Спаборніцтва дыктатараў: Беларусь і Таджыкістан — хто каго?

Былы дыпламат Павел Мацукевіч у сваім блогу «Пульс Леніна-19» расказвае пра тое, як пазнаёміўся з таджыкскім «перэсідэнтам».

На сёння ён галоўны палітычны доўгажыхар у СНД: Рахмон кіруе даўжэй за Лукашэнку, хоць здаецца, што даўжэй быць не можа.

Успаміны навеяныя нефармальнай сустрэчай Лукашэнкі з прэзідэнтам Таджыкістана ў сераду, 22 лістапада, напярэдадні сесіі АДКБ. Аднак гаворка пойдзе пра падзеі, якія адбываліся за 9 гадоў да гэтага, у кастрычніку 2014 года, калі Мінск таксама на правах старшыні, толькі не ў АДКБ, а ў СНД, прымаў прэзідэнцкі саміт. 

Як і цяпер, так і тады Рахмон прыбыў у Беларусь за дзень да мерапрыемства. Агульнае паміж «тады» і «цяпер» таксама ў тым, што тады СНД губляла Украіну, прыкладна як цяпер АДКБ губляе Арменію.  

Прэм'ера палаца

Зусім нядаўна — у кастрычніку Палац незалежнасці адзначыў сваё 10-годдзе, лічачы гады ад першага міжнароднага мерапрыемства, якое ён прыняў. Фактычна гэта было не адно, а адразу два мерапрыемствы – пасяджэнне Вышэйшага Еўразійскага эканамічнага савета і саміт кіраўнікоў дзяржаў СНД, і праходзілі яны 24-25 кастрычніка 2013 года. То быў год чарговага беларускага старшынства ў СНД, але пра што тады ніхто не ведаў — што старшынстваваць Беларусь будзе і ў наступным, 2014 годзе, а саміт у Мінску будзе апошнім, на якім удзельнічае Украіна на ўзроўні прэзідэнта. 

Тады ім быў Віктар Януковіч, які праз некалькі месяцаў будзе зрушаны і ўцячэ ў Расію. Але спачатку 1 студзеня 2014 года Украіна прыме ад Беларусі эстафету старшынства ў СНД, а ўжо ў сакавіку ў святле анэксіі Крыма Расіяй перапыніць сваё старшынства. Афіцыйны Мінск падхопіць «сцяг, які ўпаў». Як выкажацца на гэты конт нябожчык Уладзімір Макей, «Беларусь прыняла старшынства ў СНД, што называецца, у явачным парадку». 

Старшынства, як водзіцца ў такіх выпадках, назавуць пазачарговым.

У выніку 10 кастрычніка 2014 года Мінск зноў прыме саміт кіраўнікоў дзяржаў СНД. Мерапрыемства таксама пройдзе ў Палацы Незалежнасці, куды траплю і я як замацаваны ад пратакола за прэзідэнтам Таджыкістана. 

Такія асноўныя падзеі таго часу, якія, як дэкарацыі, дапамагаюць пагрузіцца ў гісторыю.

Пасвячэнне ў таджыкі

Рахмон не быў адзіным з лідараў СНД, хто прыбыў за дзень да саміту (9 кастрычніка, а саміт праходзіў 10-га), але ён прылятаў адным з першых. Ужо на лётным полі калегі з таджыкскага пратакола, якія прыбылі ў Мінск загадзя (да свайго боса), папрасілі мяне выканаць пратакольную традыцыю — падняцца на борт і запрасіць прэзідэнта спусціцца па трапе да сустракаючых афіцыйных асоб. 

Звычайна гэта робіць начальнік службы пратаколу, але ён працаваў з іншай дэлегацыяй — туркменскай (у тыя дні праходзіў афіцыйны візіт у Беларусь прэзідэнта Туркменістана, сумешчаны з удзелам у саміце), і місія выпала мне — на той час я быў начальнікам аднаго з аддзелаў у службе пратаколу. Лідары далёка не ўсіх краін прытрымліваюцца гэтай традыцыі. Напрыклад, Лукашэнка з'яўляецца з самалёта без запрашэння. 

І ты, брат. Як Крэмль страціў аўтарытэт у Цэнтральнай Азіі

Як толькі самалёт падкаціў да кропкі прыпынку, дзяўчаты з хлебам-соллю і афіцыйныя асобы, супрацоўнікі службаў бяспекі рушылі да яго ўслед за трапам. Трап прыстыкаваўся да борта, і я, падагнаны паскораным сэрцабіццем, хутка падняўся па ім і ступіў туды, куды да гэтага ніколі не ступаў, — на «борт нумар адзін» Таджыкістана. 

На ўваходзе стаяла бортправадніца з выгляду гэтак жа, як пры пасадцы на звычайны рэйс, але рэйс быў незвычайным. Быў і тут жа знік нехта з аховы. Я ледзь паспеў абмяняцца з бортправадніцай «добрымі днямі» як з'явіўся Эмамалі Рахмон, засланіўшы сабой усе віды салона, на якія, вядома, хацелася з цікаўнасці зірнуць. 

Памятаю, што вымавіў нейкае кароткае ветлівае прывітанне. Затым паведаміў, што сустракаючыя афіцыйныя асобы чакаюць яго ля трапа і запрасіў спусціцца да іх. У адказ Рахмон нетаропка і як быццам з дарагога футарала дастаў з кішэні і працягнуў мне сваю руку, і я паспяшаўся яе асцярожна паціснуць. 

