Сінія пальцы і залатыя ручкі. Асаблівыя тонкасці палітыкі

Павел Мацукевіч у сваім блогу «Пульс Леніна-19» працягвае расказваць пра ўнутраную кухню МЗС — і, у прыватнасці, пра цэлую працэдуру запісаў у кнігі ганаровых гасцей.

Занесеныя ў кнігу

Падчас нядаўняга турнэ па афрыканскіх краінах Аляксандр Лукашэнка пакінуў два памятныя запісы — у кнігах ганаровых гасцей прэзідэнтаў Экватарыяльнай Гвінеі і Кеніі. У абодвух выпадках кідаецца ў вочы, што запіс і подпіс адрозніваюцца і почыркам, і чарніламі. 

Тэкст такіх запісаў звычайна рыхтуецца загадзя. Гэтак жа загадзя ён, як правіла, ўпісваецца ў кнігу. І гэта першы сакрэт гэтай «кухні». 

Кнігі ганаровых гасцей ёсць практычна ўсюды, пачынаючы ад гатэляў, музеяў, рэстаранаў і заканчваючы офісамі прэзідэнтаў. Такая кніга для памятных запісаў ёсць у Белым доме, рэзідэнцыі федэральнага прэзідэнта Германіі. Ёсць такая кніга і ў Палацы Незалежнасці, але, наколькі можна меркаваць, запіс у ёй не з'яўляецца абавязковай часткай праграмы візіту замежных гасцей Лукашэнкі.

Пратакольныя службы, незалежна ад краіны, яшчэ на стадыі падрыхтоўкі візіту высвятляюць, ці будуць у праграме аб'екты з такімі кнігамі і ці будуць гаспадары прапаноўваць пакінуць у іх памятны запіс. Гэта тычыцца не толькі кніг ганаровых гасцей, але і жалобных — падчас дзяржаўных пахаванняў, у якіх, як правіла, удзельнічаюць высокія замежныя госці.

Усё гэта робіцца для таго, каб падрыхтаваць тэкст запісу загадзя і не падставіць кіраўніка дэлегацыі, які без такога тэксту можа разгубіцца і не знайсці, што напісаць.

Бывае, вядома, ўсякае. Напрыклад, у першы афіцыйны візіт Лукашэнкі ў Грузію (красавік 2015-га) у праграме не было аб'ектаў або мерапрыемстваў, дзе патрабавалася пакінуць памятны запіс, але неабходнасць узнікла падчас візіту. Яе арганізаваў дырэктар гатэля ў Тбілісі, у якім спыніўся Лукашэнка, усунуўшы яму кнігу ганаровых гасцей з просьбай аб запісе ў момант развітання. 

З пункту гледжання пратаколу — такія спантанныя звароты за памятнай запісам з'яўляюцца надзвычайнай сітуацыяй, і яна можа мець неспрыяльны для ўсіх адказных за падрыхтоўку візіту зыход. Калі кіраўнік дзяржавы будзе заспеты падобнага роду просьбамі знянацку і не будзе ведаць, як рэагаваць.

У мемуарах Віктара Суходрава «Язык мой — сябар мой» ёсць эпізод пра такую нямую сцэну. Гаворка ідзе пра пахаванне Індзіры Гандзі, на якіх СССР прадстаўляла дэлегацыя на чале са старшынёй Саўміна Мікалаем Ціханавым. Суходраў суправаджаў высокапастаўленага таварыша ў якасці перакладчыка. 

Дыпламатыя падарункаў. Што і як дапамагала МЗС наладжваць адносіны са светам

Яны прыбылі ў рэзідэнцыю ў Дэлі, дзе на пастаменце знаходзілася цела забітай Індзіры Гандзі. Абышлі пастамент, як таго патрабавала жалобная цырымонія, і апынуліся побач са сталом, на якім ляжала жалобная кніга. Хтосьці з індыйцаў перавярнуў старонку і падаў Ціханаву ручку для запісу.

З нейкай прычыны тэкст для яе не быў падрыхтаваны. Магчыма, індыйскі бок не апавясціў пасольства СССР, што ля цела памерлай будзе жалобная кніга, або савецкая дыпмісія сама не паклапацілася пра гэтае важнае пытанне. 

Як апісвае Суходраў, Мікалай Ціханаў сеў і задумаўся, а затым падняў галаву і спытаў: «Таварыш Суходраў, што пісаць?». 

Суходраў не разгубіўся і стаў ціха дыктаваць, а Ціханаў — павольна выводзіць на старонцы наступнае: «Разам з усім індыйскім народам смуткуем у сувязі з заўчаснай смерцю вялікай дачкі Індыі». 

З савецкіх часоў у сэнсе пратаколу і тэхналогіі падрыхтоўкі візітаў мала што змянілася. 

