛНР» будуць «праходзіць рэабілітацыю» ў Магілёве

Паводле слоў Талая, над праектам «у рамках Саюзнай дзяржавы» (варта меркаваць, за кошт саюзнага бюджэту) ужо працуюць спецыялісты і цэнтр будзе створаны менавіта для рэабілітацыі «дзяцей Данбаса», хоць і «дзеці з Беларусі таксама будуць там праходзіць лячэнне». Дарэчы, і на тытульнай старонцы сайта фонду Талая з'явілася сціплая прыпіска «фонд добрых спраў саюзнай прасторы Беларусі і Расіі».

Пакуль жа цэнтр афіцыйна не адкрыўся, прымаў дзяцей і бацькоў санаторый Магілёўскага аддзялення БЧ «Дубровенка», які ўжо адзначыўся ў схеме «аздараўлення дзяцей Данбаса» ў студзені-2024. Падтрымку ў рэабілітацыі, паведаміла гомельскае аддзяленне фонду Талая, таксама аказалі «прадпрыемствы Гомеля і паўднёва-ўсходняга рэгіёна», валанцёры БРСМ, абласная арганізацыя Чырвонага Крыжа.

Яшчэ адна цікавая дэталь: з дзецьмі прыехала так званая «дарадца кіраўніка ДНР па правах дзіцяці Элеанора Федарэнка». Расказвала, што траўмы дзеці атрымалі «ад ваеннай агрэсіі ўкраінскіх уладаў», што мамам рэабілітацыя і глыток мірнага паветра неабходныя не менш, чым дзецям.

І, вядома, запэўнівала, што «аздараўленне дзяцей Данбаса ў Беларусі ажыццяўляецца на законных падставах» (асабліва прыгожая гэтая фраза ў вуснах чыноўніцы, якая прадстаўляе акупацыйную адміністрацыю РФ на захопленых украінскіх тэрыторыях, «суверэнітэт» якіх дэ-юрэ не прызнаў нават беларускі рэжым).

«Адчулі сябе віп-персонамі»

Што падрыхтавалі для гасцей у якасці культурнай праграмы? Па-першае, сустрэчу з чыноўнікамі. Без прывітанняў і пажаданняў дзецям ад мясцовай адміністрацыі ніякага адпачынку і зараду бадзёрасці, мабыць, не атрымліваецца.

«Не прывыклі да такой увагі. Адчулі сябе віп-персонамі. Цудоўная дзяржава, моцны прэзідэнт, добрыя людзі», — паводле версіі «Магілёўскіх ведамасцяў», менавіта гэта сказалі «жыхары вызваленых тэрыторый» на чарговай такой сустрэчы з членам Савета Рэспублікі Ірынай Петрусевіч.

Акрамя афіцыйных сустрэч і медыцынскай рэабілітацыі — сеансаў масажу, інгаляцый, фізіяпрацэдур, — сем'ям правялі экскурсіі на Буйніцкае поле, паказалі магілёўскія прадпрыемствы, заасад, прыгожыя віды Дняпра, прывезлі ў госці расійскі ансамбль «Бабкіны ўнукі».

Школа коннага спорту, урокі плавання з бабруйскімі трэнерамі па інваспорце і асабіста Аляксеем Талаем, творчыя майстар-класы, паездка ў палац Румянцавых і Паскевічаў, выставы, канцэрты — усё гэта цікава і цалкам укладваецца ў праграму, як пафасна заявілі прапагандысцкія тэлеканалы, «канікул пад мірным небам».

Вялікі Брат для падлеткаў. РФ стварае сістэму «перавыхавання» і лічбавага кантролю ўкраінскіх дзяцей

Але. Акрамя гэтага, дзеці і падлеткі, нагадаем, з мінна-выбуховымі раненнямі і траўмамі, прынялі ўдзел у парадзе 9 мая, уключаючы салют. А яшчэ іх вазілі ў музей Вялікай Айчыннай вайны ў Мінску, дзе, улічваючы «зачысткі» сярод экскурсаводаў і музейных работнікаў — можна не сумнявацца, правялі ідэалагічна правільную экскурсію, расказаўшы і пра «генацыд беларускага народа», і пра «ўкраінскі крывавы рэжым».

