Уладзімір Някляеў: Расія гатовая да рэалізацыі ў Беларусі ўкраінскага сцэнара

Паводле апошніх дадзеных Незалежнага інстытута сацыяльна-палітычных і эканамічных даследаванняў, электаральны рэйтынг Аляксандра Лукашэнкі за тры апошнія месяцы знізіўся да 34,2 %, а сумарны рэйтынг палітычнай апазіцыі ўзрос з 16 % да 18,8 %. За адзінага кандыдата ад апазіцыі сёння гатовыя прагаласаваць 23,2% выбаршчыкаў. Толькі вось з гэтым адзіным апазіцыя ніяк не можа вызначыцца...
 



Аляксандр Мілінкевіч (рэйтынг 1,6 %) заявіў пра няўдзел у выбарах. Затое кандыдатамі ў прэзідэнты ў кампаніі з Анатолем Лябедзька (рэйтынг 2,9 %) гатовыя вылучацца Таццяна Караткевіч, Алена Анісім... То самавылучаецца, то адмаўляецца Вольга Карач...

Што адбываецца сёння ў шэрагах беларускай апазіцыі? Ці захоўваюцца шанцы на яе аб'яднанне? Якой павінна быць стратэгія дэмакратычных сіл на будучых прэзідэнцкіх выбарах, улічваючы ўзрослыя знешнія рызыкі для беларускай дзяржаўнасці?

Адказы на гэтыя пытанні мы шукаем у гутарцы з Уладзімірам Някляевым — (ужо былым. — рэд.) кіраўніком грамадзянскай кампаніі «Гавары праўду» і безумоўным лідарам сярод апазіцыйных палітыкаў у рэйтынгу НІСЭПД (7,6 % у адкрытым пытанні і 9,4 % у закрытым).

— Я магу адказваць толькі за сябе. Не за апазіцыю. Не маю такіх паўнамоцтваў.

Па-мойму, ні ў беларускай улады, ні ў апазіцыі, ні ў цэлым у беларускім грамадстве няма разумення таго, што ж на самай справе адбылося ў Расіі — і што ў сувязі з гэтым змянілася ў беларуска-расійскіх адносінах.

Два дзесяткі гадоў расійскі аўтарытарызм мірна ўжываецца з аўтарытарызмам беларускім. Абдымаліся, браталіся, прыдумлялі саюзныя і іншыя дзяржавы — роднасныя душы. Так працягвалася да руска-ўкраінскай вайны. Вярнуўшыся ў Крым, Расія вярнулася ў таталітарызм. Ён адрозніваецца ад сталінскай, савецкай мадэлі таталітарызму. Гэта неататалітарызм, але для нас гэта не сутнасна важна.

Важней вось што: таго, што «па-братэрску» дазваляла нам аўтарытарная Расія, неататалітарная Расія не дазволіць. І перш за ўсё гэта тычыцца фундаментальных рэчаў. Нашага суверэнітэту, дзяржаўнасці. У сваёй зоне ўплыву (а тым больш на «сваёй, спрадвечна рускай зямлі») неататалітарызм не прадугледжвае (проста не можа меркаваць) нічога падобнага. І цяпер пытанне не ў тым, будзе ці не будзе неататалітарная Расія прадпрымаць спробы ліквідацыі нават тую дэкаратыўную незалежнасці, якую мае Беларусь, а ў тым, калі і як яна паспрабуе гэта зрабіць?

Я не сцвярджаю, што Расія абавязкова пойдзе ў Беларусі ўкраінскім шляхам. На нядаўняй сустрэчы ў Астане Пуцін прапанаваў Лукашэнку «мірнае» вырашэнне праблемы: «валютны саюз» (з усімі вынікаючымі наступствамі). Тым не менш, рызыка развіцця падзей па сцэнары, падобнаму на ўкраінскі, вельмі высокая.

— Вы думаеце, што падчас прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі ёсць рызыка рэалізацыі падобнага сцэнара?