Чамадан ручак, падобны да ядзернага

Тэкст для памятных запісаў за мяжой рыхтуецца пасольствам Беларусі ў адпаведнай краіне і праходзіць усе стадыі ўзгаднення ў Мінску. Гэта датычыцца і жалобных памятных запісаў — у выпадку дзяржаўных пахаванняў і ўдзелу ў іх афіцыйнай беларускай дэлегацыі на ўзроўні кіраўніка дзяржавы.

Спярша тэкст у выглядзе праекта ідзе ў МЗС на Леніна, 19 у пакеце з астатнімі дакументамі да візіту — праектам праграмы, даведкамі, тэзісамі выступленняў, гутарак, тостаў, біяграфіямі і гэтак далей. 

Там гэта ўсё пры неабходнасці дапрацоўваецца, дапаўняецца і адпраўляецца ў Адміністрацыю, дзе, зноў жа, пры неабходнасці дапрацоўваецца, дапаўняецца і вяртаецца назад праз МЗС у амбасаду. 

Другі сакрэт вынікае з першага і заключаецца ў тым, што кіраўнік дзяржавы, ад чыйго імя робіцца запіс, як правіла, проста распісваецца пад тэкстам. Запісы Лукашэнкі ў афрыканскім турнэ, як і практычна ўсе іншыя падобнага роду, былі зробленыя кімсьці з беларускіх дыпламатаў або кімсьці з перадавой групы, хто рыхтаваў турнэ на месцы.

Калісьці для мяне гэта з'явілася сапраўдным адкрыццём. Справа была ў чэрвені 2014-га ў Бялградзе. Ішла падрыхтоўка афіцыйнага візіту Лукашэнкі ў Сербію. Я быў у складзе перадавой групы, і нехта з начальнікаў спытаў, ці добры ў мяне почырк. Падаплёку пытання я даведаўся, толькі калі прымальны почырк знайшоўся ў аднаго з калег у нашым пасольстве ў Бялградзе. 

Цяпер гэты, па-мойму, добры і годны дыпламат працуе паслом у адной ісламскай краіне, а тады яго чакала бяссонная ноч, калі яму паведамілі, што ён будзе ўносіць запіс Лукашэнкі ў Кнігу ганаровых гасцей маўзалея — помніка Невядомаму герою на Авале. Справа гэта клапотная, няма права на памылку і апіску, хоць і такое бывала, але пра гэта крыху пазней.

Праз некалькі дзён Лукашэнка падпіша гэты запіс як свой.

Калі гаворка ідзе пра высокапастаўленых кіраўнікоў, але рангам ніжэй, чым кіраўнік дзяржавы або ўрада, то нарыхтаваны загадзя тэкст уносіцца ў кнігу ганаровых гасцей гэтымі кіраўнікамі, як правіла, самастойна. 

Напрыклад, падчас афіцыйнага візіту старшыні Палаты прадстаўнікоў Беларусі Уладзіміра Андрэйчанкі ў Швейцарыю ў лютым 2018-га праграмай прадугледжваліся два запісы — у кнізе ганаровых гасцей швейцарскага парламента і ў кнізе ганаровых гасцей гістарычнага музея Берна. У абодвух выпадках тэксты былі нарыхтаваныя загадзя, але запісы Андрэйчанка рабіў самастойна, спісаўшы тэкст з пасольскіх нарыхтовак. Як са шпаргалак на экзамене.

Мацукевіч: Лукашэнкам можна скарыстацца ў сваіх мэтах

Адрозненні ў почырку і чарнілах запісаў і подпісаў Лукашэнкі тлумачацца тым, што запісы ўносяцца ўвесь час рознымі людзьмі і рознымі ручкамі. Хоць настолькі моцна як у Кеніі і Экватарыяльнай Гвінеі, вядома, яны не павінны адрознівацца. Гэта недапрацоўка, якая заслугоўвае селектарнай нарады з удзелам усёй вертыкалі і гарызанталі.

З Лукашэнкам заўсёды падарожнічаюць яго ручкі, якімі ён робіць пазнакі ў нататніках падчас перамоваў і распісваецца пад памятнымі запісамі. Ручкі з'яўляюцца перад яго сустрэчамі з чорнага чамаданчыка, які цягае, як ядзерную кнопку, памочнік або памочніца, і ў ім жа знікаюць пасля іх. Простыя смяротныя (а дыпламаты, паслы і нават міністры адносяцца да іх ліку) пазбаўленыя магчымасці запазычыць гэтыя ручкі нават для запісаў Лукашэнкі. 

Між тым, у некаторых краінах ёсць спецыяльныя людзі, якія адказныя за ўнясенне запісаў за свайго прэзідэнта. Яны маюць доступ да ручак, якія выкарыстоўвае кіраўнік дзяржавы для подпісу, аднаўляюць почырк. У такім выкананні і запіс, і подпіс выглядаюць арганічна, як зробленыя адной асобай.