І яшчэ адзін адметны пункт маршруту — Свята-Елісавецінскі манастыр у Мінску. Той самы, што падтрымлівае расійскую агрэсію ва Украіне, манашкі якога адкрыта вядуць зборы на дапамогу салдатам войска РФ, праводзяць парады з чырвонымі сцягамі і георгіеўскімі стужачкамі і пры гэтым прымудраюцца гандляваць сваёй прадукцыяй у Еўропе.

У манастыр, запэўніваюць арганізатары, госці, якія ні разу раней не былі ў Беларусі, «папрасіліся самі».

А пад канец — Нацыянальная бібліятэка, дзе гендырэктар, прапагандыст Вадзім Гігін, асабіста правёў для дзяцей экскурсію.

Ці дзіўна, што на развітанне Алена Амельчанка з Луганска, якая суправаджала ў санаторый унука і сына, так прасяклася атмасферай «братэрскасці», што палка сказала на радасць прапагандыстам: «Паверце, вашу родную Беларусь у сэрцы звозім на Русь».

Як паведаміў Аляксей Талай, «спецыяльная праграма рэабілітацыі» — праект «знакавы і грандыёзны», а акрамя таго, доўгайграючы. Кожнага ўдзельніка арганізатары маюць намер рыхтаваць да выбару на доўгатэрміновую перспектыву: чым малады чалавек будзе займацца, дзе і чаму вучыцца. А Элеанора Федарэнка дадала, што ўжо падбірае «новыя сем'і і новыя гісторыі».

***

«Салідарнасць» спытала псіхалагіню, экс-дырэктарку Гродзенскага дзіцячага хоспіса Вольгу Вялічка, што яна думае пра культурную праграму «аздараўлення» ўкраінскіх дзяцей і якое дачыненне гэта мае да рэабілітацыі, як мінімум, душэўнай?

— Калі ў гэтых дзяцей ёсць бацькі — за іх адказваюць менавіта бацькі, і яны прымаюць рашэнне аб тым, каб адправіць дзяцей на «аздараўленне» ў Беларусь, — кажа псіхалагіня.

Пры гэтым бацькоўства бывае розным, нагадвае экспертка, і не ўсе любяць сваіх дзяцей, нягледзячы на ўсю ідэалізацыю вобразу жанчыны-маці. Таму падыход можа быць аўтарытарным: слухайся старэйшых і не спрачайся, ці ж, пры вонкава пазітыўнай карціне, вельмі фармальным.

Славянскае «братэрства» і ўкраінскія дзеці. Як пад маскай дабрачыннасці здзяйсняюцца ваенныя злачынствы

— У бацькоў, хто адпраўляў сваіх дзяцей на тэрыторыю Беларусі, маглі быць вельмі розныя матывы. Па-першае, яны маглі і на самой справе хацець, каб дзеці трохі пабылі не на тэрыторыі ваенных дзеянняў. Па-другое, маглі не разумець і не ўсведамляць, што адбываецца ў Беларусі пасля 2020 года — і рэальна верыць у тое, што дзеці паедуць на аздараўленне ў нейкі санаторый і атрымаюць у дадатак забаўляльную праграму, без усялякай ідэалагічнай падаплёкі.

Не думаю, што хтосьці загадзя паведамляў, што дзяцей павязуць, умоўна, на «лінію Сталіна» або ў Свята-Елісавецінскі манастыр.

— У дадзеным канкрэтным выпадку дзеці якраз былі з бацькамі.

— Мяркую, што і дарослыя не ўсведамляюць да канца ці не ўсведамляюць зусім, як змянілася наша краіна за апошнія 4 гады. Бо многія ўкраінцы да падзей лютага 2022 года не разумелі, што беларусаў не задавальняе, «у вас жа бацька, які не даў краіну раскрасці» і да таго падобнае. Стаўленне рэзка змянілася толькі пасля поўнамаштабнага ўварвання.