На той момант гэта была першая прэзідэнцкая рука, працягнутая мне, і мой першы непасрэдны кантакт з вяршыцелем лёсаў, хай нават толькі таджыкскіх. Таму ўсё запомнілася як на зубок. 

Рука была і цёплай, і вельмі мяккай, што выдавала пэўныя рысы характару яе гаспадара, але яшчэ яна была практычна нерухомай, як «святыя мошчы», толькі жывыя, якія прад'явілі для дотыку. Цяпер мне здаецца, што гэта магло быць і сакрамэнтам прысвячэння ў таджыкі з добрымі відамі на жыхарства ў Таджыкістане. Праўда, тады віды на жыхарства па-за межамі Беларусі яшчэ не былі ў вялікай модзе, як цяпер. І гэта ўжо не жарт.

Усе пратакольныя ласкі, знакі ветлівасці і гасціннасці занялі не даўжэй за іх апісанне. Я паспяшаўся выдаліцца з самалёта і, спусціўшыся па трапе, заняў, як водзіцца ў пратаколе непрыкметнае месца дзесьці ў баку, каб не перашкаджаць цырымоніі афіцыйнай сустрэчы. З беларускага боку Рахмона сустракаў хтосьці з Саўміна і кіраўнікоў МЗС. Здаецца, гэта быў Аляксандр Міхневіч, але магу памыляцца.

VIP-дастаўка да стала

Сам саміт СНД у памяці нічым асабліва характэрным не адзначыўся. З усяго кучы мерапрыемстваў тых дзён запомніўся неафіцыйны абед ад імя Лукашэнкі, які адбываўся ўвечары напярэдадні саміту ў палацы. Дакладней не сам абед, а дарога да яго. 

Дарэчы, «абедам» у пратаколе называюцца застольныя мерапрыемствы, якія адбываюцца ўвечары, а ўсё, што адбываецца да вечара – сняданкам. Такая пратакольная спецыфіка, дарэчы, падобная на рэжым дня Іосіфа Сталіна, які, як апісвала ў сваіх успамінах яго дачка Святлана Алілуева, снедаў у гадзіны два дні, а абедаць сядаў у 8-9 вечара. Падобная, але, зразумела, якая не мае да яго адносіны. 

Колькі дыктатараў засталося на постсавецкай прасторы і ў чым іх адметнасць?

Эмамалі Рахмон, як і іншыя яго калегі па СНД, якія прыбылі ў дзень напярэдадні саміту, быў размешчаны ў адным з асабнякоў у рэзідэнцыі на Фрунзе.

Графік прыбыцця кіраўнікоў дзяржаў у палац быў складзены штохвілінна, але карэктаваўся па рацыі па ходзе руху. З нейкай прычыны на гэты выезд у картэжы не было пратакольнай машыны, і я апынуўся ў аўтамабілі спецпадраздзялення «Страла», які вёў картэж, і, адпаведна, рэгуляваў хуткасць. 

У той час «Страла» ганяла на «Крайслеры» ў кузаве універсал, якія ў народзе называлі «валізкамі». «Валізкі» былі зараджаныя магутнымі рухавікамі аб'ёмам 5,7 літра, а таму маглі лётаць як страла, апраўдваючы назву «фірмы».

Мы плаўна выехалі з Фрунзе і спакойна рухаліся па перакрытай для руху дарозе прыкладна да Палаца Рэспублікі, калі па рацыі экіпажу «Стралы» паступіла каманда паскарацца. У паварот каля ГУМа картэж уваходзіў ужо на вялікай хуткасці. Я не быў прышпілены і таму мяне нават знесла ў «валізцы» з цэнтра задняга сядзення, дзе прыбудаваўся дзеля лепшага выгляду на дарогу, да бакавых дзвярэй. 

Пасля павароту голас у рацыі запатрабаваў яшчэ больш павялічыць хуткасць. Картэж імчаў, не шкадуючы конскіх сіл, прыкладна да стэлы, а пасля паступіла каманда знізіць хуткасць, і пачаўся «заход на пасадку» ва ўнутраны дворык палаца. «Прызямленне» адбылося штатна і своечасова, хоць палац як аб'ект быў усё яшчэ ў навінку, як і маршруты заезду і выезду з яго, таму рызыкі ўсялякіх непаразуменняў былі.

Хітры ход прэзідэнта

Звычайна такія гісторыі завяршае мараль, але ў гэтай яна пакуль адкладаецца, таму што галоўныя дзеючыя асобы працягваюць гуляць свае галоўныя ролі. Складана сказаць, колькі яшчэ візітаў Рахмона перажыве Мінск, перш чым Эмамалі Шарыпавіч і яго канкурэнт па палітычным даўгалецці Аляксандр Рыгоравіч зусім адыдуць ад спраў, ну, ці хаця б сыдуць на другарадныя ролі. Затое ёсць інтрыга, хто з іх сыдзе з марафонскай дыстанцыі першым. І ёсць падстава пахварэць за таджыкаў: каб у гэтым спаборніцтве Беларусь саступіла Таджыкістану — і нават з вялікім адрывам.