Словы, (не) страчаныя для гісторыі

Такі чалавек ёсць, напрыклад, у прэзідэнта Азербайджана. Прынамсі, быў у лістападзе 2015-га, калі Ільхам Аліеў наведваў з афіцыйным візітам Беларусь. Праграмай прадугледжвалася наведванне музея Вялікай Айчыннай вайны, які да таго моманту, напэўна, крыху больш за год як знаходзіўся ў новым будынку. Меркаваўся запіс у новай кнізе ганаровых гасцей музея, у якой на той час былі, па-мойму, толькі два запісы — Лукашэнкі і Пуціна.

Тэкст запісу азербайджанскі бок падрыхтаваў загадзя, перадавая група наведала музей да прылёту Аліева, але рабіць запіс у кнігу не стала, а чакала прыбыцця пісара прэзідэнта (называю так не ў сэнсе пасады, а ў сэнсе функцыі), а ён прылятаў бортам нумар 1.

Самалёт прыбыў вечарам. Дэлегацыя размясцілася ў «Прэзідэнт-гатэлі», і толькі каля паўночы з'явілася магчымасць адвезці пісара ў музей, каб ён зрабіў запіс у кнізе ганаровых гасцей, пад якім на наступны дзень Ільхам Аліеў павінен быў распісацца як пад сваім. 

У музеі, не гледзячы на познюю гадзіну, нас чакаў дырэктар або намеснік. Нам адвялі асобнае памяшканне, дзе быў стол, і пакінулі там для выканання адказнай місіі. Тэкст запісу быў даволі доўгім — амаль на ўсю старонку. Нас было чацвёра: акрамя мяне і пісара яшчэ двое прадстаўнікоў службы прэзідэнцкага пратакола Азербайджана. Пра нешта жартавалі, расказвалі анекдоты, што, мабыць, у нейкі момант адцягнула ўвагу пісара, і ён прапусціў слова ці нават словазлучэнне. 

Спярша яго нараканні перараслі ў стогн, а затым імгненна ў агульны шум і лаянку. Прыбег дырэктар (або намеснік). Азербайджанцы вырашылі, што трэба ўва што б там ні стала вырваць ліст. Ад гэтай ідэі дырэктар ледзь не пазбавіўся дару мовы і вызначана пазбавіўся б пасады, калі б такое дазволіў. Азербайджанскія сябры рызыкавалі сваімі пасадамі, калі б пакінулі ўсё як ёсць. Выйсця не было, жарсці напальваліся. 

Утульная гавань турэцкага берага

Я папрасіў зірнуць на тэкст. Дэталяў не памятаю, але ўважліва прачытаўшы, убачыў, што калі на месцы прапушчанага паставіць коску, то сказ не заўважыць фатальнага пропуску і сэнс не сказіцца. Пра што паспяшаўся паведаміць разгарачаным бакам. На гэтым інцыдэнт шчасна вырашыўся, да агульнай радасці і палёгкі. На наступны дзень Ільхам Аліеў наведаў музей і распісаўся пад запісам, не заўважыўшы падвоху.

Цалкам дапускаю, што Аліеў бачыў гэты тэкст упершыню, калі прысеў за стол, каб яго падпісаць. Такія тэкставыя нарыхтоўкі, як правіла, не ўтрымліваюць чагосьці незвычайнага. Вывераныя фразы часта шаблоннага тыпу. 

Каштоўнасць — і палітычную, і гістарычную — могуць уяўляць дапаўненні да ўжо ўпісанага тэксту, якія часам робяцца падпісантам ўласнаручна. Менавіта такія ўстаўкі дазваляюць ацаніць, што ў рэчаіснасці думае сам аўтар подпісу з той ці іншай нагоды. 

Напрыклад, у Кеніі Лукашэнка дапісаў ад сябе, што будзе рады сустрэць кенійскага прэзідэнта ў Беларусі. Не Бог ведае што, вядома, але можна лічыць за запрашэнне здзейсніць візіт ці, як мінімум, зацікаўленасць у ім.

На заканчэнне прывяду больш цікавы прыклад, калі невялікі дадатак зацямніў увесь тэкст, нарыхтаваны, вывераны і шматкроць вылізаны рознымі паверхамі прэзідэнцкай адміністрацыі.

У службе дзяржпратаколу мне неяк трапілася на вочы копія віншавальнага паслання Лукашэнкі на адрас Вячаслава Кебіча з нагоды 75-годдзя. Тэкст паслання быў надрукаваны, як і належыць, на «жаўтку» (назва з-за жоўтага адцення паперы) і падпісаны. Па-над тэкстам ішоў надпіс, зроблены гаспадаром Палаца Незалежнасці ад рукі, у якім хаваўся ўвесь сэнс і стаўленне Лукашэнкі да Кебіча. Прыводжу яго практычна даслоўна: «Памятаю ўсё, але добрага было больш».