У дадзеным выпадку нават дарослыя сваякі, якія суправаджаюць дзяцей, наўрад ці разумелі, якім чынам іх прыезд будзе трактавацца і выкарыстоўвацца беларускай прапагандай. У прапагандысцкіх СМІ, як мы бачым, заяўляюць: з дзецьмі «працуюць тыя, хто ўмее лячыць душы».

— Але павезці падлеткаў, якія пацярпелі ад ваенных дзеянняў, у музей ВАВ або ў Свята-Елісавецінскі манастыр, што адкрыта падтрымлівае расійскую агрэсію, — гэта жорстка…

— Таму што тыя, хто працуе ў сферы ідэалогіі, дзейнічаюць, наколькі ім хапае розуму і кемлівасці. Для іх гісторыя Беларусі — гэта савецкі перыяд, музей ВАВ, «лініі Сталіна», «мы народ-пераможца».

І ёсць іншая опцыя: выкарыстанне рэлігіі і рэлігійных інстытуцый, каб узмацніць «духоўны кампанент». А сённяшнія рэлігійныя структуры ў Беларусі ўзаемадзейнічаюць з рэжымам, хоць, думаю, у іх і розныя матывы, але ў цэлым рэжымная ідэалогія і праваслаўная царква стаяць у адным шэрагу і падтрымліваюць інтарэсы адно аднаго.

— Тое, што беларускія чыноўнікі падрыхтавалі для «рэабілітацыі» менавіта такую культурную праграму — на ваш погляд, па недадумстве ці наадварот — з намерам?

— Думаю, яны разумеюць, што робяць. Але іх развіццё не выйшла далей за савецкі перыяд, і яны не разумеюць, што гісторыя Беларусі — не толькі пра вайну і не толькі пра савецкі перыяд. Таму ў іх і вайна — песні-скокі, салдацкая каша і да таго падобнае, і нічога лепш не прыдумляецца, таму што проста не могуць.

Вядома, для дзяцей, якія былі сведкамі бамбёжак і іншых ваенных дзеянняў, у якіх была гэтая траўма, што перайшла ў посттраўматычны стрэс — для іх экскурсіі на «лінію Сталіна», або ў музей ВАВ, або ў іншыя месцы, звязаныя з вайной, могуць стаць трыгерам.

Асабліва гэта небяспечна для траўмаваных дзяцей і падлеткаў, калі родных, блізкіх дарослых людзей няма побач і няма базавага пачуцця бяспекі — фізічнай або псіхалагічнай. Тут магчымыя розныя варыянты развіцця падзей, але, на жаль, ні аднаго добрага.

Ды і паездкі па цэрквах і манастырах, нават калі прыбраць ідэалагічны кампанент, не такія бяскрыўдныя. Ці ўлічвае хто-небудзь з арганізатараў, што, магчыма, людзі, якія прыехалі, не рэлігійныя ці іншай веры? Такія «касякі» здараюцца, калі распрацоўшчыкам праграмы знаходжання не хапае адукацыі і кампетэнцый.

Расследаванне БРЦ: хто і навошта вывозіць украінскіх дзяцей у Беларусь?

Я разумею так, што чыноўнікі разгубленыя, таму проста капіююць, робяць кальку з нейкіх постсавецкіх метадычак. А сёння гэта так не працуе: умовы змяніліся, свет змяніўся, і камунікацыі, сацыяльныя тэхналогіі ў ім таксама.

***

Згодна з 49 артыкулам Жэнеўскай канвенцыі аб абароне грамадзянскага насельніцтва падчас вайны, індывідуальнае або масавае гвалтоўнае перамяшчэнне з акупаванай тэрыторыі на тэрыторыю іншай краіны забаронена незалежна ад матываў.

Калі з меркаванняў бяспекі неабходная эвакуацыя, то яна павінна адбывацца ў межах акупаванай тэрыторыі (выключэнне — калі правесці эвакуацыю ў межах акупаванай тэрыторыі не дазваляе ваенная абстаноўка).