— Так. Менавіта так. Прычым калі нават выказаць здагадку, што афіцыйны Крэмль, то бок Пуцін, па якіх-небудзь прычынах палічыць гэта несвоечасовым, немэтазгодным, гэта могуць зрабіць закліканыя ім «да служэння Айчыне» і чарнасоценныя сілы, якія наўпрост уплываюць на ўладу. Іх прадстаўнікоў дастаткова не толькі ў Думе, але і ў арміі, і ў спецслужбах: ДРУ, ФСБ ...

— Гэта адзіная прычына, па якой вы пераглядаеце сваё рашэнне аб удзеле ў маючых адбыцца выбарах у якасці кандыдата ў прэзідэнты? Ці ёсць яшчэ нейкія абставіны? Скажам, асабістага характару?

— Калі і ёсць нешта асабістае, дык яно якраз з'яўляецца матывацыяй для ўдзелу ў выбарах, а не наадварот. Пяць гадоў таму, на выбарах 2010 года, мяне ледзь не забілі, кінулі на нары... Дык вось жаданне, каб на гэтых нарах апынуўся той, хто цябе на іх кінуў — дастаткова моцная матывацыя для самых рызыкоўных дзеянняў...

Але не для безадказных.

Я заявіў пра свой удзел у выбарах–2015 ў якасці кандыдата ў прэзідэнты адразу пасля суда і вызвалення з-пад хатняга арышту. Таму застаўся ў апазіцыі, у кампаніі «Гавары праўду!» І рабіў намаганні для таго, каб амаль знішчаная рэпрэсіямі дэмакратычная апазіцыя зноў арганізавалася, аб'ядналася. Нельга было не атрымаць урок з 2010 года і пайсці на выбары разрознена. Толькі адзінай сілай з адзінай праграмай і адзіным кандыдатам, і сваіх намераў стаць ім я не хаваў. Як не хаваў і мэты ўдзелу ў палітычнай кампаніі, званай выбарамі: збавенне ад цяперашняга рэжыму.

Шлях да дасягнення мэты я бачыў праз Плошчу, бо ніякіх іншых спосабаў (пры адсутнасці выбараў) для гэтага няма. Чырвонае святло на гэтым шляху запалілася 20 лютага 2014 года, калі пачаўся расстрэл Майдана. Калі стала ясна, што ўслед за гэтай крывавай правакацыяй — вайна. І што тое ж самае можа адбыцца ў нас...

— Таму замест сцэнара «Плошчы» паўстаў сцэнар з назвай «Статкевіч»?

— Так. Адмова ад сцэнара «Плошча» не азначала, што не можа быць ніякіх іншых варыянтаў дзеянняў. Галоўнае — не дзейнічаць па сцэнары ўлады. Таму я і прапанаваў вылучыць адзіным кандыдатам палітвязня Мікалая Статкевіча. А паколькі відавочна, што ён можа быць толькі віртуальным кандыдатам, то абраць яшчэ і «кандыдата-дублёра», які прыме рэальны ўдзел у выбарчай кампаніі.

У гэтым сцэнары было даволі шмат магчымасцяў для нечаканых хадоў, але разглядзелі ў ім толькі ўтоеную магчымасць байкоту — і прапанова не была падтрымана.

— Але ж і вы ніколі не падтрымлівалі байкот...

— Я ніколі не падтрымліваў імітацыю байкоту, яго канапавы варыянт. Гэта значыць, прафанацыю, адзіны вынік якой — дрогат віртуальнай прасторы. Але да маючых адбыцца выбараў стан грамадства можа апынуцца такім, што паўстане магчымасць рэальнага байкоту, і «сцэнар Статкевіча» я прапаноўваў з улікам такой магчымасці. Але толькі для трох з сямі структур, якія ўваходзяць у апазіцыйную кааліцыю, прапанова апынулася прымальнай, і пасля гэтага кааліцыя па сутнасці адмовілася ад вылучэння адзінага кандыдата. А я падумаў аб мэтазгоднасці ўдзелу ў выбарах, пра што і заявіў на нарадзе кіраўнікоў рэгіянальных аддзяленняў грамадзянскай кампаніі «Гавары праўду».

— У выніку ўсе сталі вылучацца самастойна. А вы вылучылі замест сябе кандыдата ў прэзідэнты Таццяну Караткевіч...

— Што значыць — я? Не я высунуў, а кампанія «Гавары праўду». З разлікам на тое, што яе падтрымаюць Партыя БНФ, Рух «За свабоду» і сацыял-дэмакраты. Гэта значыць, структуры, аб'яднаныя ініцыятывай «Народны рэферэндум», з якімі, як з партнёрамі, у нас былі пэўныя дамоўленасці.

Сам я якраз... Ведаеце, справа не толькі ў тым, што я лічу прынцыпова важным вылучэнне адзінага кандыдата і спрабую рэалізаваць не зусім страчаныя магчымасці для гэтага. Ёсць яшчэ, як вы сказалі, асабістае. Да ўсіх, хто прайшоў са мной праз мінулыя прэзідэнцкія выбары, у мяне асаблівае стаўленне. У тым ліку да Таццяны Караткевіч, якая была побач, калі нас збіваў спецназ... І хоць у ёй ёсць патэнцыял лідара, я ўсё ж сказаў, калі прымалася рашэнне, каб і сама яна сто разоў падумала, і «Гавары праўду». З улікам таго, што можа адбыцца на выбарах, месца кандыдата ў прэзідэнты —  не самае бяспечнае. Ніхто не будзе разбірацца: мужчына, жанчына. За мірныя ты перамены, за нейкія яшчэ... Усе бачылі, што рабілася пяць гадоў таму на Плошчы. А сёння можа быць у пяць разоў горш. Таму да вылучэння Таццяны стаўлюся я стрымана. Але калі здарыцца так, што на яе плечы сапраўды зваліцца гэтая ноша, адну яе, зразумела, я не пакіну.

— Пра адмову ад беларускага Майдана вы ўжо сказалі. А што яшчэ трэба зрабіць беларускай апазіцыі, каб пазбегнуць найгоршага развіцця падзей на будучых прэзідэнцкіх выбарах?

— Гэта пытанне не столькі да беларускай апазіцыі, колькі да беларускай улады. Калі наогул у нас такая, беларуская ўлада, ёсць.

Адмова ад Плошчы не дае гарантый неўмяшання. Калі нават не выйдуць на Плошчу беларусы, могуць з'явіцца на ёй прызначаныя «беларусамі» правакатары. Як былі прызначаныя ў 2010 годзе «штурмавікі», якія пачалі біць вокны і ламаць дзверы ў Доме ўрада.

Сёння Расія — цягнік у тунэлі, у канцы якога не відаць святла, таму што там няма выйсця. І праблема ў тым, што мы таксама ў гэтым цягніку — у прычапным вагоне. Так здарылася ў выніку палітыкі, якую дваццаць гадоў праводзіць Лукашэнка і сутнасць якой на нядаўнім форуме «Мінскі дыялог» вельмі дакладна сфармуляваў першы намеснік міністра замежных спраў Беларусі Аляксандр Міхневіч: "Апошнія падзеі ва Усходняй Еўропе наглядна паказалі, наколькі няслушнай і контрпрадуктыўнай для дзяржавы можа апынуцца нават сама пастаноўка пытання аб аднабаковым геапалітычным выбары. Такая пастаноўка не пакідае часам месца ні нацыянальным інтарэсам, ні нават здароваму сэнсу».

Малайчына намеснік міністра. Калі будзе вылучацца кандыдатам у прэзідэнты, я падтрымаю яго. І хоць казаў ён як бы не пра Беларусь, а пра Украіну, усе ўсё зразумелі. Час шукаць месца нацыянальным інтарэсам і здароваму сэнсу. А разумны сэнс кажа пра неабходнасць вызвалення палітвязняў, калі мы сапраўды хочам ураўнаважыць палітыку, а не проста надурыць у чарговы раз Захад. Дурка скончылася. І нацыянальныя інтарэсы патрабуюць правядзення свабодных, справядлівых выбараў, што адкрые шлях да мірных пераменаў, стане цалкам неабходным крокам да нацыянальнай згоды. Вось тады мы ўбачым калі не святло ў канцы тунэлю, то хаця б прасвятленне...